Di chỉ Vườn Chuối và bài học...

Sau một chặng đường dài vô cùng gian nan, có lúc tưởng chừng như bị xóa sổ nếu như không có sự vào cuộc quyết liệt của giới chuyên gia, nhà nghiên cứu và cả báo giới, đến nay di chỉ khảo cổ Vườn Chuối đã được “định danh” pháp lý; khẳng định “chủ quyền” bằng những khu vực bảo vệ, bất khả xâm phạm, để trong tương lai, những giá trị tiêu biểu, quý hiếm từ hàng ngàn năm lịch sử sẽ được phát huy cao độ.

Di chỉ khảo cổ học Vườn Chuối đến nay đã trải qua 11 lần thám sát, khai quật kể từ khi phát hiện cách nay 56 năm, với quy mô và diện tích khác nhau, được giới chuyên môn đồng thuận đánh giá: Đây là một trong những địa điểm khảo cổ tiêu biểu và quý hiếm của thời đại Kim khí ở Bắc Việt Nam; và là một ngôi làng cổ trên mảnh đất Thủ đô đất ngàn năm văn hiến, phát triển liên tục qua nhiều giai đoạn văn hóa quan trọng, cách đây khoảng 4.000 năm trước cho đến thế kỷ I-II Công nguyên.

Mang trong mình giá trị lịch sử, văn hóa, dân tộc, khảo cổ học... vượt trội như vậy nhưng hàng chục năm trước, cơ quan chức năng, chính quyền địa phương thiếu sự quan tâm, buông lỏng quản lý khiến di chỉ Vườn Chuối một phần bị lãng quên, phần khác bị xâm phạm nghiêm trọng. Di tích dường như bị đứng ngoài hành lang pháp lý. Tiếp đến, cách đây 15 năm, di chỉ Vườn Chuối đối mặt với nguy cơ bị xóa sổ hoàn toàn khi bị nằm trong quy hoạch khu dân cư đô thị. Năm 2017, thành phố Hà Nội phê duyệt dự án xây dựng đường Vành đai 3.5, di chỉ Vườn Chuối lại bị phân chia đôi ngả...

Nếu không có sự bảo vệ quyết liệt của giới chuyên gia, nhà nghiên cứu bằng những lá thư kiến nghị khẩn cấp; sự đồng lòng “kêu cứu” của báo giới, truyền thông và đặc biệt là sự nâng cao nhận thức của cơ quan chức năng, chính quyền địa phương..., di chỉ khảo cổ Vườn Chuối đã bị “khai tử”. Còn nay, di chỉ Vườn Chuối đã được định vị một cách rõ ràng trong hành lang pháp lý, mà cụ thể ở đây là các quy định của pháp luật về di sản văn hóa.

Qua câu chuyện của di chỉ Vườn Chuối chúng ta thấy có nhiều bài học được rút ra. Trước hết, di sản văn hóa của các bậc tiền nhân để lại cần được đề cao trong cách ứng xử, theo đó cần phải có biện pháp bảo vệ, bảo tồn và phát huy giá trị. Ngay khi đã nhận diện tương đối đầy đủ về giá trị lịch sử, văn hóa, khoa học thì cơ quan chức năng, chính quyền địa phương cần vào cuộc phối hợp với giới chuyên môn thẩm định, đánh giá và tiến hành các thủ tục xếp hạng, để di tích được bảo vệ bằng công cụ pháp lý.

Trong quá trình quy hoạch xây dựng hạ tầng giao thông, đô thị, đơn vị tư vấn, cơ quan chức năng cần tiến hành điều tra, khảo sát hiện trạng, phối hợp với giới chuyên gia, nhà nghiên cứu, nhà quản lý để có biện pháp đề cao giá trị của di sản văn hóa của dân tộc, hạn chế đến mức thấp nhất ảnh hưởng đến sự toàn vẹn của di tích, di sản. Và cuối cùng, chúng ta cần phải thực thi đầy đủ nhất các quy định của pháp luật về di sản văn hóa, không để xảy ra tình trạng di sản văn hóa phải “nhân nhượng” cho dự án hạ tầng, đô thị...

LÂM SƠN