Tọa đàm 'AI và Tài nguyên Giáo dục Mở' thúc đẩy học tập mở và chuyển đổi số trong giáo dục

Ngày 24/10, Câu lạc bộ Giáo dục Mở thuộc Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam với sự hỗ trợ của Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh tổ chức Tọa đàm với chủ đề: “AI - Nguồn tài nguyên giáo dục mở".

Trong bối cảnh giáo dục mở và chuyển đổi số đang trở thành xu hướng tất yếu trên toàn cầu, buổi tọa đàm được tổ chức với mục tiêu trao đổi, chia sẻ và thúc đẩy việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong phát triển nguồn tài nguyên giáo dục mở (OER), góp phần nâng cao chất lượng và tính sẵn có của tri thức trong nền giáo dục đại học Việt Nam.

Tọa đàm có sự tham dự của Thạc sĩ Phạm Ngọc Lan - Trưởng ban Ban Công tác hội viên, Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam; Ông Hoàng Dũng - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển tri thức số (IDK), Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Tư vấn và Tích hợp Công nghệ D&L; Tiến sĩ Lê Văn Đức - Hiệu trưởng Trường Đại học Đồng Nai; Thạc sĩ Cao Thị Kiều Giang - Viện trưởng Viện đào tạo trực tuyến, Trường Đại học Hoa Sen; Thạc sĩ Vũ Nguyên Anh - Phó giám đốc Trung tâm Thông tin, Thư viện và Bảo tàng, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh; Ông Phạm Đăng Phúc - Giám đốcTập đoàn EBSC0-Việt Nam.

Toàn cảnh buổi tọa đàm.

Về phía Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh, có Tiến sĩ Lê Nguyễn Quốc Khang - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Giáo dục Mở; Thạc sĩ Hứa Văn Đức - Phó Giám đốc Trung tâm Đào tạo từ xa, Thư ký Câu lạc bộ cùng nhiều lãnh đạo, đại diện các khoa, trung tâm, đơn vị trong trường.

Ngoài ra, tọa đàm còn được tổ chức theo hình thức trực tuyến, thu hút sự tham gia của nhiều lãnh đạo, đại diện các trường đại học, cao đẳng trên toàn quốc.

Phát biểu tại tọa đàm, Tiến sĩ Lê Nguyễn Quốc Khang - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Giáo dục Mở nhấn mạnh rằng trong những năm gần đây, trí tuệ nhân tạo (AI) đã phát triển mạnh mẽ và hiện diện trong hầu hết các lĩnh vực. Chính vì vậy, sự kết hợp giữa AI và tài nguyên giáo dục mở sẽ mở ra nhiều cơ hội mới cho hoạt động giảng dạy, học tập và nghiên cứu, giúp cá nhân hóa nội dung học tập và mở rộng khả năng tiếp cận nguồn học liệu cho người học.

"Buổi tọa đàm được tổ chức với mong muốn tạo không gian trao đổi, thảo luận về vai trò và tiềm năng của AI trong việc phát triển nguồn tài nguyên giáo dục mở tại Việt Nam. Ban Tổ chức kỳ vọng sẽ nhận được nhiều ý kiến đóng góp quý báu từ các thầy cô và chuyên gia, góp phần định hướng rõ hơn việc ứng dụng AI trong xây dựng và phát triển tài nguyên giáo dục mở, hướng tới một mô hình giáo dục sáng tạo và không gian tri thức mở, không giới hạn", Tiến sĩ Lê Nguyễn Quốc Khang bày tỏ.

Tiến sĩ Lê Nguyễn Quốc Khang - Chủ nhiệm Câu lạc bộ Giáo dục Mở.

Đại diện Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam, Thạc sĩ Phạm Ngọc Lan - Trưởng ban Ban Công tác Hội viên phát biểu tại tọa đàm cho biết: “Hiện nay, Hiệp hội có 26 câu lạc bộ hoạt động ở nhiều khối trường và lĩnh vực khác nhau, trong đó có Câu lạc bộ Giáo dục Mở.

Câu lạc bộ này do Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh làm đơn vị chủ nhiệm và đã có nhiều năm hoạt động tích cực, sôi nổi thông qua các hội thảo, tọa đàm do câu lạc bộ và các trường thành viên tổ chức. Trong thời gian tới, Hiệp hội mong muốn Câu lạc bộ tiếp tục phát huy những kết quả đã đạt được, mở rộng đội ngũ thành viên, đồng thời xây dựng và cung cấp thêm nhiều học liệu phong phú nhằm thúc đẩy sự phát triển của Giáo dục Mở tại Việt Nam".

