Tinh gọn bộ máy và hoàn thiện thể chế: Hai đột phá nền tảng cho một kỷ nguyên mới

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng toàn cầu, Việt Nam đứng trước yêu cầu cấp thiết đổi mới phương thức quản lý nhà nước theo hướng hiện đại, linh hoạt, hiệu quả và lấy người dân làm trung tâm. Hai trụ cột chiến lược là tinh gọn tổ chức bộ máy và hoàn thiện thể chế đã được xác định là những đột phá có ý nghĩa nền tảng. Những tháng đầu năm 2025 đã ghi nhận nhiều chuyển biến tích cực trong sắp xếp bộ máy và xây dựng thể chế. Nguyên tắc "tổ chức tinh gọn đi liền với tinh giản biên chế và cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức" đã được quán triệt.

Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước từ tinh gọn tổ chức bộ máy

Cải cách tổ chức bộ máy hành chính là yêu cầu cốt lõi nhằm xây dựng một hệ thống quản trị hiện đại, hiệu quả và gần dân. Tinh gọn bộ máy không chỉ là giảm đầu mối mà là cơ cấu lại tổng thể chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền và mối quan hệ giữa các cấp hành chính để bảo đảm hiệu lực điều hành thống nhất, linh hoạt, hiệu quả. Thực tế cho thấy bộ máy hành chính ở nhiều nơi vẫn tồn tại tình trạng phân tầng, chồng lấn chức năng, cùng với sự phân cấp chưa rõ ràng. Nhằm khắc phục, quá trình tổ chức lại đơn vị hành chính các cấp đang được triển khai quyết liệt.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng toàn cầu, Việt Nam đứng trước yêu cầu cấp thiết đổi mới phương thức quản lý nhà nước theo hướng hiện đại, linh hoạt, hiệu quả và lấy người dân làm trung tâm.

Theo báo cáo của Ban Tổ chức Trung ương, cả nước dự kiến hoàn thành chuyển đổi sang mô hình hai cấp, giảm số đơn vị hành chính cấp tỉnh, tái cấu trúc đáng kể cấp xã/phường và tinh giản gần 130.000 biên chế trong hệ thống hành chính nhà nước.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là đảm bảo quá trình chuyển đổi diễn ra liền mạch, không gây xáo trộn hay đình trệ hoạt động quản lý nhà nước và cung ứng dịch vụ công. Thách thức này trực tiếp gắn với bài toán giải quyết triệt để vấn đề nhân sự sau sáp nhập và tinh giản biên chế. Để đảm bảo tính liền mạch và hiệu quả hoạt động sau khi sắp xếp bộ máy, cần thực hiện đồng bộ các giải pháp mang tính nền tảng.

Thứ nhất, cần thiết kế cấu trúc nhiệm vụ và quy trình làm việc phù hợp, trong đó phân tích kỹ lưỡng chức năng, phân luồng công việc và xây dựng quy trình vận hành chuẩn hóa, minh bạch, tránh tình trạng “vỏ mới - ruột cũ”.

Thứ hai, khẩn trương xây dựng công cụ, quy trình điều hành bộ máy mới trên nền tảng số hóa với mục tiêu phát triển và áp dụng đồng bộ các công cụ số, hệ thống quản lý dựa trên vị trí việc làm, nền tảng dữ liệu liên thông.

Thứ ba, đẩy mạnh phân cấp, phân quyền đi liền với cơ chế kiểm soát và trách nhiệm giải trình rõ ràng. Đồng thời, đảm bảo sự đồng bộ, kịp thời của thể chế pháp luật hỗ trợ quá trình tinh gọn bộ máy: Ban hành ngay các cơ chế, quy trình xây dựng văn bản quy phạm pháp luật theo hướng rút gọn.

Thứ tư, xây dựng quy trình sàng lọc, đánh giá năng lực nhân sự một cách khách quan, công tâm nhằm giữ lại và phát huy những người thực sự cần thiết. Chính sách đối với đối tượng tinh giản biên chế cần đảm bảo sự công bằng, nhân văn, kiến tạo cơ hội thực chất để họ chuyển đổi thành công.

