Tài xế công nghệ làm nhiều nhưng có thu nhập ít hơn khi Trung Quốc ca ngợi Big Tech

Tài xế giao đồ ăn và lái ô tô chia sẻ chỗ ngồi nằm trong số những người được Trung Quốc gọi là "lao động linh hoạt".

Những người làm việc tự do như vậy thực sự không được bảo vệ bởi hợp đồng lao động truyền thống, đang phải đối mặt với việc bị giảm thu nhập và làm nhiều giờ hơn vào mùa hè này ngay cả khi được Trung Quốc coi là hình mẫu cho tăng trưởng kinh tế trong tương lai.

Vào mùa hè đầu tiên kể từ khi Trung Quốc dỡ bỏ các hạn chế về COVID-19 và mở cửa lại biên giới, sự phục hồi kinh tế không như nhiều người kỳ vọng. Với ít cơ hội việc làm hơn, nhiều người đã bị đẩy vào nền kinh tế tự do (gig economy) và chứng kiến thu nhập của họ bị thu hẹp kể từ đó.

Một tài xế giao hàng toàn thời gian trên Meituan, dịch vụ giao hàng theo yêu cầu hàng đầu ở Trung Quốc, cho biết các đơn đặt hàng hàng ngày đã giảm khoảng 1/3 mùa hè này, ngay cả khi anh dành nhiều thời gian hơn cho ứng dụng này.

“Bây giờ, tôi chỉ nhận được 30 đến 40 đơn đặt hàng mỗi ngày, chạy 15 giờ/ngày. Trước đây, tôi mất ít giờ hơn để nhận được tới 70 đơn đặt hàng mỗi ngày”, tài xế này nói với trang SCMP khi đang chờ đơn đặt hàng mới ở khu vực Sanlitun của Bắc Kinh (thủ đô Trung Quốc).

Vấn đề trở nên tồi tệ hơn với những người chạy quanh các con phố bằng xe máy khi nhiệt độ những ngày tháng 6 ở Bắc Kinh vượt quá 35 độ C, có khi lên đến 39 độ.

Bất chấp nắng nóng, nhiều người vận chuyển đồ ăn trên Meituan và đối thủ Ele.me (nền tảng thuộc của Alibaba) đang dành 10 giờ mỗi ngày để chạy đến nhiều nhà.

Một tài xế giao hàng của Ele.me (tham gia nền tảng này vào tháng 5) cho biết anh nhận được 60 đơn hàng/ngày vào những ngày chạy từ 9 giờ sáng đến 22 giờ tối khi mới bắt đầu làm việc này. Đến tháng 6, anh nhận được tối đa 40 đơn hàng/ngày.

Giờ ăn trưa, thời điểm đặt món ăn nhiều nhất và nóng nhất trong ngày. Các nền tảng giao đồ ăn có chính sách hỗ trợ tài xế làm việc trong thời tiết khắc nghiệt, gồm cả việc trả thêm tiền bồi dưỡng.

Vào tháng 6, Meituan cam kết tặng 700 triệu nhân dân tệ (97,4 triệu USD) như khoản cấp cho tài xế làm việc dưới nhiệt độ cao và hứa hẹn đưa ra các biện pháp khác, gồm cả tối ưu hóa tự động tuyến đường giao hàng để giảm thiểu tác động của ánh nắng Mặt trời.

Vào tháng trước, Ele.me cũng cho biết sẽ cung cấp các khoản trợ cấp cho làm việc trong thời tiết khắc nghiệt. Công ty nói với trang SCMP rằng đã cung cấp cho tài xế các vật dụng giảm nhiệt, tối ưu hóa các tuyến đường giao hàng và cung cấp các khóa đào tạo liên quan thời tiết khắc nghiệt.

Những tài xế giao hàng từ Ele.me tụ tập trước khi bắt đầu ngày làm việc tại Bắc Kinh - Ảnh: AFP

Các tài xế lái ô tô chia sẻ chỗ ngồi có điều kiện làm việc trong xe được trang bị điều hòa không khí, nhưng việc đó không giúp ích gì cho ví tiền của họ.

