Trời nóng, nhiệt độ tăng cao là mối nguy cho sức khỏe con người

Năm nay, ngay cả trước khi mùa hè ở bắc bán cầu bắt đầu, các kỷ lục về nhiệt độ đã bị xô đổ. Chẳng hạn, Tây Ban Nha đã ghi nhận mức nhiệt 38,8 độ C vào tháng 4, cao khác thường ngay cả vào lúc cao điểm của mùa hè. Khu vực Nam Á và Đông Nam Á bị ảnh hưởng bởi đợt nắng nóng dai dẳng và nhiệt độ kỷ lục mọi thời đại đã xảy ra ở các quốc gia như Việt Nam và Thái Lan ở mức lần lượt là 44 độ C và 45 độ C.

Tại Singapore nhiệt độ lên tới 37 độ C. Tại Trung Quốc, Thượng Hải vừa ghi nhận nhiệt độ cao nhất trong tháng 5 trong hơn một thế kỷ ở mức 36,7 độ C.

Các chuyên gia cho rằng biến đổi khí hậu có thể đã khiến nhiệt độ tăng cao hơn, nhưng các đợt nắng nóng có cường độ gay gắt như hiện nay đang gây ra tác động rất khác nhau, tùy thuộc vào các yếu tố.

Thời tiết và sinh lý học

Đợt nắng nóng gần đây ở Đông Nam Á có thể được nhớ đến với mức độ căng thẳng do nhiệt gây ra cho cơ thể. Căng thẳng nhiệt chủ yếu là do nhiệt độ gây ra, nhưng các yếu tố khác liên quan đến thời tiết như độ ẩm, bức xạ và gió cũng rất quan trọng.

Lượng nhiệt cơ thể sinh ra và tỏa ra không khí, một phần qua hơi thở. Nhưng hầu hết nhiệt bị thất thoát qua mồ hôi, vì khi mồ hôi trên bề mặt da bay hơi, nó sẽ lấy năng lượng từ da và không khí xung quanh cơ thể dưới dạng "ẩn nhiệt".

Các yếu tố khí tượng ảnh hưởng đến tất cả điều này. Ví dụ, không có bóng râm sẽ khiến cơ thể tiếp xúc với nhiệt từ ánh sáng mặt trời trực tiếp, còn độ ẩm cao hơn có nghĩa là tốc độ bay hơi từ da sẽ giảm. Nhưng độ ẩm cao cũng làm tăng rủi ro cho con người trong các đợt nắng nóng gần đây ở Đông Nam Á, vì đây vốn là một khu vực vô cùng ẩm ướt trên thế giới.

Giới hạn của căng thẳng nhiệt

Tình trạng sức khỏe và các hoàn cảnh cá nhân khác có thể khiến một số người dễ bị căng thẳng do nhiệt hơn. Tuy nhiên, căng thẳng do nhiệt có thể đạt đến giới hạn mà tất cả mọi người, ngay cả những người khỏe mạnh và thích nghi tốt, cũng không thể sống sót.

Có một cách để đánh giá mức độ căng thẳng do nhiệt được gọi là nhiệt độ cầu ướt (wet bulb globe temperature - WBGT), chỉ số thể hiện sự căng thẳng nhiệt mà một cá nhân phải tiếp xúc, trong điều kiện nắng nóng, nhiệt độ xấp xỉ tương đương với 39 độ C kết hợp với độ ẩm tương đối 50%. Giới hạn này có thể đã bị vượt quá ở một số nơi trong đợt nắng nóng gần đây trên khắp Đông Nam Á.

Ở những nơi ít ẩm hơn, xa vùng nhiệt đới, độ ẩm sẽ thấp hơn và do đó WBGT cũng thấp hơn và ít nguy hiểm hơn.

Đợt nắng nóng tháng 4 ở Tây Ban Nha với nhiệt độ lên tới 38,8 độ C có mức WBGT chỉ khoảng 30 độ C. Đợt nắng nóng năm 2022 tại Anh, khi nhiệt độ vượt quá 40 độ C, có độ ẩm dưới 20% và mức WBGT khoảng 32 độ C.

Các nhà khoa học đã sử dụng dữ liệu khí hậu để lập bản đồ thể hiện mức căng thẳng nhiệt trên toàn thế giới. Nghiên cứu nhấn mạnh các khu vực có nguy cơ vượt quá các ngưỡng WBGT cao nhất là các điểm nóng bao gồm Ấn Độ, Pakistan, Đông Nam Á, bán đảo Ả Rập, châu Phi xích đạo, Nam Mỹ xích đạo và Úc. Ở những vùng này, ngưỡng căng thẳng nhiệt bị vượt quá với tần suất tăng lên cùng với sự nóng lên toàn cầu lớn hơn.

Trên thực tế, hầu hết con người đều dễ bị tổn thương dưới ngưỡng có thể sống sót, đó là lý do tại sao có khá nhiều người chết trong các đợt nắng nóng ở những nơi mát mẻ.

Hơn nữa, những phân tích toàn cầu này thường không nắm bắt được một số yếu tố do các quá trình vi khí hậu gây ra. Ví dụ, một khu dân cư nhất định trong thành phố có thể giữ nhiệt hiệu quả hơn so với khu vực xung quanh, hoặc có thể được thông gió bằng gió biển mát mẻ, hoặc nằm trong "bóng mát" của một ngọn núi địa phương, khiến khu vực đó ít ẩm hơn.

Khả năng biến đổi và sự thích nghi

Các vùng nhiệt đới thường có nhiệt độ ít thay đổi hơn. Ví dụ, Singapore gần như nằm trên đường xích đạo và nhiệt độ tối đa hằng ngày tại đây là khoảng 32 độ C quanh năm, trong khi mức tối đa thông thường ở London (Anh) vào giữa mùa hè chỉ là 24 độ C. Vậy mà London lại ghi nhận nhiệt độ cao kỷ lục hơn 40 độ C, so với 37 độ C ở Singapore.

Các khu vực như Đông Nam Á luôn có mức độ căng thẳng nhiệt độ cao, có lẽ điều đó cho thấy rằng con người sẽ thích nghi tốt để đối phó với hiện tượng khí hậu này. Báo cáo ban đầu cho thấy căng thẳng nhiệt độ cao của đợt nắng nóng gần đây dẫn đến một số trường hợp tử vong trực tiếp, nhưng vẫn chưa có báo cáo chính xác về các trường hợp tử vong do nguyên nhân gián tiếp.

Mặt khác, do sự ổn định tương đối về nhiệt độ quanh năm, có lẽ ít có sự chuẩn bị sẵn sàng cho những thay đổi lớn về nhiệt độ liên quan đến đợt nắng nóng gần đây. Các nhà khoa học cho rằng ngay cả khi không có biến đổi khí hậu, sự thay đổi thời tiết tự nhiên có thể tạo ra những đợt nắng nóng đáng kể phá vỡ kỷ lục địa phương, thậm chí gần đạt đến giới hạn sinh lý.

Đan Thùy