Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt: Tránh thuế chồng thuế, ảnh hưởng tăng trưởng kinh tế

Tác động kép nếu thuế TTĐB tăng mạnh

Gần đây, các diễn biến liên quan đến chính sách thương mại của Hoa Kỳ đã thu hút sự quan tâm đặc biệt từ giới chuyên gia và doanh nghiệp tại Việt Nam. Tổng thống Mỹ đã quyết định áp dụng các mức thuế đối ứng lên nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Dù chính sách này đã được tạm hoãn 90 ngày và giảm mức thuế dự kiến xuống 10%, nhưng vẫn tồn tại khả năng chính sách này sẽ được kích hoạt trở lại sau thời gian hoãn.

Sự bất định này đặt ra thách thức không nhỏ cho kinh tế Việt Nam, buộc các cơ quan chức năng và cộng đồng doanh nghiệp phải chủ động chuẩn bị cho nhiều kịch bản khác nhau. Ngân hàng UOB đã điều chỉnh dự báo tăng trưởng GDP của Việt Nam năm 2025 từ mức 7% xuống còn 6%, phản ánh sự ảnh hưởng từ các chính sách thuế quan quốc tế.

Việc cân nhắc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt trong nước cần được xem xét trong bối cảnh tổng thể nền kinh tế đang gặp nhiều thách thức. Nếu mức thuế TTĐB tăng đột ngột trong thời điểm hiện nay, nguy cơ xảy ra “cú sốc kép” là điều có thể xảy ra, khi nền kinh tế vừa phải đối mặt với tác động từ bên ngoài (thuế quan Hoa Kỳ), vừa phải điều chỉnh để thích nghi với các thay đổi từ chính sách trong nước.

Một số ngành hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam như điện tử, máy móc, dệt may, giày dép và đồ gỗ có thể bị ảnh hưởng đáng kể nếu các mức thuế đối ứng từ Hoa Kỳ chính thức được áp dụng.

Các doanh nghiệp trong ngành đã có kinh nghiệm đối phó với những biến động tương tự trong quá khứ bằng cách cắt giảm chi phí, điều chỉnh quy mô sản xuất hoặc tìm kiếm nguồn cung thay thế. Tuy nhiên, trong điều kiện hiện nay, khả năng thích ứng là có giới hạn, đặc biệt khi doanh nghiệp cùng lúc phải xử lý các chi phí phát sinh từ thuế TTĐB.

Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức Hội thảo “Tham vấn hoàn thiện dự thảo Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt”

Tác động tới việc làm và an sinh-xã hội

Sự suy giảm hoạt động sản xuất, nếu diễn ra, sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến người lao động. Các ngành xuất khẩu sang Hoa Kỳ hiện đóng góp một tỷ lệ lớn vào tổng số việc làm tại Việt Nam. Nếu đơn hàng sụt giảm và chi phí đầu vào tăng do thuế, các doanh nghiệp có thể buộc phải thu hẹp sản xuất, ảnh hưởng đến việc làm và thu nhập của hàng triệu lao động.

Riêng về mặt hàng thuốc lá, các doanh nghiệp sản xuất và kinh doanh thuốc lá hợp pháp đang phải tuân thủ nhiều quy định nghiêm ngặt về sản xuất, kinh doanh, kiểm soát chất lượng và đóng góp ngân sách Nhà nước. Việc tăng thuế TTĐB sẽ làm tăng chi phí sản xuất và giá bán, khiến sản phẩm hợp pháp khó cạnh tranh với thuốc lá lậu có giá rẻ hơn nhiều do trốn thuế và không tuân thủ các quy định.

Doanh nghiệp có thể phải đối mặt với tình trạng giảm doanh số, thu hẹp sản xuất, thậm chí có nguy cơ phá sản, ảnh hưởng hơn 1,1 triệu việc làm trực tiếp và gián tiếp trong toàn chuỗi giá trị của ngành.

Bên cạnh đó, trong trường hợp thuế TTĐB tăng mạnh đối với các mặt hàng thuốc lá, rượu bia, ô tô pickup và nước giải khát có đường, người tiêu dùng có thể chuyển sang sử dụng các sản phẩm không chính thức hoặc hàng lậu với giá thấp hơn. Điều này có thể làm giảm hiệu quả thu ngân sách Nhà nước, đồng thời đặt ra các vấn đề về chất lượng sản phẩm và an toàn sức khỏe cộng đồng.

