Tính toán đầy đủ lợi ích các bên khi kiểm định khí thải xe cơ giới

Cần thiết phải kiểm định

“Ô nhiễm không khí vì phương tiện giao thông hiện đứng thứ ba trong các tác nhân gây ô nhiễm đối với không khí”. PGS.TS Bùi Thị An, ĐBQH Khóa XIII, Viện trưởng Viện Tài nguyên, môi trường và Phát triển cộng đồng chia sẻ tại Tọa đàm “Kiểm định khí thải xe cơ giới và vấn đề chống ô nhiễm không khí”, do Báo Đại biểu Nhân dân tổ chức sáng 25/11.

Phó Tổng Biên tập Báo Đại biểu Nhân dân Lê Thanh Kim phát biểu tại tọa đàm

Bà dẫn chứng, tại Hà Nội có hơn 11 triệu dân, số lượng xe máy cũ nát hiện vào khoảng 2,5 triệu phương tiện. HĐND TP. Hà Nội sẽ ra một nghị quyết thay đổi các phương tiện giao thông để giảm phát thải, thực hiện Chỉ thị của Thủ tướng, làm cho môi trường trong sạch lên. Cho rằng phương tiện giao thông gây phát thải liên quan đến mạng sống của người dân, bà An nhấn mạnh “phải kiểm định” và “vấn đề kiểm định xe cơ giới không phải là chuyện quản lý phương tiện, mà đây là vấn đề rất quan trọng với Hà Nội, có tác dụng giảm ô nhiễm rất hiệu quả”.

Chia sẻ ý kiến trên, ĐBQH Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) cho biết, Việt Nam là một trong những quốc gia hàng đầu về dân số cũng như sử dụng xe xăng, gồm xe gắn máy và xe ô tô (trên 70 triệu xe cơ giới trong tổng số hơn 100 triệu dân, thậm chí có gia đình 3 người là 3 xe gắn máy). Điều này đặt ra yêu cầu giảm phát thải là cực kỳ quan trọng. “Chúng ta phải kiểm định xe cơ giới”. Nhấn mạnh như vậy, ông lưu ý, vấn đề là cách kiểm định như thế nào, bởi trong số 2,5 triệu xe máy cũ nát như ở Hà Nội thì không thể kiểm định mà buộc phải tiêu hủy, trong khi đối tượng sử dụng chủ yếu là người lao động chân tay, hàm ý cần phải có chính sách để hỗ trợ họ chuyển đổi phương tiện.

ĐBQH Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) chia sẻ tại tọa đàm

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi bổ sung, tại Kỳ họp thứ Mười đang diễn ra, Quốc hội đã tiến hành phiên thảo luận kết quả giám sát chuyên đề về thực hiện chính sách pháp luật về bảo vệ môi trường từ khi Luật Bảo vệ môi trường năm 2020 được thi hành. Kết quả giám sát cho thấy, một trong những vấn đề nổi cộm là ô nhiễm không khí, nhất là ở Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Sắp tới, Quốc hội sẽ biểu quyết thông qua Nghị quyết về kết quả giám sát chuyên đề, trong dự thảo Nghị quyết có một vấn đề cấp bách đặt ra là giải quyết ô nhiễm không khí.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi chia sẻ tại tọa đàm

“Việc ban hành lộ trình để kiểm soát ô nhiễm không khí do các phương tiện giao thông gây ra là rất cần thiết, trong đó có việc kiểm định đối với các phương tiện cơ giới bao gồm ô tô, xe mô tô, xe gắn máy”, Phó Chủ nhiệm Tạ Đình Thi phát biểu.

Dự kiến áp dụng từ 1/7/2027

Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trương Mạnh Tuấn thông tin, ngày 17/11 vừa qua, Bộ đã có tờ trình dự thảo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ về lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia đối với khí thải của xe mô tô và xe gắn máy, trình Thủ tướng xem xét ban hành.

Phó Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường, Cục Môi trường, Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trương Mạnh Tuấn chia sẻ tại tọa đàm

Theo dự thảo, từ 1/7/2027 sẽ bắt đầu kiểm định tại Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh. Các thành phố trực thuộc Trung ương khác áp dụng từ 1/7/2028. Đối với các địa phương còn lại có mức độ ô nhiễm chưa cao sẽ thực hiện từ 1/7/2030.

Cùng với đó, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sắp ban hành quy chuẩn quy định các mức kiểm soát khí thải đối với xe mô tô và xe gắn máy gồm 4 mức, phù hợp với việc chuyển đổi một cách dần dần, không loại bỏ đột ngột đối với các phương tiện đang lưu hành.

