Truy xuất nguồn gốc: 'Vũ khí' chống gian lận của nền kinh tế số

Quang cảnh hội thảo. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Xác thực truy xuất nguồn gốc là xu hướng tất yếu trong nền kinh tế số và là động lực quan trọng để phát triển bền vững kinh tế quốc gia. Bằng việc kết hợp công nghệ và các giải pháp đồng bộ, Việt Nam có thể tận dụng tối đa tiềm năng của truy xuất nguồn gốc để xây dựng một nền kinh tế số minh bạch, hiệu quả và cạnh tranh.

Thông tin trên được đưa ra tại Hội thảo "Xác thực truy xuất nguồn gốc – Động lực phát triển bền vững của Kinh tế số Việt Nam" do Hiệp hội Dữ liệu quốc gia tổ chức ngày 8/7.

40.000 vụ việc buôn lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng được xử lý

Đại tá Phạm Minh Tiến - Trung tâm dữ liệu Quốc gia cho hay hiện hàng giả, hàng nhái đang là vấn nạn vào cả siêu thị đến bệnh viện… đặt ra thách thức với các đơn vị chức năng, gây hoang mang với người tiêu dùng. Vì vậy, yêu cầu về tính xác thực, minh bạch và khả năng truy xuất nguồn gốc của hàng hóa không chỉ phục vụ công tác quản lý nhà nước mà còn là điều kiện tiên quyết để nâng cao niềm tin thị trường trong nước và hội nhập quốc tế.

Theo ông Tiến, trong 5 tháng đầu năm 2025, các lực lượng chức năng trên cả nước đã xử lý hơn 40.000 vụ việc buôn lậu, hàng giả, hàng kém chất lượng, với tổng giá trị xử phạt lên tới 6.500 tỷ đồng. Nổi bật là tình trạng hàng giả trong lĩnh vực thực phẩm, dược phẩm, gây ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng của người dân.

Trong bối cảnh gian lận thương mại đang là vấn đề nóng của toàn xã hội thì thông qua truy xuất nguồn gốc, người tiêu dùng có thể xác minh nhanh chóng và minh bạch nguồn gốc sản phẩm, phân biệt rõ hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng.

Đại tá Phạm Minh Tiến - Trung tâm dữ liệu Quốc gia, Bộ Công an. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Theo các chuyên gia, truy xuất nguồn gốc là nền tảng cho quản trị số, chính sách số và phát triển hệ sinh thái dữ liệu mở, giúp Chính phủ hoạch định chính sách hiệu quả, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và tăng cường niềm tin của người dân vào sản phẩm trong nước.

Truy xuất nguồn gốc góp phần nâng cao tính minh bạch, khả năng truy vết và niềm tin số - các yếu tố thiết yếu cho thương mại điện tử, nông sản xuất khẩu, logistics thông minh và quản trị chuỗi cung ứng hiện đại.

Đặc biệt, truy xuất nguồn gốc giúp cung cấp dữ liệu chính xác, liên tục và đa chiều từ khâu đầu vào đến đầu ra, giúp doanh nghiệp quản lý rủi ro, dự báo sản xuất, điều phối kho vận, kiểm soát chất lượng tốt hơn. Đây cũng là công cụ hỗ trợ chuyển đổi số toàn diện trong sản xuất, phân phối và tiêu thụ sản phẩm.

Ở bình diện lớn, với hệ thống truy xuất nguồn gốc dựa trên công nghệ nội địa (blockchain, định danh số…), Việt Nam có thể kiểm soát dữ liệu trong nước, hạn chế phụ thuộc vào nền tảng ngoại và giữ vững chủ quyền dữ liệu.

Cần một nền tảng định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc quốc gia

"Từ góc độ quản lý nhà nước về dữ liệu, chúng tôi nhận thấy việc triển khai các nền tảng truy xuất nguồn gốc hiện đại, ứng dụng công nghệ tiên tiến như blockchain là giải pháp quan trọng giúp nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo an toàn thị trường và tăng cường tính minh bạch trong toàn bộ chuỗi cung ứng," Đại tá Phạm Minh Tiến nhấn mạnh.

