Tiếp tục đề xuất tăng thuế nhằm giảm người hút thuốc lá

Giá thuốc lá rẻ, dễ tiếp cận, hệ lụy lớn

Tại hội thảo thông tin về hoạt động phòng, chống tác hại của thuốc lá vừa tổ chức sáng 8/5, ThS Phan Thị Hải, Phó Giám đốc Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá cho biết: Giá thuốc lá tại Việt Nam hiện ở mức rất thấp, khiến sản phẩm này dễ dàng tiếp cận với mọi đối tượng, đặc biệt là người có thu nhập thấp và thanh, thiếu niên. Đây là rào cản lớn đối với các nỗ lực phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Đại diện Quỹ Phòng chống tác hại thuốc lá cho rằng, cần tăng thuế để giảm tỷ lệ người sử dụng thuốc lá.

Dù đã có những nỗ lực về chính sách, thuế và truyền thông, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành tại Việt Nam vẫn ở mức cao. Theo số liệu của Bộ Y tế, tỷ lệ này đã giảm từ 47,4% năm 2010 xuống 41,1% năm 2021 chưa đạt mục tiêu đặt ra trong Chiến lược Quốc gia phòng, chống tác hại của thuốc lá đến năm 2020.

Với hơn 15 triệu người hút thuốc hiện nay, Việt Nam đang phải gánh chịu hậu quả nặng nề về y tế và kinh tế. Mỗi năm, thuốc lá gây ra khoảng 104.300 ca tử vong do hút trực tiếp hoặc hít phải khói thuốc thụ động. Nguồn thu từ thuế thuốc lá hiện chưa đủ bù đắp cho chi phí y tế và tổn thất năng suất lao động mà thuốc lá gây ra. Giá thuốc lá tăng chậm, trong khi thu nhập tăng nhanh khiến người dân đặc biệt là giới trẻ và người thu nhập thấp ngày càng dễ tiếp cận hơn với thuốc lá.

Kết quả khảo sát năm 2023 do trường Đại học Y tế công cộng phối hợp với Tổ chức HealthBridge Canada tại Việt Nam thực hiện cho thấy, tại Hà Nội và TP.HCM vẫn còn tới 40 nhãn hiệu thuốc lá có giá dưới 10.000 đồng/bao, trong đó nhiều loại chỉ ở mức 7.000 - 8.000 đồng.

Theo WHO, giá một bao thuốc phổ biến ở Việt Nam năm 2020 chỉ khoảng 0,9 USD, tương đương 2,8 USD theo ngang giá sức mua (PPP), xếp thứ 15/19 nước khu vực Tây Thái Bình Dương. Giá thuốc lá tại Việt Nam vẫn thuộc nhóm thấp nhất thế giới. Trong khi đó, chỉ cần tăng giá bán lẻ thuốc lá thêm 10% có thể giúp giảm mức tiêu thụ từ 4-5%.

Tiếp tục đề xuất tăng thuế với thuốc lá

Theo chia sẻ của bà Hải, từ năm 2008-2019, Việt Nam đã ba lần tăng thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) đối với thuốc lá. Tuy nhiên, mức tăng còn quá thấp và khoảng cách thời gian giữa các lần điều chỉnh quá dài, không đủ để tác động đến hành vi tiêu dùng. Khi thu nhập bình quân đầu người ngày càng tăng, giá thuốc lá ngày càng trở nên rẻ và dễ tiếp cận.

Mức thuế 75% thực chất chỉ áp dụng trên giá xuất xưởng, ví dụ bao thuốc bán lẻ 10.000 đồng thì giá xuất xưởng chỉ khoảng 3.900 đồng. Việc tăng thuế thêm 5% chỉ làm giá bán tăng khoảng 300 đồng (3%) thấp hơn tốc độ lạm phát (4%) và mức tăng thu nhập (5%). Vì vậy, tác động đến hành vi hút thuốc gần như không đáng kể.

Tỷ lệ thuế thuốc lá tại Việt Nam tính theo giá bán lẻ chỉ đạt 36%, thấp hơn nhiều so với khuyến cáo 70 - 75% của WHO, và cũng thấp hơn nhiều nước trong khu vực như: Thái Lan (78,6%), Philippines (71,3%) hay Singapore (67,5%).

ThS Phan Thị Hải nhận định: "Để tăng hiệu quả kiểm soát tiêu dùng thuốc lá, Việt Nam cần nhanh chóng điều chỉnh chính sách thuế theo hướng đánh thuế tuyệt đối, xây dựng giá sàn và tăng mức thuế tối thiểu. Đây là công cụ quan trọng để bảo vệ thế hệ trẻ khỏi tác hại của thuốc lá và giảm gánh nặng y tế trong tương lai".

Do đó, để đạt được hiệu quả giảm tiêu dùng thuốc lá, cần cải cách chính sách thuế thuốc lá theo hướng: Bổ sung thuế tuyệt đối (để chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp) với mức đủ lớn; Tăng thuế theo một lộ trình đều đặn để giá thuốc lá theo kịp mức tăng thu nhập và dần hướng tới mức thuế tối ưu là chiếm 75% giá bán lẻ để góp phần đạt mục tiêu giảm tỷ lệ sử dụng thuốc lá.

Cụ thể về mức thuế, cần bổ sung mức thuế tuyệt đối với sản phẩm thuốc lá ở mức ít nhất 5.000 đồng/bao vào năm 2026 và tăng dần đạt 15.000 đồng/bao vào năm 2030, bên cạnh thuế tỷ lệ hiện tại. Phương án khuyến nghị cụ thể như sau:

Áp dụng theo lộ trình này sẽ giúp giảm tỷ lệ hút thuốc ở người trưởng thành. Cụ thể theo mục tiêu trong Chiến lược Quốc gia phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2030, tỷ lệ hút thuốc lá ở nam giới có thể giảm xuống dưới 36%, còn ở nữ giới sẽ dưới mức 1,0%.

Vũ Vũ