'Tiếp nối: Việt Nam' - Tái hiện hành trình 3 thập kỷ chuyển mình

Sự chuyển động qua 30 năm

Những năm đầu thập niên 1990, Andy Soloman đến Việt Nam với tư cách là một phóng viên ảnh. Ông đã rong ruổi khắp mọi nẻo đường trên mảnh đất hình chữ S và bị cuốn hút bởi năng lượng và sự nồng nhiệt của con người nơi đây. Chiếc máy ảnh đã đưa ông đến với thế giới của những con người xa lạ nhưng ấm áp, thân thiện. Ông đã mang những bức ảnh về Việt Nam đi triển lãm ở nhiều nước, giới thiệu với thế giới về đất nước và con người nơi đây.

Nghệ sĩ Andy Soloman.

Với ông, một bức ảnh gắn liền với một nhân vật, một cuộc đời. Trong nhiều năm, những gương mặt trong loạt ảnh đầu tiên luôn hiện hữu trong tâm trí ông. Andy Soloman luôn suy nghĩ về họ và ông ấp ủ hành trình tiếp theo của mình, đi tìm lại những cuộc đời/con người ông đã gặp. Dựa vào những cuốn nhật ký gốc và các bức ảnh lưu trữ từ năm 1992-1993, Andy Soloman đã thực hiện nhiều chuyến đi trở lại Tây Nguyên, vùng cao phía Bắc, Hà Nội và đồng bằng sông Hồng trong giai đoạn 2022-2024. Người còn/ người mất. Những đứa trẻ đã lớn lên và có gia đình… Cuộc sống rất nhiều biển chuyển, đổi thay trong 30 năm ấy.

Triển lãm “Tiếp nối: Việt Nam” trưng bày 21 bức chân dung đen trắng mới chụp của những nhân vật (hoặc con cháu của họ) mà ông đã chụp lần đầu vào năm 1992-1993, cùng 30 bức ảnh lưu trữ từ đầu những năm 1990 của những người mà Soloman vẫn đang tìm kiếm. Các bức ảnh cho thấy những thay đổi sâu sắc về xã hội, môi trường và văn hóa, nơi lối sống cổ xưa và truyền thống đã dần nhường chỗ cho các cộng đồng hiện đại và kết nối hơn. Đó là những cuộc đối thoại giữa hai chiều thời gian. Người xem có thể cảm nhận không chỉ dấu vết của năm tháng, mà còn là sự chuyển mình mạnh mẽ của một đất nước mà vẻ đẹp truyền thống và hiện đại luôn song hành.

Mỗi bức ảnh là một câu chuyện về con người, cùng với đó là sự biến chuyển, đổi thay của xã hội, đời sống, văn hóa. Đó là Y Trinh, cô gái ở Kà Đừ, Kon Tum (nay là Quảng Ngãi). Ông kể: “Năm 1992, tôi đến ngôi làng nhỏ và chụp ảnh cô bé 10 tuổi cõng em trên lưng. Đến năm 2022, khi trở lại, tôi mới biết em tên là Y Trinh. Ngắm bức ảnh cũ, Y Trinh kể lại: “Càng lớn càng nhiều nỗi lo chứ hồi ấy, mọi thứ vô tư lắm”, cô tâm sự: “Em đã khóc đòi mẹ mua cho chiếc váy trong ảnh, em thích lắm. Đôi dép lúc đó giá 3.000 đồng, mẹ cũng không có tiền mua. Thậm chí cái kẹp tóc thôi mà cũng chật vật lắm mới có. Em thực sự rất thích bộ quần áo này”. Ký ức ấy khiến cô xúc động, rơi nước mắt.

Bức ảnh gây ấn tượng tại triển lãm.

Hay bức ảnh cậu thanh niên La pia, La Grăng, Gia Lai ông chụp năm 1992 và năm 2022 ông quay trở lại. Soloman tâm sự: “Dù có nhiều thay đổi xung quanh, một điều rõ ràng trong lần trở lại lần này của tôi là cộng đồng mà tôi đã chụp năm 1992 vẫn còn đó. Cuộc sống đã thay đổi, chiếc điện thoại di động giờ đây trở nên phổ biến, trong khi 30 năm trước ngay cả sở hữu một chiếc xe đạp cũng là dấu hiệu của sự thịnh vượng”.

Trong chuyến đi này, ông gặp một thiếu niên người Jarai và trao cho em bức ảnh cũ của ông nội. Hình ảnh ông đang đứng trước ngôi nhà truyền thống. Đó là lần đầu tiên em nhìn thấy bức ảnh quá khứ như vậy và niềm háo hức hiện rõ trên mặt em. Rồi câu chuyện của Y Yon, Kon Ro Bang II, Kon Tum (nay là Quảng Ngãi).

