Thúc đẩy phát triển kinh tế rừng

KTNN kiến nghị sửa đổi bất cập trong cơ chế, chính sách để phát triển kinh tế rừng. Ảnh: ST

Kho vàng từ rừng xanh

Theo Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) năm 2024, xuất khẩu gỗ và lâm sản đạt trên 17,2 tỷ USD, tăng 18,9% so với năm 2023, vượt 13,1% so với kế hoạch năm 2024. 4 tháng đầu năm 2025, giá trị xuất khẩu gỗ và sản phẩm gỗ đạt 5,2 tỷ USD, tăng 5,8% so với cùng kỳ năm 2024. Kết quả này cho thấy dư địa xuất khẩu gỗ còn rất lớn, trong khi thị trường tiếp nhận sản phẩm gỗ của nước ta khá đa dạng, đa số là các thị trường lớn như Mỹ, châu Âu… Nguồn cung gỗ cho thị trường thời gian qua cũng khá dồi dào, chủ yếu đến từ diện tích rừng trồng, rừng sản xuất trong nước.

Không chỉ mang lại nguồn thu lớn thông qua xuất khẩu, tài nguyên rừng còn mang lại những giá trị gia tăng to lớn. Trong đó, chỉ tính riêng nguồn thu từ DVMTR năm 2024 đã đạt trên 3.760 tỷ đồng. Đặc biệt, với tiềm năng tạo tín chỉ carbon rất lớn từ rừng, Việt Nam có thể khai thác được lợi thế kinh tế đáng kể, nếu tận dụng được cơ hội này. Điển hình như việc Ngân hàng Thế giới (WB) chi 51,5 triệu USD (khoảng 1.200 tỷ đồng) để mua 10,3 triệu tín chỉ carbon rừng tại các tỉnh Bắc Trung Bộ giai đoạn 2018-2024 theo Thỏa thuận chi trả giảm phát thải khí nhà kính vùng Bắc Trung Bộ. Đến nay, WB đã hoàn tất việc thanh toán số tiền này; đồng thời đang xem xét đàm phán để mở rộng Thỏa thuận nhằm giúp Việt Nam tạo nguồn tài chính trong việc phát triển kinh tế từ hoạt động trồng, bảo vệ rừng.

Theo ông Lê Văn Thanh - Phó Giám đốc Quỹ Bảo vệ và Phát triển rừng Việt Nam, bên cạnh đóng góp vào nguồn thu ngân sách, một phần nguồn kinh phí thu từ DVMTR được đầu tư trở lại để trồng rừng, hỗ trợ người dân đang quản lý rừng, cũng như thực hiện chính sách chi trả DVMTR, đảm bảo công tác trồng, bảo vệ rừng không bị gián đoạn. “Nguồn kinh phí đã giúp cải thiện sinh kế, nâng cao đời sống người dân vùng rừng và các hộ nhận khoán” - ông Thanh cho biết.

Thúc đẩy phát triển kinh tế dưới tán rừng. Ảnh: N.LỘC

Đặc biệt, để tạo điều kiện cho người dân phát triển kinh tế từ rừng, Chính phủ đã cho phép người dân được khai thác dưới tán rừng để trồng cây dược liệu hoặc phát triển du lịch sinh thái… Nhiều tỉnh đã tập trung phát triển cây dược liệu trong rừng theo phương thức lâm, nông kết hợp, góp phần nâng cao thu nhập, ổn định đời sống cho người dân, nhất là ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, hiện chưa có hướng dẫn, cũng như thiếu cơ chế, chính sách để khuyến khích người dân tham gia phát triển sản xuất, từ đó gia tăng nguồn thu từ rừng, gắn với bảo vệ, phát triển rừng bền vững.

Những rào cản pháp lý cần tháo gỡ

Có thể nhận thấy, những tiềm năng kinh tế từ rừng của Việt Nam được đánh giá là rất lớn. Tuy nhiên, để đánh thức được nguồn tài nguyên kinh tế khổng lồ này vẫn còn một chặng đường dài với nhiều thách thức đặt ra.

