Trung Quốc đẩy mạnh 'nhà máy không đèn', cuộc cạnh tranh với Mỹ thêm khốc liệt

Trung Quốc bùng nổ mô hình sản xuất mới

Nhà máy của Xiaomi tại Bắc Kinh được nâng cấp giữa năm ngoái là một ví dụ điển hình. Nhà máy này hoạt động 24/7 và có khả năng lắp ráp 10 triệu chiếc smartphone mỗi năm với sự can thiệp tối thiểu của con người.

Tương tự, BYD - gã khổng lồ xe điện, sử dụng các dây chuyền tự động hóa tối ưu để sản xuất ô tô điện với giá thành thấp hơn đáng kể so với các đối thủ toàn cầu. Unitree, một công ty chuyên về robot, đã triển khai các robot hai chân hỗ trợ bởi AI để thực hiện các nhiệm vụ phức tạp trong sản xuất và logistics.

Công ty thương mại điện tử hàng đầu của Trung Quốc - JD, gần đây đẩy mạnh xây dựng các “nhà máy siêu nhỏ”, hay còn gọi là smart manufacturing hubs, tích hợp AI và robot để tăng tính linh hoạt trong sản xuất. JD Industrial đã ra mắt Joy Industrial, một mô hình lớn trong công nghiệp (industrial large model) phục vụ toàn chuỗi cung ứng - từ dự báo nhu cầu, thu mua, đến kiểm định và giao hàng, được ứng dụng tại các trung tâm sản xuất thông minh.

Việc triển khai chuỗi các “micro-factory” nhỏ gọn, linh hoạt, tích hợp AI và robot giúp JD tối ưu hóa sản xuất theo mô-đun, đáp ứng linh hoạt nhu cầu và giảm thời gian điều hành. Đây là bước tiến quan trọng trong chiến lược “AI + sản xuất công nghiệp”.

Nhà máy của Xiaomi tại Bắc Kinh có khả năng lắp ráp 10 triệu chiếc smartphone mỗi năm. Ảnh: Newsbytes

Làn sóng mới đánh dấu sự chuyển dịch của Trung Quốc, từ một trung tâm sản xuất dựa vào lao động giá rẻ sang một hệ sinh thái công nghiệp thông minh, phi tập trung nhưng hiệu quả vượt trội. Các nhà máy không đèn sử dụng cánh tay robot, dây chuyền lắp ráp tự động và mạng lưới logistics được điều khiển bởi AI, giúp giảm chi phí và tăng năng suất.

Kết quả là hàng hóa giá rẻ từ Trung Quốc - từ tấm pin năng lượng mặt trời đến pin xe điện - đang tràn ngập thị trường toàn cầu.

Theo Americansolartradecmte, trong ngành điện mặt trời, Trung Quốc chiếm hơn 80% công suất toàn cầu, khiến giá giảm hơn 70% trong một thập niên. Trong lĩnh vực xe điện, tháng 4, lần đầu tiên BYD vượt qua Tesla về doanh số tại châu Âu nhờ giá thành thấp và chuỗi cung ứng được tối ưu hóa bởi AI.

Bí quyết của Trung Quốc không chỉ nằm ở việc ứng dụng công nghệ mà còn ở tinh thần cải tiến liên tục và sự hỗ trợ của chính phủ. Bắc Kinh hỗ trợ mạnh mẽ thông qua trợ cấp cải tạo nhà máy và xây dựng các khu thí điểm AI tại nhiều thành phố.

Thế giới bước vào cuộc đua mới: Công nghiệp 4.0 thực sự

Khả năng sản xuất quy mô ngày càng lớn và giá hàng hóa rẻ đi của Trung Quốc đang khiến các nước, trong đó có Mỹ, lo ngại. Nền sản xuất công nghiệp của Mỹ chững lại trong cả thập kỷ qua với chi phí lớn, giá thành cao và thiếu đổi mới sáng tạo.