Bên cạnh đó, thời gian qua, Viện Nghiên cứu và Phát triển Tri thức số đã hỗ trợ Hiệp hội trong việc kết nối 121 thư viện của các trường đại học, cao đẳng trên cả nước. Thạc sĩ Phạm Ngọc Lan bày tỏ mong muốn trong thời gian tới, các trường trong cùng khối có thể chia sẻ học liệu dùng chung, mỗi đơn vị đóng góp một phần tài nguyên để hình thành nguồn học liệu mở phong phú, phục vụ hiệu quả cho người học, giảng viên trong công tác dạy - học và nghiên cứu khoa học.

Thạc sĩ Phạm Ngọc Lan - Trưởng ban Ban Công tác Hội viên, Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam chia sẻ tại tọa đàm.

Chương trình tọa đàm bao gồm 03 tham luận với nhiều góc nhìn chuyên sâu, tập trung vào các khía cạnh khác nhau của việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong giáo dục mở. Trong bối cảnh AI đang phát triển mạnh mẽ và được ứng dụng rộng rãi trên toàn thế giới, Việt Nam cũng không nằm ngoài xu thế đó. Các tham luận đã mang đến nhiều nội dung thiết thực, gắn liền với thực tiễn đổi mới giáo dục.

Trong đó, Tiến sĩ Lê Trung Nghĩa - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu, đào tạo và phát triển tài nguyên giáo dục mở trình bày tham luận với chủ đề “Tài nguyên Giáo dục Mở trong kỷ nguyên AI”, phân tích mối quan hệ và tác động qua lại giữa AI và Tài nguyên Giáo dục Mở (OER).

Tiến sĩ Lê Trung Nghĩa cho biết: "Tài nguyên giáo dục mở là các tư liệu dạy, học và nghiên cứu ở bất kỳ định dạng và phương tiện nào nằm trong phạm vi công cộng hoặc có bản quyền đã được phát hành theo một giấy phép mở cho phép những người khác không mất chi phí để truy cập, sử dụng lại, tái mục đích, tùy chỉnh và phân phối lại.

Nếu nội dung hoàn toàn do AI tạo ra thì nội dung đó không thể được bảo vệ bản quyền. Các nội dung không thể được bảo vệ bản quyền sẽ đi vào phạm vi công cộng, vì thế chúng là tài nguyên giáo dục mở theo định nghĩa của UNESCO".

Dù vậy, để sử dụng đúng và chuẩn tài nguyên giáo dục mở, thầy Nghĩa nhận định, cần có Khung năng lực AI/Khung năng lực số và Khung năng lực tài nguyên giáo dục mở.

Năng lực số được xây dựng dựa trên 3 yếu tố gồm: kiến thức, kỹ năng và thái độ. Tài nguyên giáo dục mở cũng là một dạng tài nguyên số (khi không được in ra giấy). Vì vậy, khi sử dụng tài nguyên giáo dục mở, người dùng cũng cần có các yếu tố trên.

Tiến sĩ Lê Trung Nghĩa - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu, đào tạo và phát triển tài nguyên giáo dục mở trình bày tham luận.

Có thể nói, Khung năng lực tài nguyên giáo dục mở là một phần không thể thiếu trong Khung năng lực số của các tổ chức giáo dục. Nó không mâu thuẫn mà bổ sung và hỗ trợ cho khung năng lực số, đồng thời góp phần quan trọng vào việc thực hiện Mục tiêu Phát triển Bền vững số 4 (SDG4) của Liên hợp quốc, nhằm đảm bảo giáo dục chất lượng, công bằng và tạo cơ hội học tập suốt đời cho tất cả mọi người. Đồng thời, khung năng lực này cũng thúc đẩy phong trào “bình dân học vụ số”, mở rộng khả năng tiếp cận tri thức cho cộng đồng.

Tiến sĩ Lê Trung Nghĩa khẳng định: "Sự phát triển của AI (bao gồm AI tạo sinh), càng nhanh và càng mạnh bao nhiêu, thì sự phát triển của tài nguyên giáo dục mở cũng càng nhanh và càng mạnh bấy nhiêu, cùng với nó là các thành phần khác của hàng hóa công cộng kỹ thuật số như phần mềm nguồn mở, dữ liệu mở, các mô hình AI (nguồn) mở, các tiêu chuẩn mở và nội dung mở.

Một điểm chung của tất cả các hàng hóa công cộng kỹ thuật số là đều được cấp phép mở bằng các giấy phép bản quyền mở. Điều này một lần nữa nhắc nhở các nhà quản lý khoa học, giáo dục và văn hóa của Việt Nam rằng, đã tới lúc việc ban hành chính sách cấp phép mở bằng các giấy phép bản quyền mở trở thành một mệnh lệnh để chuyển đổi số (bao gồm cả AI và tài nguyên giáo dục mở) thành công".