Zhang, tài xế của hãng Didi Chuxing ở Bắc Kinh, nói rằng đã thấy số người đặt xe và thu nhập giảm trong ba tháng sau khi tham gia nền tảng này.

"Có rất nhiều người giống như tôi, sau khi mất việc trong hai năm qua đã bắt đầu lái xe cho Didi Chuxing. Điều này gây khó khăn cho những tài xế mới làm", Zhang nói.

Đến tháng 6, Zhang chỉ nhận được trung bình 14 cuộc đặt xe vào những ngày làm việc hơn 10 giờ. Zhang nói anh đang cân nhắc tìm một công việc khác sau khi hết hạn thuê ô tô 6 tháng.

Zhang là một trong nhiều tài xế trên khắp Trung Quốc đang phải vật lộn với sự gia tăng các đối thủ cạnh tranh mới trong năm nay. Một số thành phố như Đông Quản, Chu Hải, Ôn Châu, Tế Nam và Tam Á đã đưa ra thông báo về sự xuất hiện ngày càng nhiều tài xế lái ô tô chia sẻ chỗ ngồi. Vào tháng trước, thành phố Thượng Hải thông báo sẽ ngừng cấp giấy phép mới cho những người tài xế như vậy.

Theo Bộ Giao thông Vận tải Trung Quốc, nước này có 5,1 triệu tài xế taxi đã đăng ký trực tuyến vào cuối năm ngoái, tăng 76% so với con số 2,9 triệu vào năm 2020. Ngược lại, số lượng hành khách chỉ tăng 20% trong cùng khoảng thời gian lên 437 triệu vào năm ngoái, từ 365 triệu vào năm 2020, theo Trung tâm Thông tin Mạng internet Trung Quốc.

Vào tháng 4, Cơ quan giao thông thành phố Đông Quan cho biết sự gia tăng số lượng ô tô chia sẻ chỗ ngồi trên đường làm giảm gần 20% đơn đặt xe trung bình hàng ngày cho mỗi xe (xuống chỉ còn 9) so với cuối năm 2022. Thu nhập trung bình hàng ngày của tài xế giảm 3% xuống 261 nhân dân tệ (36 USD/ngày) trong cùng giai đoạn, cơ quan này cho biết.

Didi và Meituan không trả lời khi được đề nghị bình luận.

Sự tràn ngập tài xế trên các nền tảng giao hàng Trung Quốc đến khi các hãng công nghệ lớn (Big Tech) cố gắng phục hồi sau hai năm bị Bắc Kinh kiểm soát nghiêm ngặt và mới bắt đầu nới lỏng vào cuối năm ngoái. Bắc Kinh đã khôi phục niềm tin vào “nền kinh tế nền tảng”.

Các nền tảng internet trở thành tâm điểm của cuộc kiểm soát vào tháng 11.2020 khi kế hoạch chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) của Ant Group (chi nhánh công nghệ tài chính của Alibaba) đột ngột bị hủy bỏ. Động thái này diễn ra sau khi Jack Ma chỉ trích hệ thống quản lý tài chính của Trung Quốc và tuyên bố các ngân hàng Trung Quốc đang hoạt động với tư duy như "tiệm cầm đồ".

Cuộc kiểm soát của Trung Quốc ảnh hưởng đến mọi tập đoàn công nghệ lớn nước này theo mức độ khác nhau khi chính phủ tiến hành các cuộc điều tra liên quan

Vào mùa hè năm 2021, Didi Chuxing trở thành đối tượng trong cuộc đánh giá an ninh mạng đầu tiên của Trung Quốc vài ngày sau khi IPO ở New York (Mỹ). Ứng dụng chính của Didi Chuxing đã bị xóa khỏi các cửa hàng ứng dụng Trung Quốc trong 18 tháng. Meituan cũng bị phạt 530 triệu USD vì ép buộc các thương nhân phải sử dụng nền tảng độc quyền của công ty.

