Thúc đẩy chuyển đổi xanh nhờ sàn giao dịch tín chỉ carbon

Doanh nghiệp vẫn lúng túng

Hoạt động mua - bán tín chỉ carbon tại thị trường Việt Nam thu hút sự tham gia của không ít doanh nghiệp những năm gần đây.

Việt Nam ước tính có thể bán ra 57 triệu tín chỉ carbon và thu về hàng trăm triệu đô la mỗi năm. Ảnh: H.P

Ở quy mô địa phương, một số nông dân, hợp tác xã tại huyện Châu Thành (An Giang) và huyện Krông Ana (Đắk Lắk) đã nhận được hàng chục triệu đồng từ phía doanh nghiệp đầu tư phát triển tín chỉ carbon, chưa bao gồm lợi nhuận bổ sung, nhờ tăng năng suất và tận dụng phế phẩm nông nghiệp.

Tại nông trại Thiên Nông (Bình Phước), ông Đặng Dương Minh Hoàng, Giám đốc nông trại, cho biết đang triển khai mô hình "game hóa vườn cây", cho phép người dùng tham gia trải nghiệm nông nghiệp công nghệ cao, tập trung vào hai loại cây chủ lực là bơ và sầu riêng, với một khoản phí nhất định.

Nhận thấy tín chỉ carbon có thể trở thành một kênh đầu tư kiếm lời, một số đơn vị như CT Group, Tín Thành đã tiên phong đầu tư, phát triển sàn giao dịch. Các sàn này bước đầu thu hút sự quan tâm của các doanh nghiệp trong việc đăng ký giao dịch khí thải, các loại tín chỉ carbon.

Còn BSB Nanotech, FPT IS, Lasuco… bắt đầu triển khai thương mại hóa tín chỉ carbon trong sản xuất nông nghiệp, chăn nuôi, năng lượng sạch.

Tuy nhiên, khi thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam chưa chính thức hoạt động, các doanh nghiệp vẫn gặp khó khăn.

Bà Võ Hoàng Nga, Giám đốc ESG, Công ty Thành Thành Công - Biên Hòa (TTC AgriS), cho hay doanh nghiệp đã tham gia vào quá trình giảm phát thải khí nhà kính cách đây 10 năm, nhưng vẫn gặp khó khăn trong việc tuân thủ các tiêu chí. Thậm chí, phải áp dụng nhiều biện pháp thủ công trong thu gom chất thải, khiến chi phí tăng.

Hơn nữa, thời gian và chi phí đăng ký dự án phát hành tín chỉ carbon thường kéo dài trung bình 2-4 năm, do khó khăn trong khâu phê duyệt và triển khai dự án.

Còn ông Lê Văn Phương, Tổng giám đốc, Công ty mía đường Lam Sơn, cho biết đã tiến hành giao dịch tín chỉ carbon theo hình thức doanh nghiệp với doanh nghiệp. Nhưng quá trình triển khai gặp nhiều trở ngại, do chưa có quy định hay hướng dẫn pháp lý rõ ràng cho mô hình này.

“Bộ Tài nguyên và Môi trường trước đây (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường - PV) đã có hướng dẫn về việc mua bán tín chỉ carbon, nhưng chưa chi tiết. Khi triển khai dự án sản xuất và mua bán tín chỉ carbon, chúng tôi đăng ký với Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Thanh Hóa thì họ rất lúng túng”, ông Phương cho biết.

Mở lối gia nhập thị trường tín chỉ carbon

Với định hướng phát triển thị trường carbon nhằm góp phần thực hiện mục tiêu Net Zero vào năm 2050, Thủ tướng đã ban hành Quyết định 232/QĐ-TTg phê duyệt Đề án thành lập và phát triển thị trường carbon. Lộ trình thị trường carbon Việt Nam được chia thành ba giai đoạn.

Giai đoạn thứ nhất, giai đoạn xây dựng khung pháp lý và hạ tầng kỹ thuật trước tháng 6-2025. Giai đoạn thứ hai, vận hành thí điểm từ tháng 6-2025 đến hết năm 2028. Giai đoạn thứ ba, chính thức đưa thị trường vào hoạt động trên toàn quốc từ năm 2029.

Phát thải khí carbon sẽ giảm nhờ bán tín chỉ carbon. Ảnh: Trung Chánh

Góp ý, PGS. TS Nguyễn Đình Thọ, Phó Viện trưởng, Viện Chiến lược Chính sách Nông nghiệp và Môi trường, khuyến nghị tập trung xây dựng thị trường xoay quanh các lĩnh vực như: năng lượng tái tạo, xe điện và các công nghệ giảm phát thải lớn, thay vì rừng hoặc sản xuất nông nghiệp – hai lĩnh vực mạng lại giá trị rất nhỏ.