Tiếp nối tọa đàm, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Văn Hùng - Trưởng khoa, Khoa Thông tin - Thư viện, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã trình bày tham luận "AI và Tài nguyên Giáo dục Mở: Cơ hội, thách thức và định hướng phát triển bền vững".

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Văn Hùng nhận định: "AI là làn sóng thúc đẩy sự phát triển của tài nguyên giáo dục mở. AI giúp người học tìm kiếm và khai thác học liệu theo ngữ nghĩa, tự động tạo nội dung phù hợp mục tiêu học tập, cá nhân hóa lộ trình học, và đa dạng hóa học liệu. Đồng thời, AI còn thúc đẩy nghiên cứu liên ngành, thu hẹp khoảng cách tiếp cận tri thức, hỗ trợ bản địa hóa và chia sẻ tri thức toàn cầu, góp phần mở rộng không gian học tập sáng tạo và linh hoạt".

Bên cạnh những cơ hội lớn, theo thầy Hùng, việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong phát triển tài nguyên giáo dục mở (OER) cũng đặt ra nhiều thách thức cần giải quyết.

Trước hết là chất lượng học liệu, khi nội dung do AI tạo ra có thể thiếu kiểm chứng và độ tin cậy. Năng lực số chưa đồng đều giữa giảng viên và người học cũng đòi hỏi phải được trang bị kỹ năng sử dụng AI an toàn, hiệu quả. Ngoài ra, bảo mật và quyền riêng tư dữ liệu là vấn đề đáng lo ngại, bởi thông tin cá nhân có nguy cơ bị rò rỉ hoặc khai thác trái phép.

Bản quyền và sở hữu trí tuệ cũng còn nhiều khoảng trống pháp lý, đặc biệt khi OER được dùng để huấn luyện mô hình AI. Bên cạnh đó là nguy cơ tái sản xuất định kiến xã hội do thiên kiến thuật toán và vấn đề minh bạch, đạo đức trong xác định nguồn gốc, quy trình và trách nhiệm khi sử dụng AI.

Trong bối cảnh đó, giảng viên và nhà nghiên cứu giữ vai trò then chốt là kiến tạo, kiểm định và định hướng chất lượng học liệu mở, dẫn dắt quá trình chuyển đổi từ giáo dục truyền thống sang giáo dục mở thông minh, và kết nối học thuật toàn cầu. Họ không chỉ là người truyền dạy tri thức, mà còn là kiến trúc sư của hệ sinh thái học tập mở, những người dẫn đường đưa giáo dục Việt Nam bước vào không gian tri thức toàn cầu được hỗ trợ bởi trí tuệ nhân tạo.

Để phát triển bền vững tài nguyên giáo dục mở (OER) gắn với trí tuệ nhân tạo (AI), Phó Giáo sư, Tiến sĩ Đỗ Văn Hùng chia sẻ chiến lược phát triển bền vững gồm: Khung chính sách quốc gia (Về chia sẻ, cấp phép và chuẩn dữ liệu học liệu mở); Tích hợp vào chuyển đổi số giáo dục, xem OER là nền tảng bắt buộc trong chương trình đào tạo; Phát triển năng lực đội ngũ; Hợp tác đa bên, liên kết trường đại học, doanh nghiệp, tổ chức quốc tế; Đẩy mạnh nghiên cứu về tác động của Al lên chất lượng OER và năng lực học tập.

Cuối cùng, tọa đàm đón nhận phần tham luận về "Mối quan hệ và tác động của trí tuệ nhân tạo đối với tài nguyên giáo dục mở", do Tiến sĩ Phan Trần Minh Khuê - Giảng viên Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh trình bày.

Tiến sĩ Phan Trần Minh Khuê - Giảng viên Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh trình bày tham luận.

Tiến sĩ Phan Trần Minh Khuê cho biết, sự nổi lên của trí tuệ nhân tạo và AI Tạo sinh (GenAI) đang tạo ra sự dịch chuyển mô hình sâu sắc trong giáo dục và nghiên cứu. Sự giao thoa này đặc biệt có ý nghĩa đối với tài nguyên giáo dục mở, một phong trào cam kết về tính công bằng, khả năng tiếp cận và học tập suốt đời.