“Năm 1992, ngay bên ngoài thành phố Kontum (cũ), tôi ghé thăm làng Bahnar Kon Ro Bang II và chụp một cô bé nhút nhát - được tôi đặt biệt danh là “cô bé Cào cào” bởi cô đang chơi đùa với con cào cào. Khi đó cả làng quây quần quanh căn Nhà Rông cũ kỹ - ngôi nhà cộng đồng truyền thống với mái vút cong tựa cánh buồm lớn - trung tâm của đời sống bản làng. Ba mươi năm sau, tôi lại tìm thấy “cô bé Cào cào”. Cô tên là Y Yon, giờ đã 42 tuổi. Nhà Rông vẫn còn nhưng ngôi làng nông thôn xưa kia đã sáp nhập vào thành phố Kontum đang phát triển. Những ngôi nhà gỗ ngày nào nhường chỗ cho nhà bê tông hiện đại. Nhưng có những điều vẫn không thay đổi, niềm hạnh phúc của Y Yon lan tỏa khi cô khoe bức ảnh thuở nhỏ với bạn bè, người thân và cười phá lên. Đó thực sự là một cuộc hội ngộ vui vẻ, một khoảng khắc tươi sáng mặc cho bao đổi thay”…

Hay câu chuyện của Hạnh và Ngọ ở Hà Nội cũng rất đặc biệt. “Năm 1993, ông Bùi Huy Truyền, 71 tuổi sống cùng gia đình trong ngôi nhà cổ kính 200 năm tuổi tuyệt đẹp ở ngõ Phất Lộc, Hà Nội. Ông tự hào về mái ấm của mình và đã dẫn tôi lên một chiếc thang nhỏ hẹp tới phòng áp mái, nơi đặt bàn thờ tổ tiên của gia đình. Khi trở lại vào năm 2004, tôi đã tìm lại được địa chỉ cũ và gặp con dâu ông, chị Hạnh cùng con gái ông, chị Ngọ. Ngôi nhà đã được xây dựng lại hoàn toàn, hầu như không còn dấu tích của cấu trúc ban đầu . Tuy nhiên, ở tầng trên cùng vẫn còn một phòng thờ, trưng bày kỷ vật của ông Truyền. Đó là một ngày tràn đầy cảm xúc mạnh mẽ, chị Hạnh cười thoải mái trong khi chị Ngọ rơi nước mắt”…

Và rất nhiều những câu chuyện giản dị, đời thường đã được Soloman ghi lại trong hành trình 30 năm của mình, cho thấy sự biến chuyển của thời gian, con người và sự đổi thay của xã hội. Nhiều giá trị đã mất đi cùng với sự phát triển….

Khám phá sự giao thoa của ký ức, bản sắc xã hội

Có thể nói, những bức ảnh của Soloman đã kể cho chúng ta rất nhiều về đời sống, khám phá sự giao thoa giữa ký ức, bản sắc và sự chuyển đổi xã hội ở Việt Nam. Còn với ông, đây không đơn thuần là một dự án nhiếp ảnh mà là một hành trình của tình bạn và sự tiếp nối. Triển lãm này là một minh chứng cho sức mạnh của sự kết nối giữa con người. điều mà với ông thực sự có ý nghĩa.

Những tác phẩm của Andy Soloman tại triển lãm.

Ông chia sẻ: “Thông qua những bức ảnh và các cuộc hội ngộ, tôi hy vọng có thể cho thấy quá khứ và hiện tại được kết nối mật thiết như thế nào không chỉ bằng lịch sử, mà còn bằng những mối quan hệ được xây dựng trên sự tin tưởng, tôn trọng và tình cảm chân thành. Triển lãm này phản ánh mối liên kết sâu sắc suốt 33 năm của tôi với Việt Nam. Mối quan hệ của tôi với đất nước này được định hình bởi một hành trình liên tục của tình bạn, sự khám phá và lịch sử chung. Được hội ngộ với một số người tôi đã chụp ảnh cách đây hơn 30 năm là một trải nghiệm vô cùng xúc động, và là minh chứng cho những mối liên kết bền chặt đã định hình cuộc sống và công việc của tôi”.

Theo ông James Shipton, Giám đốc Hội đồng Anh tại Việt Nam, Andy Soloman đã gửi gắm tình cảm sâu sắc của mình dành cho nhân vật qua những bức ảnh cuốn hút được trưng bày tại triển lãm này. Mỗi khuôn hình kể một câu chuyện đang tiếp tục được hé mở qua thời gian, phản chiếu mong muốn của Hội đồng Anh trong việc đồng hành cùng triển lãm, liên tục vun đắp mối quan hệ bền chặt hơn với Việt Nam thông qua sức mạnh lay động của nghệ thuật.

Tác phẩm của Soloman.

Ở góc nhìn dân số học, ông Matt Jackson, Đại diện Quỹ dân số Liên hợp quốc (UNFPA) tại Việt Nam nhấn mạnh ý nghĩa nhân văn của triển lãm, khẳng định đây không chỉ là một câu chuyện về nghệ thuật hay nhiếp ảnh, mà còn liên quan đến dân số cũng như biến đổi nhân khẩu học tại Việt Nam. Mỗi bức ảnh là một lát cắt thời gian, phản ánh rõ những đổi thay trong cuộc sống của thế hệ trẻ. Điều chúng ta cần quan tâm là làm thế nào để các em có được môi trường phát triển tốt nhất, được hưởng các chính sách an sinh xã hội và có cơ hội phát huy hết tiềm năng của mình.

Còn với chúng ta, những người Việt Nam, biết ơn Soloman, bằng tình yêu của ông với Việt Nam đã giúp chúng ta lưu giữ lại những ký ức và vẻ đẹp của đất nước, con người qua thời gian.

Linh Nguyễn