Tết Đoan ngọ: Diệt sâu bọ ngoài thân, diệt phiền não trong tâm

Khi rượu nếp thơm lừng, trái cây chín mọng, hãy thưởng thức bằng chánh niệm để mỗi vị ngọt, vị chua nhắc ta về bài học thanh lọc thân - tâm. Tết Đoan ngọ chính là lời nhắc nhở sâu sắc: Diệt sâu bọ ngoài thân chưa đủ, phải tận trừ phiền não trong tâm mới là cái Tết trọn vẹn.

Từ diệt sâu bọ đến diệt phiền não

Khi những cơn mưa đầu hạ tưới mát đồng xanh, khi trái cây đầu mùa chín rộ, người Việt đón Tết Đoan ngọ (mùng 5 tháng 5 âm lịch), còn gọi là Tết diệt sâu bọ. Trong hương rượu nếp thơm nồng, vị chua ngọt của trái cây, ngày lễ này không chỉ là nét đẹp văn hóa dân tộc mà còn ẩn chứa ánh sáng Phật pháp, nếu ta biết dừng lại, quán chiếu và hành trì.

Mâm cúng Tết Đoan ngọ. (Ảnh: Ngọc Phượng)

Tục lệ dân gian xem Tết Đoan ngọ là dịp “giết sâu bọ”, tẩy trừ độc tố, vi trùng gây bệnh trong mùa hè oi bức. Người Việt ăn rượu nếp, uống nước lá, thưởng trái cây đầu mùa để thanh lọc cơ thể, cầu mong sức khỏe an khang. Nhưng với người học Phật, quan tâm đến đạo Phật, ngày này mang ý nghĩa sâu xa hơn, mở ra cơ hội quán chiếu và tu tập để diệt trừ “sâu bọ” trong tâm.

Theo truyền thống, “diệt sâu bọ” nhằm bảo vệ thân thể khỏi bệnh tật. Nhưng trong Phật pháp, “sâu bọ” còn là biểu tượng cho tham, sân, si - ba độc căn bản - cùng với nghi ngờ, ganh ghét, kiêu mạn. Những phiền não này như sâu đục khoét tâm hồn, âm thầm phá hoại hạnh phúc và an lạc. Nếu không quán chiếu và chuyển hóa, chúng khiến nội tâm bất an, đời sống mất đi sự bình yên.

Minh họa biểu tượng Tam độc - tham, sân, si.

Vì vậy, Tết Đoan ngọ có thể trở thành một ngày tu tập đặc biệt. Chúng ta nhìn vào thân và tâm, thực hành chánh niệm để “diệt sâu bọ” không chỉ ngoài cơ thể mà còn trong tàng thức sâu thẳm, hướng đến sự thanh tịnh và giải thoát.

Thanh lọc thân tâm theo tinh thần Phật giáo

Lựa chọn thanh tịnh trong ẩm thực: Thay vì mâm cúng đầy sát sinh, trong ngày Tết Đoan ngọ chúng ta có thể chọn ăn chay thanh đạm, dùng trái cây đầu mùa, cơm rượu, bánh tro để tiếp nối truyền thống mà vẫn thực hành từ bi và tiết chế. Ăn để nuôi thân, nhưng không nuôi dưỡng dục vọng, thể hiện sự hài hòa giữa văn hóa dân gian và giáo lý nhà Phật.

Hành trì chánh niệm: Thay vì đốt vàng mã hay cầu cúng theo tín ngưỡng huyền bí, hãy dành thời gian cho một thời kinh ngắn (như Kinh Sám hối, Kinh Từ bi), một buổi thiền, hoặc vài phút lắng lòng hướng về Tam Bảo và người thân. Đây là cách thanh lọc tâm thức, vun bồi chánh niệm giữa dòng đời bận rộn, xao động bởi thời tiết, công việc và phiền não.

Nhìn vào thân và tâm, thực hành chánh niệm để “diệt sâu bọ” trong tâm. (Ảnh: Phatgiao.org.vn)

Nuôi dưỡng lòng biết ơn: Tết Đoan ngọ cũng là dịp để quán chiếu lòng tri ân. Mỗi hạt cơm, mỗi quả ngọt đều đến từ đất trời, từ công sức của bao người. Nhận thức điều này, ta biến ngày lễ dân gian thành cơ hội thực hành tri túc, biết đủ, và trân quý những gì đang có.

Hiếu hạnh trong sum vầy gia đình

Người Việt xem Đoan ngọ là dịp gia đình quây quần. Trong mâm cơm mùa hạ, chúng ta có thể thực hành hiếu đạo qua những hành động giản dị: gắp món ngon cho cha mẹ, gửi lời chúc sức khỏe chân thành, hoặc hiện diện trọn vẹn với tâm lắng nghe và yêu thương.

Hiếu thảo không đợi đến mùa Vu lan, Tết Đoan ngọ chính là thời điểm gieo hạt giống từ ái giữa các thế hệ.

Ngày Tết Đoan ngọ người Phật tử không chỉ tụng kinh, lễ Phật mà còn mang ánh sáng Từ, Bi, Trí, Dũng vào từng mối quan hệ thân thuộc, làm đẹp thêm ý nghĩa của ngày lễ truyền thống.

Thường nhật hóa ngày Tết: Tâm thanh là ngày tốt

Trong Kinh Tứ thập nhị chương, Đức Phật dạy: “Ngày nào giới thân, khẩu, ý được thanh tịnh, ngày đó là ngày tốt, ngày lành”. Vậy nên, Tết không chỉ là mùng 5 tháng 5. Nếu mỗi ngày ta diệt trừ phiền não, nuôi dưỡng tỉnh thức, thì ngày nào cũng là Đoan ngọ - ngày “chính giữa” của đời sống nội tâm, nơi ta tìm lại sự cân bằng và an lạc.

Tết là một dịp, nhưng đạo là hành trình. Từ một ngày lễ dân gian, tất cả chúng ta đều có thể chuyển hóa thành cơ hội hành trì chánh niệm, tiếp thêm sức sống cho con đường làm cho mình tốt hơn lên giữa đời thường.

Gợi ý thực hành cho mọi người dịp Đoan ngọ

- Ăn chay thanh tịnh: Chọn thực phẩm mát lành như trái cây, cơm rượu, bánh tro để nuôi dưỡng sức khỏe và từ tâm.

- Tụng kinh, hành thiền: Đọc một thời kinh ngắn (Kinh Sám Hối, Kinh Từ Bi), thiền định, hoặc phát nguyện sửa mình.

- Làm việc thiện nhỏ: Thăm hỏi người lớn tuổi, dọn dẹp không gian sống để gieo duyên lành.

- Quây quần gia đình: Trò chuyện, sum vầy với tâm lắng nghe và yêu thương, vun đắp tình thân.

- Quán chiếu biết ơn: Viết ra ba điều tri ân trong ngày - với đất trời, với người thân, với chính mình.

Giữa cái nóng oi ả của mùa hạ, khi vạn vật chuyển mình sinh trưởng, con người cũng có thể chuyển hóa chính mình. Tết Đoan ngọ, dưới ánh sáng Phật pháp, không chỉ là diệt sâu bọ ngoài thân, mà còn là dịp làm sạch phiền não, thanh lọc tâm hồn, nuôi lớn lòng từ bi.

Khi tâm thanh tịnh, ngày nào cũng là ngày an lành. Đó chính là cái Tết sâu xa nhất của những con người mong muốn trở thành người tốt hơn trong cuộc đời xô bồ, vội vã - một hành trình trở về với chính mình, với chánh niệm và tình thương.

Pháp Định