Katê - lối về miền Chăm

Lễ hội Katê thu hút đông đảo người dân và du khách.

Lễ hội Katê là một trong những lễ hội lớn và thiêng liêng nhất của người Chăm theo đạo Bà-la-môn (Chăm Ahiêr), diễn ra vào khoảng tháng 9 - 10 dương lịch hằng năm. Đây cũng là dịp người Chăm tạ ơn thần linh và tưởng nhớ tổ tiên, cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và cuộc sống an lành… Lễ hội Katê gồm 3 phần lễ chính, lễ tại tháp (tưởng nhớ các vị thần Po Inư Nagar, Po Klong Garai, Po Rome…); lễ tại làng (lễ thờ các bà chúa, các vị thành hoàng…) và lễ tổ tiên (lễ tại Kut - khu mộ của từng dòng tộc). Trong đó, lễ tại tháp thu hút đông đảo người dân và du khách nhất với các nghi thức chính, gồm rước y phục thánh, mở cửa tháp, tắm tượng, mặc y phục cho thần, cúng tế…

Kut, theo tiếng Chăm có nghĩa là “mộ tổ” hoặc “nhà mồ”. Kut là một tảng đá có bề dày bằng nhau, khoảng 5 cm, 10 - 20 cm, 30 cm; có thể được mài hoặc khắc hoa văn. Mỗi dòng họ thường có một Kut riêng, được đặt hướng về phía mặt trời mọc. Tùy vào địa vị, mức độ giàu có mà Kut có quy mô về độ lớn, độ dày, độ rộng và độ tinh xảo khác nhau. Vì thế, Kut không chỉ là nơi cúng tế, mà còn được coi như “bản đồ huyết thống” của mỗi dòng họ.

Người Chăm quan niệm Kut là nơi linh hồn tổ tiên ngự trị, là mái nhà thiêng kết nối quá khứ với hiện tại. Khi Lễ hội Katê đến, dù ở đâu, con cháu vẫn tìm về Kut để “trình diện” tổ tiên, để làm lễ tạ ơn và cầu cho một năm mới an lành; các thế hệ trong dòng tộc gặp nhau, cùng ôn kể lại chuyện cũ, truyền cách nói tiếng Chăm, cách gói bánh, đánh trống, múa hát, chơi trò chơi trong lễ hội… Bởi vậy, Katê không chỉ là lễ của thần linh, lễ của ký ức và sự tiếp nối mà còn là hội của các thế hệ con cháu và là dịp dòng tộc sum vầy. Mỗi mùa Katê đến, người Chăm dù đi làm, sinh sống ở xa, vẫn cố gắng dành thời gian trở về Kut, mặc áo dài trắng, quấn khăn, cùng ông bà, cha mẹ làm lễ. Bởi trong tâm thức họ, Kut không chỉ là nơi yên nghỉ của người đã khuất mà còn là điểm hẹn của mỗi người Chăm đang sống.

Điểm đặc biệt trong lễ tại Kut là lời nguyện tổ tiên - phần được coi như “linh hồn” của nghi thức. Trong đó, chủ lễ không chỉ cầu phúc; mà còn nhắc nhở con cháu phải sống nghĩa, sống tốt, gìn giữ truyền thống của tộc họ. Người khấn cũng thường đọc to tên từng đời tổ tiên, như một cách “gọi hồn ký ức”, là cách giao hòa của bao thế hệ. Vì vậy, nghi lễ tại Kut còn là “trái tim” của Katê, là yếu tố giúp lễ hội tồn tại bền vững hàng trăm năm. Ở đó, lòng biết ơn, đạo hiếu và ý thức cộng đồng được nuôi dưỡng bằng những hành động giản dị: dọn mộ, thắp hương, dâng lễ, chia lộc... Đồng thời, đó chính là dịp tri ân của con cháu với tổ tiên, là dịp để mỗi người tìm về nguồn gốc của mình.

Lê Hoa .