Gần đây, Mỹ và một số nước đã đẩy mạnh các chính sách công nghiệp quy mô nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế, đổi mới công nghệ và bảo vệ môi trường, thường đi kèm hỗ trợ tài chính, thuế và ưu đãi đầu tư, bao gồm cả lĩnh vực bán dẫn - ngành cốt lõi của công nghệ hiện đại như AI, xe điện, quốc phòng, và viễn thông.

Bên cạnh đó, chính quyền Tổng thống Trump đã khởi động các cuộc chiến thương mại, áp thuế cao lên hàng hóa Trung Quốc và nhiều nước khác để bảo vệ ngành sản xuất trong nước.

Cạnh tranh không còn ở công nghệ tốt nhất, mà nằm ở khả năng triển khai thực tế vào các nhà máy thông minh, nơi định hình lại chuỗi giá trị toàn cầu.

Trên thực tế, Mỹ dù dẫn đầu về công nghệ AI với các con chip tiên tiến của Nvidia và các ứng dụng như ChatGPT hay Grok,... nhưng lại chậm chân trong việc triển khai AI vào sản xuất thực tế. Trong khi đó, Trung Quốc đang dẫn đầu xu hướng nhà máy không đèn và hệ sinh thái sản xuất được tối ưu hóa bởi AI.

Trung Quốc đã áp dụng một cách tiếp cận thực dụng, tập trung vào việc phổ cập AI trên quy mô lớn. Các mô hình như DeepSeek không chỉ phục vụ các tập đoàn lớn mà còn hỗ trợ cả các tiểu thương, giúp họ tối ưu hóa kinh doanh và bán hàng toàn cầu.

Một nhà máy tại Trung Quốc. Ảnh: Project-syndicate

Để khắc phục, Mỹ đã có những động thái thực dụng hơn. Ngay khi nắm quyền nhiệm kỳ 2, ông Trump đã công bố kế hoạch huy động 500 tỷ USD từ khu vực tư nhân để xây dựng trung tâm dữ liệu, cùng với 50 tỷ USD đầu tư sản xuất chip nội địa.

Một khung pháp lý linh hoạt đang được thiết kế, kết hợp giữa quy định bắt buộc và tự nguyện để bảo vệ quyền riêng tư, sở hữu trí tuệ, đồng thời khuyến khích sáng tạo.

Châu Âu và các quốc gia khác cũng đang chạy đua để không bị tụt lại.

Hồi đầu tháng 4, Ủy ban Châu Âu đã công bố Kế hoạch hành động của lục địa về trí tuệ nhân tạo để chuyển đổi các ngành công nghiệp truyền thống của EU và nhóm nhân tài đặc biệt của Châu Âu thành động lực mạnh mẽ cho sự đổi mới và tăng tốc phát triển AI. Điều này nhằm định vị Liên minh châu Âu như lãnh đạo toàn cầu về lĩnh vực công nghệ này. Trong khi Nhật Bản và Hàn Quốc đầu tư mạnh vào robot và tự động hóa.

Tuy nhiên, thách thức lớn nhất vẫn là tốc độ. Trung Quốc không chỉ triển khai nhanh mà còn tạo ra một hệ sinh thái sản xuất linh hoạt, cho phép họ định hình lại chi phí và chuỗi cung ứng toàn cầu. Khi AI đẩy năng suất vượt giới hạn quản lý truyền thống, chính sách công nghiệp đang trở thành vũ khí chiến lược trong cuộc đua quốc gia.

Khu vực tư nhân cũng đóng vai trò quan trọng. Các CEO tại Mỹ được kêu gọi tiên phong trong việc đào tạo kỹ năng AI cho nhân viên và xây dựng các lĩnh vực kinh doanh mới dựa trên AI. Điều này không chỉ giúp giảm thiểu cú sốc mất việc mà còn tạo ra cơ hội tăng trưởng mới.

Tuy nhiên, nếu không có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính phủ, doanh nghiệp và các định chế giáo dục, Mỹ có nguy cơ bị Trung Quốc vượt xa trong cuộc đua Công nghiệp 4.0.

Mạnh Hà