Thuốc lá rẻ hơn sữa: Cần lộ trình tăng thuế quyết liệt
Nhiều loại thuốc lá đang có giá bán rẻ hơn hộp sữa 180ml, chuyên gia khuyến cáo tăng thuế mạnh tay để giảm tỷ lệ hút thuốc, bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Đề xuất tăng thuế thuốc lá lên 15.000 đồng/bao
Tại hội thảo cung cấp thông tin về phòng chống tác hại của thuốc lá với chủ đề "Thuế thuốc lá và phát triển bền vững" ngày 3/6, ThS Đặng Khắc Lợi - Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cho biết, thuốc lá đang tạo ra gánh nặng lớn đối với hệ thống y tế và nền kinh tế quốc gia. Chi phí y tế và tổn thất kinh tế liên quan đến thuốc lá ước tính khoảng 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương 1,1% GDP.
"Đây là mối đe dọa đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước", ông Lợi nói.
ThS Đặng Khắc Lợi - Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch)
Mặc dù trong hơn một thập kỷ qua, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam đã giảm, từ 47,4% năm 2010 xuống còn 41,1% vào năm 2021, song Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ hút thuốc cao nhất thế giới, đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.
Một trong những nguyên nhân chính khiến tỷ lệ sử dụng thuốc lá giảm chậm là do giá thuốc lá còn thấp. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), năm 2022, tỷ trọng thuế trong giá bán lẻ thuốc lá tại Việt Nam chỉ đạt 36%. Con số này thấp hơn nhiều so với mức trung bình của các quốc gia có thu nhập trung bình (59%) và thuộc nhóm thấp nhất trong ASEAN.
Từ góc nhìn y tế công cộng, ThS.BS Nguyễn Thị An - Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam nhấn mạnh, chính sách thuế thuốc lá hiện hành tại Việt Nam vẫn còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng được mục tiêu kiểm soát tiêu dùng và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
ThS.BS Nguyễn Thị An - Giám đốc Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam
Theo bà An, nhiều loại thuốc lá tại Việt Nam được bán với mức giá dưới 10.000 đồng/bao, thậm chí, thấp hơn giá một hộp sữa 180 ml. Thực trạng này khiến thuốc lá trở thành mặt hàng dễ tiếp cận, đặc biệt với nhóm thanh thiếu niên và người thu nhập thấp.
Bà An nhấn mạnh, việc duy trì mức giá rẻ kéo dài là một trong những nguyên nhân khiến tỷ lệ hút thuốc không giảm đáng kể trong nhiều năm qua. Việt Nam cũng đang nằm trong nhóm các quốc gia có giá thuốc lá thấp nhất khu vực châu Á - Thái Bình Dương.
"Hệ quả của mức giá này là thanh thiếu niên dễ tiếp cận thuốc lá hơn, kéo theo nguy cơ gia tăng các bệnh không lây nhiễm như tim mạch, ung thư, bệnh hô hấp mãn tính", bà An nói.
Theo bà Angela Pratt - Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, mức tăng thuế cao không chỉ giúp cải thiện sức khỏe cộng đồng mà còn góp phần tạo nguồn thu để đầu tư trở lại cho y tế và giáo dục.
Đại diện WHO đề xuất, ngoài việc duy trì mức thuế tỷ lệ như hiện nay (75% giá xuất xưởng), cần áp dụng thêm mức thuế tuyệt đối với mục tiêu đến năm 2030 đạt mức thuế tối thiểu 15.000 đồng cho mỗi bao thuốc.
WHO nhận định rằng, thuế thuốc lá cao là một công cụ hiệu quả giúp khuyến khích người hút từ bỏ thuốc và ngăn ngừa người trẻ bắt đầu hút thuốc. "Chính sách thuế như một loại vaccine giúp người trẻ tránh tiếp cận thuốc lá, từ đó được bảo vệ lâu dài khỏi các nguy cơ sức khỏe liên quan. Nói cách khác, tăng thuế thuốc lá là đầu tư cho tương lai", bà Angela Pratt nhấn mạnh.
Quang cảnh hội thảo
Trách nhiệm với tương lai
Tại hội thảo, ThS Đinh Thị Thu Thủy - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế nhấn mạnh để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc theo Chiến lược Quốc gia về phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2030 cần bổ sung mức thuế tuyệt đối khởi điểm là 5.000 đồng mỗi bao vào năm 2026 và tăng dần lên 15.000 đồng mỗi bao (tương đương 20 điếu) vào năm 2030, bên cạnh thuế tỷ lệ 75% giá xuất xưởng như khuyến cáo của WHO.
Phương án này được kỳ vọng sẽ giúp tỷ trọng thuế đạt khoảng 65% giá bán lẻ, tiệm cận mức khuyến nghị từ WHO (70 - 75%). Qua đó, góp phần giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống còn 36% vào năm 2030 như mục tiêu đã đề ra.
Bộ Y tế cũng đề nghị không đưa vào Luật quy định liên quan đến các sản phẩm thuốc lá mới, bao gồm thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, nhằm đảm bảo thực hiện nghiêm túc Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội về việc cấm sản xuất, kinh doanh, sử dụng các sản phẩm này.
Bộ Y tế đề nghị không đưa vào Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt các quy định liên quan đến sản phẩm thuốc lá mới, đánh thuế ml dung dịch của thuốc lá mới để thực thi quy định tại Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.
ThS Đinh Thị Thu Thủy - Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế, Bộ Y tế
Theo chuyên gia kinh tế Đào Thế Sơn, nếu việc tăng thuế bị trì hoãn, ngân sách nhà nước có thể mất khoảng 11.000 tỷ đồng mỗi năm. Trong giai đoạn 2026 - 2030, mức chênh lệch tổng thu ngân sách giữa phương án đề xuất của Bộ Y tế và các phương án hiện hành có thể lên tới 56.200 tỷ đồng.
Ông cho rằng, đề xuất kết hợp giữa thuế tuyệt đối và thuế tỷ lệ do Bộ Y tế và WHO khuyến nghị không chỉ giúp nâng cao hiệu quả giảm tiêu dùng thuốc lá mà còn đóng góp đáng kể vào nguồn thu ngân sách nhà nước. Theo đó, thuế tuyệt đối nên được áp dụng ở mức 5.000 đồng/bao từ năm 2026 và tăng lên 15.000 đồng/bao vào năm 2030.
"Thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá cần được coi là một công cụ tài khóa để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế bền vững, thay vì lo ngại ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất, kinh doanh hay tình trạng buôn lậu", ThS Đào Thế Sơn nói và nhấn mạnh nếu không sớm tăng thuế theo lộ trình hợp lý, Việt Nam sẽ đối mặt với những thiệt hại dài hạn về sức khỏe cộng đồng cũng như hiệu quả kinh tế.
