Thời điểm then chốt trong cuộc đua tái định hình Trung Đông của Israel

Tư lệnh quân đội Israel Eyal Zamir (giữa) theo dõi các cuộc không kích của Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) nhằm vào nhiều mục tiêu ở Iran, trong phòng tình huống tại Israel, ngày 13/6/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Theo Wall Street Journal ngày 15/6, Trung Đông, một khu vực vốn đã bất ổn, đang chứng kiến những thay đổi địa chính trị sâu sắc khi Israel dấn thân vào một cuộc chiến tổng lực nhằm vào Iran và các lực lượng dân quân thân Tehran trong khu vực. Từ vị thế bị bao vây ở Gaza một năm trước, Israel giờ đây đang mạnh dạn tái định hình khu vực theo cách riêng của mình, đẩy Mỹ vào thế phải đối mặt với nguy cơ bị lôi kéo vào một cuộc xung đột lớn hơn.

Từ phòng thủ đến tấn công: Israel quyết liệt hành động

Với một loạt các hoạt động tình báo táo bạo và các chiến dịch quân sự quyết liệt, Israel đã gần như vô hiệu hóa các phong trào dân quân thân Iran như Hamas ở Gaza và Hezbollah ở Liban. Hơn thế nữa, Tel Aviv còn góp phần thúc đẩy sự sụp đổ của chính quyền Assad ở Syria, đồng thời trực tiếp đối đầu với Tehran. Các cuộc tấn công của Israel mới không chỉ nhằm vào chương trình hạt nhân của Tehran mà còn có mục đích làm tê liệt chính quyền Iran.

Đến chiều 15/6 (giờ địa phương), Israel đã tấn công hơn 250 mục tiêu trong 50 giờ tấn công không ngừng nghỉ. Đây là sự thay đổi đáng kể so với chính sách đối ngoại Mỹ trong nhiều thập kỷ, khi Washington từng đồng thời ủng hộ Israel nhưng cũng kìm hãm tham vọng của nước này để ngăn chặn xung đột leo thang. Tuy nhiên, dưới thời Tổng thống Trump, các hạn chế đối với mục tiêu của Israel đã được nới lỏng. Ông Trump thậm chí đã ca ngợi các cuộc không kích của Israel và cảnh báo Iran phải "đạt được một thỏa thuận, trước khi không còn gì nữa", đồng thời ra lệnh cho tàu chiến và máy bay chiến đấu của Mỹ bảo vệ Israel khỏi các cuộc phản công của Iran.

Mục tiêu cấp bách của Israel là phá hủy chương trình hạt nhân của Iran, một mối đe dọa mà Tel Aviv xem là "gốc rễ của mọi vấn đề an ninh khu vực". Quân đội Israel đã dành nhiều thời gian nhằm vô hiệu hóa hệ thống phòng không của Iran bằng các cuộc không kích và hoạt động bí mật, cho phép họ khả năng tấn công gần như tùy ý. Theo Israel, họ đã gây ra thiệt hại đáng kể bằng cách tấn công khu phức hợp ngầm tại Natanz, bao gồm một cơ sở làm giàu nhiều tầng chứa máy ly tâm và trang thiết bị hỗ trợ.

Tuy nhiên, họ vẫn chưa gây thiệt hại lớn cho chương trình hạt nhân được chôn sâu và phân tán rộng rãi của Iran. Israel cho biết đã gây thiệt hại đáng kể bằng cách tấn công khu phức hợp ngầm tại Natanz, nhưng vẫn cần phá hủy cơ sở làm giàu uranium kiên cố ở Fordow. Jonathan Panikoff, cựu sĩ quan tình báo Mỹ tại Hội đồng Đại Tây Dương, nhận định: “Tương lai của cả Israel và Iran đều phụ thuộc vào việc Iran có chương trình hạt nhân vào cuối cuộc xung đột này hay không. Nếu có, khả năng tái thiết và mở rộng ảnh hưởng của Iran trên khắp khu vực sẽ vẫn còn nguyên vẹn. Nếu không, nó sẽ mở ra một chương mới mà chúng ta chưa từng thấy trong hơn hai thập kỷ”.

Thách thức nội tại và rủi ro ngoại giao

Mặc dù nhận được sự ủng hộ của nhiều người dân trong việc tấn công Iran (một cuộc khảo sát vào tháng 4 năm nay của Viện Dân chủ Israel cho thấy hơn một nửa số người Israel ủng hộ một cuộc tấn công vào Iran ngay cả khi không có sự hỗ trợ của Mỹ), Israel vẫn đối mặt với những thách thức nội tại đáng kể. Sau 20 tháng giao tranh, sự mệt mỏi và kiệt sức đang định hình xã hội Israel. Việc huy động thường xuyên các quân nhân dự bị đã làm gián đoạn công việc và cuộc sống gia đình của họ. Ngoài ra, việc vẫn có tới 20 con tin còn sống ở Gaza và hàng chục thi thể chưa được hồi hương cũng tạo thêm áp lực.