Một hệ quả khác có thể xảy ra là xu hướng dịch chuyển sản xuất của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài sang các quốc gia trong khu vực có chính sách thuế thuận lợi hơn. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến nguồn thu ngân sách mà còn làm giảm thu nhập khả dụng và tổng cầu của nền kinh tế, tạo ra vòng xoáy suy giảm nếu không có các chính sách ứng phó kịp thời.

Đặc biệt, khi người lao động bị giảm thu nhập do tác động của thuế quan và sản xuất bị thu hẹp, sức mua trong nước sẽ bị ảnh hưởng, dẫn đến sự sụt giảm tiêu dùng - một trong những động lực tăng trưởng chính của nền kinh tế Việt Nam.

Đề xuất từ doanh nghiệp, hiệp hội ngành hàng và các cơ quan lập pháp

Một điểm cần lưu ý là thời gian thông qua Luật thuế TTĐB dự kiến vào kỳ họp Quốc hội tháng 5/2025, trong khi thời điểm hết hiệu lực tạm hoãn thuế quan từ Hoa Kỳ là tháng 7/2025. Điều này đặt ra thách thức về mặt thời gian, đòi hỏi chính sách được đưa ra cần tính đến các kịch bản kinh tế khác nhau, đặc biệt là kịch bản không thuận lợi nhất, để đảm bảo sự linh hoạt trong điều hành và ổn định kinh tế.

Trước đó, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã đưa ra một số đề xuất nhằm điều chỉnh lộ trình tăng thuế TTĐB theo hướng phù hợp với thực tế kinh tế. Cụ thể:

Đối với rượu bia: Kiến nghị bắt đầu áp dụng từ năm 2028 và áp dụng tăng thuế mỗi năm 5% theo phương án 1.

Đối với thuốc lá: Mức thuế tuyệt đối tăng 2.000 đồng/bao mỗi hai năm kể từ năm 2026 và đạt tối đa 6.000 đồng/bao vào năm 2030;

Đối với nước giải khát có đường: chưa nên bổ sung mặt hàng nước giải khát theo Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) có hàm lượng đường trên 5g/100ml, vào đối tượng chịu thuế TTĐB.

Đối với ô tô: Ưu đãi cho xe hybrid điện không cần hệ thống nạp điện riêng (HEV) bằng 70%, xe hybrid điện nạp điện bằng hệ thống sạc điện riêng (PHEV) bằng 50% mức thuế suất áp dụng cho xe chạy bằng xăng, dầu cùng loại. Giữ nguyên mức thuế đối với xe pick-up chở hàng cabin kép.

Quan điểm từ phiên họp thứ 43 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội ngày 10/3/2025, nhiều ý kiến nhấn mạnh sự cần thiết trong việc lắng nghe ý kiến từ các hiệp hội và doanh nghiệp, đặc biệt là những ngành chịu ảnh hưởng trực tiếp của chính sách thuế TTĐB. Việc xây dựng lộ trình tăng thuế cần đảm bảo tính khả thi, đồng thời hạn chế tác động tiêu cực đến các vùng nguyên liệu, doanh nghiệp phụ trợ và người lao động.

Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật và Tư pháp Hoàng Thanh Tùng cũng cho rằng, cần tính toán kỹ lưỡng tác động của các phương án tăng thuế đối với từng mặt hàng, sao cho vừa đảm bảo mục tiêu hạn chế tiêu dùng, vừa tránh ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất kinh doanh và mục tiêu tăng trưởng kinh tế đã được đặt ra trong Nghị quyết 192 của Quốc hội.

Trong bối cảnh kinh tế thế giới có nhiều biến động và nguy cơ bất ổn từ các chính sách thuế quan quốc tế, việc xem xét kỹ lưỡng lộ trình và mức tăng thuế tiêu thụ đặc biệt là một yêu cầu cần thiết.

Mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô, duy trì tăng trưởng và đảm bảo đời sống người dân nên là những yếu tố được đặt lên hàng đầu trong quá trình hoạch định chính sách thuế.

Sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, cộng đồng doanh nghiệp và người dân sẽ là chìa khóa giúp Việt Nam vượt qua các thách thức, bảo vệ thành quả phát triển và hướng tới một nền kinh tế vững mạnh, bền vững trong dài hạn.

P.M