Nhắc đến tài nguyên giáo dục mở, người dùng phải hiểu 3 yếu tố: định nghĩa, giấy phép mở và cam kết xã hội. Trong đó, tài nguyên giáo dục mở là tư liệu dạy, học và nghiên cứu ở bất kỳ định dạng nào, nằm trong phạm vi công cộng hoặc có bản quyền được phát hành theo giấy phép mở. Giấy phép mở là yếu tố then chốt trao cho người dùng các quyền: truy cập, sử dụng lại, tái mục đích, tùy biến thích nghi, và phân phối lại mà không mất chi phí. Cuối cùng, cam kết xã hội sẽ làm cho học tập suốt đời trở thành phương tiện công cộng, đảm bảo tính công bằng và hiện thực hóa mục tiêu "không để ai bị bỏ lại phía sau".

Thầy Khuê phân tích: "Trong giáo dục, trí tuệ nhân tạo được ứng dụng làm công cụ tự động hóa hành chính/hệ thống phân tích dữ liệu phức tạp. Trong đó, AI tạo sinh (GenAI) có khả năng tạo nội dung mới dựa trên các mẫu được học từ dữ liệu huấn luyện. Theo khảo sát, ChatGPT, Gemini và Claude đang được áp dụng một cách rộng rãi.

Tác động của AI đến tài nguyên giáo dục mở được chia sẻ trong tham luận của Tiến sĩ Phan Trần Minh Khuê.

AI giúp cá nhân hóa học tập, hỗ trợ học sinh đặc biệt và nhóm dễ bị tổn thương, mở rộng phạm vi tiếp cận toàn cầu qua dịch thuật tự động, tăng tốc sáng tạo và là tài nguyên tự động điều chỉnh theo nhu cầu người học. Do đó, sự kết hợp AI và tài nguyên giáo dục mở mang đến cơ hội chuyển đổi căn bản, hiện thực hóa các mục tiêu phát triển bền vững trong giáo dục".

Từ đó, vị tiến sĩ cho biết, người học có thể sử dụng AI để khám phá và quản lý tài nguyên giáo dục mở một cách thông minh. Cụ thể, Al tự động gắn thẻ và phân loại tài nguyên trong kho lưu trữ tài nguyên giáo dục mở theo các tiêu chuẩn giáo dục chi tiết, giúp người dùng dễ dàng tìm kiếm nội dung phù hợp. Chatbot giáo dục công nghệ NLP (Chatbot sử dụng công nghệ Xử lý ngôn ngữ tự nhiên - Natural Language Processing) cho phép người dùng đặt câu hỏi và nhận thông tin chính xác từ kho tài nguyên giáo dục mở trong thời gian ngắn nhất, biến quá trình khám phá thành trải nghiệm truy vấn thông minh. Ngoài ra, Al tự động hóa các nhiệm vụ quản trị, cải thiện hiệu suất và giải phóng thời gian của giáo viên.

Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra những thách thức về sở hữu trí tuệ, quyền riêng tư dữ liệu, đảm bảo chất lượng và quy định về sự minh bạch.

Nhìn chung, Tiến sĩ Phan Trần Mnh Khuê nhận định, ý nghĩa lâu dài của GenAI đối với giáo dục và tài nguyên giáo dục mở vẫn là về mối quan hệ bổ sung giữa con người và máy móc. Tương lai của tài nguyên giáo dục mở phụ thuộc vào sự cộng tác hiệu quả giữa sự sáng tạo, kiểm soát chất lượng của con người và hiệu suất không ngừng tăng của AI.

Buổi tọa đàm “AI và Tài nguyên Giáo dục Mở” đã diễn ra thành công tốt đẹp, mang đến nhiều trao đổi quý giá và góc nhìn sâu sắc từ các chuyên gia, giảng viên, nhà quản lý giáo dục và đại diện các trường đại học, cao đẳng trên cả nước. Các tham luận và thảo luận đã làm rõ cơ hội, thách thức và định hướng phát triển bền vững của tài nguyên giáo dục mở trong kỷ nguyên AI, đồng thời khẳng định vai trò quan trọng của giảng viên, nhà nghiên cứu và các tổ chức giáo dục trong việc kiến tạo và chia sẻ tri thức mở.

Một số hình ảnh khác tại tọa đàm:

Thạc sĩ Phạm Ngọc Lan đại diện Hiệp hội Các trường đại học, cao đẳng Việt Nam tặng hoa đến Câu lạc bộ Giáo dục Mở.

Ông Hoàng Dũng - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển tri thức số (IDK) tham gia thảo luận.

Các chuyên gia có mặt tại buổi tọa đàm.

Đại biểu, khách mời chụp ảnh lưu niệm tại tọa đàm.

Ngọc Huyền