“Một ví dụ rất điển hình là Tesla, không chỉ kiếm tiền từ việc bán xe điện mà còn thu về hơn 2,7 tỉ đô la chỉ nhờ việc bán tín chỉ carbon. Tương tự, Thái Lan, Trung Quốc, châu Âu đã thực hiện chính sách bắt buộc chuyển đổi từ xe xăng sang xe điện, khuyến khích người dân sử dụng phương tiện công cộng thay vì phương tiện cá nhân. Đồng thời, phân vùng phát thải để chuyển dần từ khu vực có mức phát thải cao sang khu vực có mức phát thải thấp hơn”, ông Thọ nói và cho rằng các đô thị lớn như TPHCM và Hà Nội có thể nghiên cứu thực hiện.

Theo đó, việc xây dựng khu vực kiểm soát phát thải, phát triển tín chỉ xe điện và giải quyết các vấn đề ô nhiễm từ nước và rác thải sinh hoạt không chỉ gắn với tín chỉ carbon, mà góp phần phục hồi hệ sinh thái và nâng cao chất lượng sống cho người dân.

“Hiện TPHCM chưa có trung tâm xử lý phát thải tập trung. Nếu thành phố xây dựng được một trung tâm như vậy, không chỉ giúp kiểm soát ô nhiễm tốt hơn mà còn có thể tận dụng cơ hội phát hành tín chỉ carbon. Chỉ riêng dự án này có thể tiết kiệm khoảng 300 triệu đến 300 tỉ đô la, một con số vô cùng ấn tượng”, ông Thọ nhấn mạnh.

Còn TS. Lê Xuân Nghĩa, Viện trưởng Viện tư vấn phát triển tài chính carbon (CODE), cho rằng điều cần làm là tạo lập một sàn giao dịch, nơi người bán, kẻ mua và nhà đầu cơ cùng hoạt động. Trong đó, các nhà đầu cơ có thể đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối cung cầu, giúp giá tín chỉ carbon phản ánh đúng sự vận động của thị trường, từ đó nâng cao hiệu quả của công cụ tín chỉ carbon đối với mục tiêu giảm phát thải.

Ngoài ra, có thể tham khảo một số quốc gia đã triển khai sàn giao dịch tín chỉ carbon, tiêu biểu là Nhật Bản. Quốc gia này đã lựa chọn một số đơn vị mua, bán tín chỉ carbon tham gia vào một sàn giao dịch phi tập trung (OTC) chưa chính thức. Đến tháng 10-2024, khi các đơn vị đã thành thạo trong giao dịch tín chỉ carbon, sàn giao dịch này được tích hợp với sàn chứng khoán Tokyo.

Như vậy, sàn giao dịch tín chỉ carbon có thể tận dụng cơ sở sẵn có của sàn chứng khoán, gồm lực lượng đầu tư, đầu cơ, cơ chế thanh toán bù trừ và trung tâm lưu ký.

“Những tài nguyên này làm tăng tính thuận tiện cho các giao dịch tín chỉ carbon, từ đó hấp dẫn đơn vị, tổ chức và cá nhân tham gia”, ông Nghĩa phân tích.

Trong tương lai, chuyên gia này cho rằng tín chỉ carbon có thể được sử dụng như một tài sản thế chấp, thậm chí còn được các tổ chức tín dụng yêu thích hơn so với bất động sản. Bởi thế chấp bất động sản hàm chứa rủi ro về việc định giá không đúng với giá trị thật hoặc rủi ro khi thị trường bất động sản sụp đổ.

Còn với tín chỉ carbon, khi sàn giao dịch đi vào hoạt động, giá cả đã rõ ràng trên thị trường, lại có xu thế luôn tăng giá trong tương lai. Trong trường hợp khách hàng không trả nợ, ngân hàng hoàn toàn có thể bán phần tín chỉ carbon được sử dụng để thế chấp, hạn chế rủi ro nợ xấu.

Từ góc nhìn doanh nghiệp, ông Lê Văn Phương cho biết việc hợp tác mua – bán tín chỉ carbon của Mía đường Lam Sơn và đối tác của Nhật Bản là tự tìm đến nhau và tự thỏa thuận. Nếu tự thỏa thuận mua bán trực tiếp thì sẽ bán được tín chỉ carbon với giá cao hơn trên sàn. Ngược lại, nếu mua bán trên sàn, tphải có sản phẩm (tín chỉ carbon), rồi mới bán.

“Cơ chế mà chúng tôi tự thỏa thuận với đối tác Nhật Bản, là bên mua tín chỉ sẽ chi tiền từ đầu, họ tham gia vào giám sát quy trình canh tác, tức là bên mua tham gia ngay từ khi bắt đầu sản xuất tín chỉ carbon. Vì vậy, bên cạnh việc tạo ra sàn mua bán tín chỉ carbon, cần tạo cơ chế để cho các đơn vị có nhu cầu tự thỏa thuận mua bán và thực hiện”, ông Phương đề xuất.

Vân Phong