Lạm dụng quyền lực và 'giấy phép con'

Cục Cảnh sát điều tra tội phạm về tham nhũng, kinh tế, buôn lậu (C03) Bộ Công an vừa ra quyết định khởi tố vụ án hình sự về tội nhận hối lộ. Đồng thời, C03 ra quyết định khởi tố bị can, lệnh khám xét đối với ông Nguyễn Bá Hoan, cựu Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh – Xã hội (LĐ-TB-XH), và 3 lãnh đạo Cục Quản lý lao động ngoài nước (thuộc Bộ LĐ-TB-XH cũ), gồm: Ông Tống Hải Nam, Cục trưởng; ông Nguyễn Gia Liêm, cựu Phó cục trưởng và ông Phạm Viết Hương, Phó cục trưởng, cùng về tội nhận hối lộ.

Đây là diễn biến mới nhất trong quá trình mở rộng vụ án "vi phạm quy định về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng" tại Công ty Hoàng Long và các doanh nghiệp ở lĩnh vực xuất khẩu lao động (XKLĐ). Cơ quan điều tra xác định ông Hoan chỉ đạo cấp dưới tạo ra các "giấy phép con" (ngoài quy định pháp luật) yêu cầu doanh nghiệp XKLĐ phải có, nhằm gây khó khăn, buộc họ "bôi trơn" để được thông qua hợp đồng.

Vụ khởi tố, bắt tạm giam cựu Thứ trưởng Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội Nguyễn Bá Hoan đặt ra một số vấn đề lớn và nghiêm trọng trong công tác quản lý nhà nước, phòng chống tham nhũng và bảo vệ quyền lợi người lao động. Trong đó, vấn đề nổi cộm là việc cá nhân hoặc nhóm lợi ích trong cơ quan nhà nước lợi dụng vị trí để ban hành các quy định, điều kiện trái luật (còn gọi là "giấy phép con") để gây khó dễ cho doanh nghiệp.

Là lãnh đạo cấp cao của một cơ quan quản lý nhà nước về lao động, ông Hoan có trách nhiệm bảo vệ lợi ích hợp pháp của người lao động, xây dựng thể chế minh bạch, công bằng, đằng này ông Hoan lại chỉ đạo cấp dưới tạo ra các "giấy phép con". Rõ ràng đây là biểu hiện của tham nhũng thể chế, làm méo mó môi trường kinh doanh khiến doanh nghiệp phải "chạy chọt" để tồn tại.

CQĐT Bộ Công an đã ra quyết định khởi tố ông Nguyễn Bá Hoan, nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động -Thương binh và Xã hội (bìa trái), liên quan vụ án xảy ra tại Công ty Hoàng Long và một số đơn vị.

Thực trạng doanh nghiệp "chạy chọt" khiến mọi chi phí đổ lên đầu người có nhu cầu đi xuất khẩu lao động, đồng thời cũng đặt ra vấn đề minh bạch phí xuất khẩu lao động. Mặc dù có quy định trần phí xuất khẩu lao động nhưng vẫn có không ít công ty "lách luật" bằng hợp đồng phụ, điều khoản bổ sung, hoặc sử dụng "công ty sân sau" để thu thêm tiền.

Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu lao động thậm chí còn không công khai mức phí cụ thể, chi tiết theo từng thị trường. Người lao động thường không được cung cấp hợp đồng rõ ràng về phí dịch vụ, chi phí sinh hoạt, đào tạo, hồ sơ, visa, môi giới...

Phí bị "độn" lên nhiều lần so với quy định của Nhà nước để lại nhiều hệ lụy sâu sắc và "nạn nhân" chính là người lao động. Khi bị o ép hoặc hết hạn hợp đồng sớm, họ không có khả năng trả nợ, dẫn đến hệ quả tài chính – pháp lý nghiêm trọng. Điều này cũng cho thấy cơ chế giám sát chi phí còn quá lỏng lẻo, doanh nghiệp dễ lợi dụng thiếu minh bạch để thu thêm tiền "bôi trơn", phí ngoài luồng.

Để loại bỏ cơ chế "xin – cho", giảm đất sống cho tiêu cực từ cơ quan quản lý, cần rà soát toàn bộ các điều kiện hành chính trong lĩnh vực xuất khẩu lao động để bãi bỏ các quy định trái pháp luật hoặc mang tính gây khó dễ doanh nghiệp.

Nhà nước cần sớm xây dựng cổng thông tin quốc gia về phí xuất khẩu lao động, trong đó công khai đầy đủ mức phí, điều kiện, hợp đồng mẫu, danh sách doanh nghiệp uy tín. Ngoài niêm yết công khai phí xuất khẩu lao động tại trụ sở doanh nghiệp và trên website theo quy định pháp luật, bắt buộc kiểm tra định kỳ, yêu cầu mọi khoản phí phải có hóa đơn, chứng từ hợp lệ, ký hợp đồng dịch vụ rõ ràng; Thanh tra, kiểm tra thường xuyên các doanh nghiệp xuất khẩu lao động, đặc biệt ở khâu tuyển dụng, thu phí. Chuyển sang cơ chế cấp phép điện tử, số hóa toàn bộ quy trình, tránh tiêu cực qua tiếp xúc trực tiếp.

Nhà nước cần cần tính toán đến phuơng án tạo quỹ hỗ trợ lao động nghèo, cắt giảm trung gian và tăng vai trò của nhà nước trong điều phối các hợp đồng lớn, thay vì để tư nhân tự vận hành toàn bộ. Thiết lập các trung tâm giới thiệu việc làm công hoặc hợp tác với cơ quan nước ngoài, giảm phụ thuộc vào doanh nghiệp tư nhân; Cung cấp dịch vụ hỗ trợ pháp lý miễn phí cho người lao động, đặc biệt ở vùng sâu, vùng xa; Giảm lệ thuộc vào môi giới, giúp người lao động có lựa chọn minh bạch và ít rủi ro hơn.

An Khánh