Bên cạnh đó, xây dựng văn hóa tổ chức mới thông qua thúc đẩy văn hóa làm việc linh hoạt, hợp tác, chia sẻ thông tin, trách nhiệm giải trình cá nhân và hướng tới hiệu suất. Quá trình tinh gọn bộ máy cần đặc biệt chú trọng khía cạnh con người, đi kèm với cơ chế chuyển đổi linh hoạt, hỗ trợ đào tạo lại kỹ năng cần thiết, đảm bảo không gây gián đoạn công vụ và duy trì động lực đội ngũ.

Đột phá thúc đẩy phát triển từ hoàn thiện thể chế

Nếu tinh gọn tổ chức bộ máy là điều kiện cần thì hoàn thiện thể chế là điều kiện đủ, giữ vai trò định hướng và bảo đảm sự ổn định, bền vững cho tiến trình cải cách. Mọi đổi mới về tổ chức, nhân sự hay thủ tục hành chính đều phải được triển khai trong khuôn khổ pháp lý minh bạch, rõ ràng và đủ sức thúc đẩy phát triển. Do đó, việc xây dựng và ban hành thể chế, văn bản quy phạm pháp luật phải đồng bộ, kịp thời để điều chỉnh hoạt động của bộ máy mới, tránh gây đứt quãng hay lúng túng.

Công tác xây dựng, hoàn thiện thể chế tiếp tục được Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xác định là khâu “đột phá của đột phá”. Thời gian gần đây, việc ban hành các văn bản hướng dẫn thi hành luật có chuyển biến tích cực về tiến độ và tính thống nhất. Tuy nhiên, một trong những thách thức lớn nhất hiện nay là làm sao để thể chế, văn bản quy phạm pháp luật được ban hành đủ nhanh, đủ đồng bộ và chi tiết để kịp thời điều chỉnh hoạt động của bộ máy mới sau sắp xếp, tránh tình trạng "khoảng trống pháp lý" hoặc sự lúng túng trong quá trình thực thi theo mô hình tổ chức bộ máy mới.

Tổng Bí thư Tô Lâm, trong bài viết: "Đột phá thể chế, pháp luật để đất nước vươn mình" đã thẳng thắn chỉ ra những hạn chế, bất cập của công tác xây dựng và thi hành pháp luật: "Một số chủ trương, định hướng của Đảng chưa được thể chế hóa kịp thời, đầy đủ; tư duy xây dựng pháp luật trong một số lĩnh vực còn thiên về quản lý... chất lượng pháp luật chưa theo kịp yêu cầu thực tiễn...".

Để thể chế thực sự đáp ứng yêu cầu điều hành trong bối cảnh mới và các lĩnh vực mới như chuyển đổi số, dữ liệu lớn, kinh tế tuần hoàn hay trí tuệ nhân tạo, cần tiếp tục hoàn thiện theo hướng mở, linh hoạt và kịp thời hơn nữa. Thể chế cần chuyển mạnh từ vai trò kiểm soát sang vai trò kiến tạo, đồng hành cùng tổ chức bộ máy và con người trong xây dựng nền hành chính hiện đại.

Và để tiếp tục khắc phục các tồn tại và nâng cao năng lực phản ứng chính sách, đặc biệt là đảm bảo thể chế được ban hành kịp thời, đồng bộ, phục vụ hiệu quả bộ máy mới và không gây đứt quãng hoạt động thì cần đổi mới quy trình lập pháp theo hướng khoa học, có cơ sở dữ liệu đánh giá tác động và kiểm chứng chính sách.

Cụ thể là cần xác định chính xác vấn đề cần điều chỉnh và mức độ ưu tiên, gắn với trách nhiệm giải trình rõ ràng ở từng khâu soạn thảo và phê duyệt. Đi cùng với đó là cải tiến kỹ thuật lập pháp và cách trình bày luật: rõ ràng về phạm vi áp dụng, đối tượng điều chỉnh, trách nhiệm thi hành, cơ chế xử lý và cập nhật định kỳ.