Trong đó, bất cập đầu tiên phải kể đến là những hạn chế trong chính sách, cũng như thực hiện chính sách chi trả DVMTR khiến các thành phần kinh tế, đặc biệt là các chủ thể trong vùng được giao bảo vệ rừng chưa thực sự mặn mà. Đây cũng là vấn đề được Kiểm toán nhà nước (KTNN) chỉ ra qua kiểm toán năm 2023, như: Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (nay là Bộ Nông nghiệp và Môi trường) chưa có quy định, hướng dẫn xác định hệ số (K1) đối với trữ lượng rừng trồng để làm cơ sở cho việc thực hiện trồng rừng thay thế, dẫn đến khó khăn trong xác định chi trả DVMTR. KTNN cũng lưu ý khi chuyển mục đích sử dụng rừng phục vụ hoạt động khai thác kinh tế, các địa phương cần phải đảm bảo kế hoạch trồng rừng thay thế; đồng thời đảm bảo việc chi trả DVMTR cho các đối tượng thụ hưởng được thuận lợi, kịp thời…

“Đến nay, các kiến nghị kiểm toán đã cơ bản được thực hiện, như Bộ ban hành nhiều văn bản hướng dẫn, đôn đốc địa phương để rà soát tiền DVMTR tồn dư, tiền trồng rừng thay thế tồn đọng chưa có kế hoạch sử dụng và đề xuất giải pháp tháo gỡ” - ông Lê Văn Thanh cho biết và chia sẻ thêm, ngày 18/7/2024, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 91/2024/NĐ-CP sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định số 156/2018/NĐ-CP quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Lâm nghiệp, qua đó đã giải quyết những bất cập trong quá trình thực hiện chính sách chi trả DVMTR và phù hợp với kiến nghị của KTNN…

Theo các chuyên gia, việc tiếp thu, chấn chỉnh theo kết luận, kiến nghị của KTNN là rất cần thiết, trong bối cảnh Nhà nước đang đẩy mạnh phát triển kinh tế rừng, thay vì hoạt động khai thác gỗ đơn thuần như trước đây. “Muốn vậy thì phải có cơ chế, chính sách phù hợp; phải đảm bảo chi trả DVMTR kịp thời, phải khuyến khích được người dân trong vùng có rừng tham gia vào công tác này” - Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam Ngô Sỹ Hoài nhấn mạnh.

Một bất cập khác liên quan đến hoạt động khai thác kinh tế từ rừng, đó là câu chuyện bán tín chỉ carbon rừng đang gặp phải rào cản về pháp lý. Theo ông Lâm Quang Bảo - Cục trưởng Cục Lâm nghiệp và Kiểm lâm (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), rừng tự nhiên là tài sản sở hữu của Nhà nước, nên về quyền sở hữu tín chỉ carbon và chia sẻ lợi ích chưa được thể chế trong pháp luật chung. “Đến nay, Việt Nam vẫn chưa có hệ thống pháp luật đồng bộ, rõ ràng về vấn đề này” - ông Bảo cho biết. Do chưa có sàn giao dịch tín chỉ carbon nội địa, nên địa phương phải lập đề án xin ý kiến Bộ, ngành và báo cáo Thủ tướng Chính phủ phê duyệt để cho phép khai thác.

Liên quan đến chủ trương cho phép người dân được khai thác đất rừng đặc dụng, rừng phòng hộ để trồng cây dược liệu, hiện Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang xây dựng Dự thảo Nghị định sửa đổi Nghị định số 156/2018/NĐ-CP của Chính phủ, trong đó có quy định về cho thuê môi trường rừng để nuôi, trồng phát triển, thu hoạch cây dược liệu. “Việc sớm ban hành nghị định sẽ giúp gỡ vướng, mở thêm hướng phát triển kinh tế dưới tán rừng. Đây là cơ sở để địa phương phát triển vùng dược liệu trong tương lai” - Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh Lai Châu Hà Trọng Hải cho biết./.

N.LỘC