Alibaba trở thành đối tượng trong cuộc điều tra chống độc quyền một tháng sau khi đợt IPO của Ant Group bị hủy bỏ và chịu mức phạt 2,8 tỉ USD vài tháng sau đó. Ant Group bị phạt 984 triệu USD vào đầu năm nay, động thái mà một số người cho thấy Bắc Kinh dừng cuộc kiểm soát ngành công nghệ.

Cuộc kiểm soát này làm giá cổ phiếu các hãng công nghệ Trung Quốc giảm hơn 1.000 tỉ USD, không tác động nhiều đến cảnh quan số hóa nội địa. Năm nay mới được phép cho tiếp tục đăng ký người dùng mới, Didi Chuxing vẫn là công ty có số ô tô chia sẻ chỗ ngồi lớn nhất. Các đối thủ nhỏ hơn không tận dụng được thời cơ khi Didi Chuxing gặp khó khăn.

Tương tự, Meituan đang mở rộng hơn, vừa mới giới thiệu dịch vụ giao thức ăn mới tại Hồng Kông mang tên KeeTa.

Khiếu nại về điều kiện làm việc cho các nền tảng đó (chủ đề phổ biến trong nền kinh tế tự do trên toàn cầu) vẫn tiếp tục xảy ra. Thế nhưng, những công việc này hiện đã trở thành mạng lưới an toàn cho rất nhiều người tìm việc khi Bắc Kinh cố gắng khôi phục tốc độ tăng trưởng từng bị xói mòn trong cuộc kiểm soát các hãng công nghệ và chính sách Zero COVID.

Theo báo cáo từ Hội Kinh tế Thông tin Trung Quốc (CIES) vào tháng 5, các nền tảng kỹ thuật số của nước này đã tạo ra hơn 240 triệu việc làm vào năm 2021, chiếm 27% dân số trong độ tuổi lao động năm đó, đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định thị trường lao động Trung Quốc.

Theo Cục Thống kê Quốc gia (NBS), trong khi nền kinh tế Trung Quốc tăng trưởng 6,3% ở quý 2/2023 so với cùng kỳ năm ngoái, giai đoạn phong tỏa nghiêm trọng do COVID-19. Hoạt động kinh doanh tại thành phố Thượng Hải đã ngừng hoạt động trong hầu hết tháng 4 và tháng 5.2022 trong thời gian phong tỏa khắc nghiệt nhất.

Kể từ khi ngừng kiểm soát các hãng công nghệ, các quan chức Trung Quốc đã công khai ca ngợi vai trò của các nền tảng internet lớn trong nền kinh tế. Vài ngày trước khi Trung Quốc công bố dữ liệu kinh tế mới nhất vào tháng 7, Thủ tướng Lý Cường đã chủ trì cuộc họp có sự tham dự của giám đốc điều hành từ một số hãng công nghệ lớn nhất nước, bao gồm Meituan, Xiaohongshu, Huolala, Alibaba Cloud, Douyin, Pinduoduo và JD.com.

Trong cuộc họp, ông Lý Cường nói với các công ty rằng “nền kinh tế nền tảng có tiềm năng rất lớn”. Thủ tướng Trung Quốc cũng nhấn mạnh các lĩnh vực mà ông muốn thấy nhiều hoạt động hơn, bao gồm nghiên cứu và phát triển, hỗ trợ phát triển các công nghệ cốt lõi, kích thích tiêu dùng trong nước và hiện đại hóa các doanh nghiệp vừa và nhỏ thông qua ngành công nghiệp internet.

Thủ tướng Lý Cường cam kết rằng chính phủ sẽ cải thiện khả năng tiếp cận đầu tư, giảm quan liêu và tạo ra một hệ thống quy định minh bạch và có thể dự đoán được.

Sơn Vân