Thuốc lá thế hệ mới: Kịch bản lặp lại?

TS Vũ Mạnh Cường - Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương (Bộ Y tế)

Bên cạnh các mặt hàng thuốc lá truyền thống, thị trường đã xuất hiện thêm nhiều thuốc lá thế hệ mới: Thuốc lá điện tử (Vape/E-cigarette); Thuốc lá nung nóng (Heated Tobacco Products - HTPs); Túi nicotine (Nicotine Pouches) hoặc các sản phẩm thuốc lá ngậm, thuốc lá không khói...

Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng… thường có nhiều hương vị khác nhau, thiết kế nhỏ gọn và dễ sử dụng, khiến chúng trở nên hấp dẫn hơn đối với những người trẻ tuổi, đặc biệt là những người chưa từng thử thuốc lá truyền thống. Mặt hàng này có thể được tìm thấy tại các cửa hàng, siêu thị và trên mạng, tạo điều kiện cho người dùng tiếp cận sản phẩm mà một cách dễ dàng. Ở nhiều quốc gia, tỷ lệ hút thuốc lá điện tử trong thanh thiếu niên đã vượt qua cả người trưởng thành.

Nhiều nghiên cứu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), CDC Hoa Kỳ đã chỉ ra rằng, thuốc lá thế hệ mới vẫn chứa nicotine, kim loại nặng. Nicotine trong thuốc lá - dù là truyền thống hay điện tử - đều gây nghiện mạnh, ảnh hưởng đến não bộ đang phát triển, gây rối loạn chú ý, giảm khả năng học tập và làm tăng nguy cơ rối loạn tâm thần. Chỉ cần lượng nicotine trong khoảng 5 điếu thuốc lá cũng đủ để gây tử vong nếu nuốt phải. Đặc biệt, hút thuốc thụ động giết chết trên 1,2 triệu người mỗi năm, trong đó 28% là trẻ em.

Hiện tại, Việt Nam chưa có chính sách và khung pháp lý cụ thể để quản lý các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới như thuốc lá điện tử và thuốc lá làm nóng. Điều này dẫn đến việc các sản phẩm này đang lưu hành trên thị trường một cách không kiểm soát, phần lớn là hàng lậu; gây nguy cơ lớn về sức khỏe của người sử dụng và cả nhóm người hút thuốc thụ động.

TS. Vũ Mạnh Cường - Giám đốc Trung tâm Truyền thông Giáo dục sức khỏe Trung ương (Bộ Y tế) cho biết, thuốc lá gây ra hơn 8 triệu ca tử vong toàn cầu mỗi năm, trong đó 1,3 triệu do hút thuốc thụ động. Tại Việt Nam, khoảng 103.000 ca tử vong mỗi năm do các bệnh liên quan đến thuốc lá (theo báo cáo của WHO năm 2021).

Hút thuốc lá thụ động làm tăng nguy cơ ung thư phổi ở người không hút thuốc lên từ 20-30 % so với những người không hút thuốc. Và hơn 90% ca ung thư phổi tại Bệnh viện K liên quan đến hút thuốc lá…

Đối với nhóm tuổi thanh thiếu niên (13-15 tuổi), tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử đã tăng gấp đôi từ 3,5% (2022) lên 8% (2023), cho thấy sự gia tăng đáng lo ngại. Người dùng có thể nghiện cả thuốc lá thế hệ mới và thuốc lá truyền thống, làm tăng gánh nặng sức khỏe, gia tăng gánh nặng bệnh tật.

Theo WHO, trong thế kỷ XX, thuốc lá đã cướp đi sinh mạng của 100 triệu người. Ảnh minh họa

Nguy hiểm hơn, chúng đang đe dọa cuốn hút giới trẻ vào một cơn nghiện thế hệ mới. Việc tiếp cận với nicotine dễ dàng hơn có thể khiến người dùng nhanh chóng nghiện thuốc lá và khó bỏ thuốc sau này. Những sản phẩm này vẫn chứa hàng ngàn chất độc, vẫn tạo ra rác thải nhựa và vẫn đang hướng tới đối tượng là thế hệ tương lai.

Trước đây, các sản phẩm thuốc lá đầu lọc từng được tiếp thị là: “Sạch”, “Mới”, “An toàn”, “Giảm hại”,… trước khi tác hại được làm rõ. Thêm vào đó, cũng chưa có đủ bằng chứng khoa học để khẳng định rằng các sản phẩm này giúp cai thuốc lá thông thường. Và hiện nay, thuốc lá thế hệ mới, dù dưới lớp vỏ "giảm tác hại", vẫn mang bản chất gây nghiện.

Hơn nữa, thuốc lá thế hệ mới đang làm gia tăng tỷ lệ sử dụng thuốc lá do cung cấp thêm sự lựa chọn cho người sử dụng. Từ đó, ảnh hưởng đến mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá và ảnh hưởng đến nỗ lực phòng, chống tác hại của thuốc lá tại Việt Nam.

Vì vậy, nếu không có hành động quyết liệt, chúng ta có thể đang chứng kiến sự ra đời của một thế hệ mới nghiện nicotine, lặp lại những sai lầm từ quá khứ.

Vũ Đậu