Đồng thời, xây dựng thể chế mở với “bản đồ pháp lý số hóa” và nền tảng tra cứu thông minh. Và kịp thời luật hóa các chủ trương cải cách lớn như phân cấp, tinh gọn bộ máy (đặc biệt là mô hình chính quyền địa phương hai cấp), chuyển đổi số, dữ liệu mở…

Đồng bộ giải pháp từ trung ương tới địa phương

Để hiện thực hóa hai trụ cột chiến lược trong bối cảnh thách thức hiện tại, cần có các giải pháp tổng thể, liên thông, có khả năng thực thi và giám sát rõ ràng. Các giải pháp phải tập trung giải quyết căn bản các vấn đề về tính liền mạch hoạt động, sự đồng bộ của thể chế và cần phải được thực thi sâu, rộng từ Trung ương tới các bộ, ngành, địa phương.

Theo đó, ở cấp Trung ương: cần tiếp tục lãnh đạo, chỉ đạo hoàn thành sắp xếp tổ chức bộ máy hành chính các cấp theo đúng lộ trình và định hướng của Đảng, Nhà nước. Ưu tiên chỉ đạo xây dựng và ban hành kịp thời các văn bản quy phạm pháp luật cần thiết để điều chỉnh hoạt động của các mô hình tổ chức mới. Chỉ đạo xây dựng và ban hành bộ chỉ số cải cách hành chính tích hợp thời gian thực, công khai, trong đó bao gồm chỉ số đánh giá chất lượng, sự phù hợp của đội ngũ cán bộ sau tinh gọn. Kịp thời luật hóa ngay sau khi hình thành mô hình tổ chức “hai cấp chính quyền - ba cấp hành chính” tại các địa phương đáp ứng điều kiện cần thiết. Ban hành các chính sách tổng thể về cơ cấu lại đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức gắn liền với vị trí việc làm và khung năng lực chuẩn.

Ở cấp bộ, ngành: cần rà soát, làm rõ chức năng, nhiệm vụ, quy trình làm việc theo hướng tinh gọn, hiệu quả, xây dựng “bản đồ chức năng điện tử” và “bản đồ quy trình làm việc số hóa”. Chuẩn hóa quy trình vận hành và tác nghiệp theo mô hình Quy trình vận hành chuẩn SOP (Standard Operating Procedure), áp dụng trên nền tảng mã nguồn mở. Xây dựng hệ thống vị trí việc làm chi tiết, đi kèm với khung năng lực chuẩn và quy trình đánh giá cán bộ minh bạch, khách quan. Xây dựng hệ thống chỉ số đánh giá cải cách (KPI) riêng cho từng bộ, ngành. Tăng cường năng lực tham mưu tổng hợp và kiểm soát nội bộ.

Ở cấp địa phương: cần tập trung triển khai hoàn thành Đề án tái cấu trúc tổ chức hành chính địa phương giai đoạn 2025 - 2026 theo đúng yêu cầu, chỉ đạo của Chính phủ, đặc biệt chú trọng xây dựng phương án nhân sự chi tiết, kế hoạch đào tạo lại và cơ chế chuyển đổi phù hợp. Nâng cao năng lực thực thi tại cấp cơ sở bằng việc đầu tư đồng bộ cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ thông tin và xây dựng bộ quy trình chuẩn, cẩm nang nghiệp vụ.

Ngoài ra, cần tính tới cơ chế nguồn lực, giám sát và động lực cải cách tổng thể thông qua việc đảm bảo nguồn lực tài chính và đầu tư đồng bộ hạ tầng công nghệ thông tin. Tăng cường cơ chế phối hợp liên ngành, liên cấp; Xây dựng cơ chế ủy quyền và khuyến khích sự chủ động, sáng tạo trong thực thi. Áp dụng cơ chế thử nghiệm và học hỏi từ thực tiễn; gắn kết quả cải cách với trách nhiệm người đứng đầu. Phát huy vai trò giám sát, phản biện của Quốc hội, Hội đồng nhân dân các cấp, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và cộng đồng.

TS. Nguyễn Trọng Phú - Chuyên viên Cao cấp, Văn phòng Đảng ủy Chính phủ