Theo đó, đối với xe mô tô (xe trên 50 phân khối và là số lượng xe lớn nhất đang sử dụng) sản xuất trước năm 2008 sẽ áp dụng mức 1 - mức nới lỏng nhất; xe sản xuất từ 2008 - 2016 sẽ áp dụng mức 2; xe sản xuất từ 2017 - 30/6/2026 sẽ áp dụng mức 3; xe bắt đầu sản xuất từ năm 2027 sẽ áp dụng mức 4. Tương tự, đối với xe gắn máy (số lượng ít) sản xuất trước 2017 áp dụng mức 1, từ 2017 - 2026 áp dụng mức 2 và từ 2027 áp dụng mức 4.

PGS.TS Bùi Thị An chia sẻ tại tọa đàm

Tán thành với việc có lộ trình kiểm định, PGS.TS Bùi Thị An lưu ý, cần phải có đánh giá tác động môi trường - xã hội thật kỹ về tất cả các đối tượng chịu ảnh hưởng; tiêu chuẩn, lộ trình kiểm định; thiết bị kiểm định; đồng thời cần làm rõ nếu các phương tiện sau khi kiểm định không đạt thì thay thế bằng xe gì, nếu thay 1 - 2 năm mà bị hỏng thì giải quyết thế nào? “An sinh xã hội và môi trường bổ trợ cho nhau, không thể tách rời”, bà An lưu ý.

Cũng theo bà An, tất cả dữ liệu cần được công khai; có tính toán đến các đối tượng dễ bị tổn thương (người nghèo, quanh năm chỉ gắn với xe máy để mưu sinh; các gia đình chính sách). Công tác truyền thông đúng, đủ, sâu, liên tục để cộng đồng hiểu là rất quan trọng. Một yếu tố nữa là Quốc hội cần giám sát công tác kiểm định này.

Để lộ trình kiểm định thực sự khả thi, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Tạ Đình Thi lưu ý, thứ nhất, ban hành hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn bảo đảm tính khả thi cả về mặt kinh tế, bảo vệ môi trường, bảo đảm vấn đề an sinh, xã hội.

Các đại biểu tham dự tọa đàm

Thứ hai, phải có lộ trình về hạ tầng để phục vụ công tác kiểm định chứ không phải hạ tầng giao thông. Bên cạnh đó, cả cơ quan kiểm định lẫn cơ quan quản lý cần quan tâm tới vấn đề về đội ngũ, kỹ thuật, công nghệ áp dụng tiên tiến.

Thứ ba, khi đưa ra lộ trình phải tính toán đầy đủ lợi ích của các bên liên quan; áp dụng có trọng tâm, trọng điểm và bảo đảm tính đồng bộ của chính sách.

Thứ tư, thiết lập cơ chế giám sát, xử phạt một cách hiệu quả. Cơ chế giám sát cần ứng dụng công nghệ mới, nhất là trí tuệ nhân tạo (AI), chuyển đổi số. Đồng thời, các lực lượng liên quan cần phối hợp để bảo đảm thực thi công khai, minh bạch và hiệu quả.

Xã hội hóa cần đi liền với giám sát

Theo GS.TS Nguyễn Hữu Dũng, Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và công nghiệp Việt Nam, việc vận động, truyền thông để người dân tự giác kiểm định và đổi xe, đặc biệt với các hộ đã sử dụng xe từ trước năm 2006 là rất cần thiết, bởi đây là những phương tiện đã cũ và phát thải lớn, gây ảnh hưởng đến môi trường.

Viện trưởng Viện Môi trường đô thị và công nghiệp Việt Nam GS.TS Nguyễn Hữu Dũng chia sẻ tại tọa đàm

Tuy nhiên, ông Dũng lo ngại khi số lượng xe gắn máy kiểm định khí thải sẽ rất lớn. Ông đề nghị cần xã hội hóa trong công tác kiểm định, “nên phối hợp với điểm bán xe gắn máy hoặc trung tâm sửa chữa để làm các trạm kiểm định”.

Tán thành với việc xã hội hóa công tác kiểm định xe cơ giới, ĐBQH Phạm Văn Hòa đề nghị, đây là lĩnh vực kinh doanh có điều kiện, Nhà nước cần có chính sách hỗ trợ cho doanh nghiệp về đất đai, thuế, đào tạo. Đặc biệt, rút kinh nghiệm từ bài học đăng kiểm ô tô, cần có cơ chế giám sát, kiểm tra để kịp thời phát hiện, xử lý tiêu cực.

Khẳng định tầm quan trọng của công tác giám sát đối với hoạt động kiểm định, ông Trương Mạnh Tuấn cho rằng, trong bối cảnh công nghệ phát triển, chuyển đổi số hiện nay, chúng ta phải sử dụng các công cụ công nghệ để giám sát, chẳng hạn quan sát quy trình kiểm định thông qua camera... Đây là những hoạt động khả thi trong thời điểm này cả về giá thành, công nghệ và thiết bị.

Đan Thanh; Ảnh: Duy Thông