Thực thi FTA: Thích ứng phòng vệ, chinh phục thị trường mới

Cơ hội đan xen thách thức

Việt Nam đã tham gia, ký kết và thực thi 17 Hiệp định thương mại tự do (FTA), trong đó có những hiệp định quan trọng như: Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP); Hiệp định thương mại tự do Việt Nam - EU (EVFTA), Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP).

Các FTA là "cánh cửa" mở rộng thị trường xuất khẩu, tạo ra cơ hội lớn cho hàng hóa Việt Nam tiếp cận các nền kinh tế hàng đầu thế giới. Trong đó, các mặt hàng chủ lực như dệt may, da giày, nông sản, thủy sản, gỗ, sắt thép, nhôm… liên tục mở rộng thị phần tại các thị trường lớn. Dư địa phát triển còn rất lớn khi nhu cầu hàng hóa Việt Nam tại nhiều nước được đánh giá cao về chất lượng và giá cả cạnh tranh.

Hàng hóa xuất khẩu nguy cơ đối mặt với các vụ kiện phòng vệ thương mại càng lớn. Ảnh minh họa

Tuy nhiên, các nguy cơ bị điều tra phòng vệ thương mại đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam cũng đang không ngừng gia tăng. Số liệu từ Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương) cho thấy, đến nay, đã có tới 293 vụ việc phòng vệ thương mại do nước ngoài khởi xướng điều tra đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam. Các vụ việc chủ yếu tập trung vào chống bán phá giá, chống trợ cấp, tự vệ, trong đó những sản phẩm có kim ngạch xuất khẩu lớn thường là mục tiêu của điều tra.

Chia sẻ với phóng viên Báo Công Thương, ông Nguyễn Minh Kế - Chủ tịch Hiệp hội Nhôm thanh định hình Việt Nam nhấn mạnh, điều tra phòng vệ thương mại là công cụ hợp pháp mà nhiều quốc gia sử dụng để bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Vì vậy, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, việc hàng hóa Việt Nam bị khởi xướng điều tra là điều khó tránh khỏi.

Lĩnh vực nhôm là một minh chứng rõ rệt. Theo ông Nguyễn Minh Kế, trong khoảng 5 năm trở lại đây, nhiều quốc gia như Ấn Độ, Úc và gần đây là Hoa Kỳ đã liên tục khởi xướng điều tra các sản phẩm nhôm từ Việt Nam. Đặc biệt, năm 2024, thị trường Hoa Kỳ tiến hành điều tra chống bán phá giá và chống trợ cấp với sản phẩm nhôm ép đùn từ 14 quốc gia, trong đó có Việt Nam. Đây là lần đầu tiên, doanh nghiệp nhôm Việt phải đối diện một vụ việc có quy mô và độ phức tạp lớn đến vậy.

Theo quy định của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), các biện pháp phòng vệ thương mại bao gồm chống bán phá giá, chống trợ cấp và tự vệ là hợp pháp, được các quốc gia nhập khẩu áp dụng để bảo vệ ngành sản xuất nội địa. Đặc biệt, mặc dù các FTA khác hướng tới mục tiêu giảm rào cản thương mại, song các quốc gia thành viên vẫn giữ quyền áp dụng biện pháp phòng vệ để bảo vệ lợi ích trong nước. Điều này đồng nghĩa, càng hội nhập sâu, nguy cơ đối mặt với các vụ kiện phòng vệ thương mại càng lớn.

Như tại Hiệp định RCEP, bên cạnh việc tạo ra khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới, cũng quy định rõ ràng các điều khoản liên quan đến phòng vệ thương mại. Trong đó, điểm đáng chú ý là biện pháp tự vệ chuyển tiếp trong RCEP, cho phép các quốc gia thành viên có quyền áp dụng biện pháp tự vệ trong giai đoạn nhất định nếu hàng hóa nhập khẩu gây ra hoặc đe dọa gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho ngành sản xuất nội địa.

Nắm vững "luật chơi"

Nhằm thực thi hiệu quả các FTA, theo Cục Phòng vệ thương mại, Bộ Công Thương đã chủ động ban hành nhiều thông tư hướng dẫn thực thi cam kết phòng vệ thương mại trong các FTA, như Thông tư 19/2019/TT-BCT về CPTPP, Thông tư 30/2020/TT-BCT về EVFTA, Thông tư 14/2021/TT-BCT cho UKVFTA và Thông tư 07/2022/TT-BCT về RCEP. Đây là những nỗ lực nhằm đảm bảo quá trình cắt giảm thuế quan không tạo ra cú sốc cho ngành sản xuất trong nước, đồng thời trang bị hành lang pháp lý để doanh nghiệp có cơ sở ứng phó với các vụ việc phòng vệ thương mại.

Luật sư Nguyễn Thanh Hà - Chủ tịch Công ty Luật SBLAW đánh giá, việc ban hành các thông tư hướng dẫn thực thi cam kết phòng vệ thương mại trong các FTA thế hệ mới khẳng định tầm nhìn chiến lược của cơ quan quản lý trong việc nội luật hóa tiêu chuẩn quốc tế. Điều này giúp Việt Nam vừa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ quốc tế, vừa tận dụng hiệu quả các quy định của sân chơi chung để bảo vệ lợi ích quốc gia và cộng đồng doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, khi các biện pháp phòng vệ thương đang được thị trường gia tăng sử dụng, Cục Phòng vệ thương mại đã và đang tăng cường cảnh báo sớm về phòng vệ thương mại, giúp doanh nghiệp nhận diện rủi ro ngay từ giai đoạn đầu, từ đó chuẩn bị dữ liệu và hồ sơ kịp thời. Song song với đó, Cục thường xuyên tổ chức các chương trình đào tạo, phổ biến kiến thức pháp luật quốc tế và kỹ năng ứng phó, giúp doanh nghiệp không bỡ ngỡ khi bị điều tra.

Tuy nhiên, trước sự gia tăng các vụ kiện phòng vệ thương mại toàn cầu đặt ra yêu cầu cấp thiết cho cộng đồng doanh nghiệp Việt Nam. Đó là không thể thụ động ứng phó, mà cần trang bị năng lực quản trị, hệ thống kế toán minh bạch, khả năng hợp tác với cơ quan điều tra và đặc biệt là sự đồng hành chặt chẽ với các hiệp hội, cơ quan chức năng trong nước.

Mặt khác, để vượt qua rào cản phòng vệ thương mại, doanh nghiệp cần coi việc nắm vững "luật chơi" là một phần tất yếu trong chiến lược xuất khẩu dài hạn. Điều này không chỉ giúp hạn chế rủi ro khi đối mặt với các vụ kiện mà còn nâng cao uy tín, khẳng định vị thế hàng hóa Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Theo Luật sư Nguyễn Thanh Hà, nhiều nước hiện nay đang gia tăng xu hướng bảo hộ thương mại dưới danh nghĩa phòng vệ thương mại nhằm bảo vệ ngành sản xuất trong nước. Không ít biện pháp được áp dụng có xu hướng khắt khe, thiếu khách quan, gây khó khăn cho doanh nghiệp Việt Nam trong việc bảo vệ quyền lợi chính đáng.

"Trong bối cảnh toàn cầu hóa nhưng lại gia tăng các rào cản kỹ thuật và pháp lý, việc chuẩn bị tốt về mặt pháp lý, nâng cao hiểu biết và chủ động ứng phó với phòng vệ thương mại là điều bắt buộc nếu chúng ta muốn duy trì và mở rộng thị trường xuất khẩu" - ông Hà nhấn mạnh.

Bảo Thoa