Sự bất ổn này càng trầm trọng hơn do những chia rẽ chính trị sâu sắc về quyền lãnh đạo của Thủ tướng Benjamin Netanyahu. Các động thái loại chính trị liên quan đến quân đội và cơ quan an ninh, nỗ lực cải tổ ngành tư pháp và thất bại trong việc chấm dứt chiến tranh ở Gaza đã chia rẽ một bộ phận công chúng vốn ban đầu đoàn kết xung quanh các mục tiêu của cuộc chiến.

Trên mặt trận ngoại giao, những chiến thắng quân sự của Israel cũng đang đẩy lùi các thành quả ngoại giao có thể tăng cường an ninh lâu dài. Trước cuộc tấn công của Hamas ngày 7/10/2023, Israel đã gần đạt được thỏa thuận bình thường hóa quan hệ với Saudi Arabia, điều có thể sắp xếp lại Trung Đông chỉ sau một đêm. Tuy nhiên, cuộc chiến ở Gaza đã khiến Saudi Arabia không thể quay lại bàn đàm phán. Sự ủng hộ quốc tế dành cho Israel đã suy yếu trong bối cảnh Gaza bị tàn phá rộng khắp và hình ảnh trẻ em chết đói, làm sâu sắc thêm sự cô lập của Israel theo cách có thể gây ra hậu quả ngoại giao trong nhiều năm.

Daniel Shapiro, cựu quan chức cấp cao Lầu Năm Góc, cảnh báo: "Cuộc chiến ở Gaza sẽ kéo dài... Tôi không nghĩ Israel nghĩ rằng họ sẽ biến khu vực này thành Liên minh châu Âu". Trong vấn đề Gaza, Israel đã bị chỉ trích vì thiếu kế hoạch quản lý hậu xung đột. Sau 20 tháng, chiến dịch của Israel đã phá hủy phần lớn Gaza và khiến hơn 55.000 người Palestine thiệt mạng theo các viên chức y tế Gaza.

Danny Citrinowicz, chuyên gia về Iran tại Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia có trụ sở tại Israel, cảnh báo rằng sự phấn khởi ban đầu về những thành công ở Iran có thể thay đổi nếu Iran tiếp tục bắn phá các thành phố bằng tên lửa và buộc Israel phải đóng cửa không phận. Ông nhấn mạnh rằng Israel phải đối mặt với một chiến dịch dài hạn mà không có lối thoát rõ ràng.

Về phần mình, Yohanan Plesner, Chủ tịch Viện Dân chủ Israel, cho rằng Israel cần tập trung vào việc biến thành tựu quân sự của mình thành thành tựu ngoại giao. Ví dụ điển hình là cuộc chiến với Hezbollah, nơi Israel đã đạt được mục tiêu hạn chế là làm suy yếu lực lượng dân quân và đẩy họ ra khỏi biên giới Liban, sau đó buộc họ phải ngừng bắn và rút lui. Tuy nhiên, tình hình ở Gaza lại khác, khi Israel bị chỉ trích vì không đưa ra được kế hoạch quản lý vùng đất này sau khi đánh bại Hamas, dẫn đến một chiến dịch quân sự kéo dài và gây ra thương vong lớn cho dân thường Palestine.

Thách thức chính đối với Thủ tướng Netanyahu sẽ là biến những thành tựu chiến thuật ở Iran thành thành công chiến lược rộng lớn hơn. Iran đã chịu thiệt hại nhưng vẫn là một đối thủ lớn. Việc tấn công các mục tiêu hạt nhân được gia cố, nằm sâu dưới lòng đất như Fordow là một nhiệm vụ khó khăn. Chuyên gia Citrinowicz kết luận: “Israel cần phải suy nghĩ kỹ về cách thức chấm dứt cuộc chiến này ngay bây giờ. Tôi nghĩ mọi người nên đặt câu hỏi về chiến lược thoát hiểm trước khi chúng ta bắt đầu cuộc chiến”.

Có thể nói cuộc đua định hình lại Trung Đông của Israel đang ở một thời điểm then chốt. Liệu Tel Aviv có thể chuyển đổi những thắng lợi quân sự của mình thành một trật tự khu vực mới, bền vững và an toàn hơn, hay sẽ sa lầy vào một cuộc xung đột kéo dài với những hậu quả không lường trước? Thời gian sẽ trả lời.

Vũ Thanh/Báo Tin tức và Dân tộc