Theo ông, điều đáng ghi nhận là những nền tảng này được phát triển bởi chính các doanh nghiệp, kỹ sư công nghệ người Việt Nam, phù hợp với đặc thù thị trường trong nước, và ngày càng được hoàn thiện theo hướng chuẩn hóa, tích hợp với hạ tầng dữ liệu quốc gia.

"Với vai trò là cơ quan chịu trách nhiệm thúc đẩy ứng dụng dữ liệu trong quản lý nhà nước, Trung tâm Dữ liệu Quốc gia – Bộ Công an luôn ủng hộ, tạo điều kiện kỹ thuật, pháp lý và an ninh để các giải pháp này phát huy hiệu quả cao nhất," đại tá Phạm Minh Tiến nói.

Ông Bùi Bá Chính, quyền Giám đốc Trung tâm Mã số Mã vạch Quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ). (Ảnh: PV/Vietnam+)

Tại sự kiện, ông Bùi Bá Chính, quyền Giám đốc Trung tâm Mã số Mã vạch Quốc gia (Bộ Khoa học và Công nghệ) chia sẻ về các loại hình hàng giả chia làm 3 nhóm, giả thương hiệu, giả chất lượng và giả xuất xứ. Trong năm 2024, đã xử lý 34.000 vụ. Các vụ điển hình như các vụ thuốc giả ở Thành phố Hồ Chí Minh, sữa giả ở Hà Nội, thiết bị điện tử giả ở Hà Nội, mỹ phẩm giả ở Nghệ An… Điều này ảnh hưởng đến việc sản xuất hàng hóa của các doanh nghiệp Việt Nam và ảnh hưởng đến thương hiệu quốc gia.

Ông Chính cho rằng giải pháp cho vấn đề này là sử dụng mã vạch để truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Các nước trên thế giới như Mỹ, Canada, châu Âu thực hiện việc truy xuất nguồn gốc đều được mã hóa định danh trên toàn chuỗi sản xuất và đến khâu xuất khẩu. Ông Chính mong muốn Việt Nam có thể kiểm soát và truy xuất nguồn gốc để định danh sản phẩm, kê khai một cách minh bạch với sự giám sát của toàn dân.

Đây chính là 'hộ chiếu số' cho sản phẩm và hướng đến thị trường quốc tế, đảm bảo mục tiêu xuất khẩu hàng hóa, nâng tầm quốc gia. Để truy xuất nguồn gốc, cần kết nối dữ liệu của các bộ, ngành và địa phương.

Đến nay, Việt Nam đã công bố 35 TCVN về truy xuất nguồn gốc, nhưng cần được áp dụng và đi sâu vào chuỗi cung ứng. Tuy nhiên, theo ông Chính vấn đề truy xuất sản phẩm hàng hóa cũng là vấn đề "đau đầu" của nhiều nước trên thế giới.

Còn theo ông Nguyễn Huy - Trưởng Ban Công nghệ của Hiệp hội Dữ liệu quốc gia, việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm không mới, nhưng gần đây trở thành vấn đề nhức nhối trong xã hội, được nhiều người quan tâm.

Đã có những quy định, đã có những tổ chức, doanh nghiệp triển khai việc này nhưng còn rất manh mún, rời rạc và hiện chưa có một cơ chế xuyên suốt từ trên xuống dưới thống nhất làm thế nào.

Ông Nguyễn Huy - Trưởng Ban Công nghệ của Hiệp hội Dữ liệu quốc gia nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc có một nền tảng định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc quốc gia. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Cụ thể, từng doanh nghiệp đều có những giải pháp riêng, nhiều doanh nghiệp lớn đã có công nghệ, có hệ thống cho sản phẩm và xác thực sản phẩm của họ, tuy nhiên chưa dựa trên tiêu chuẩn đồng nhất cho cả quốc gia cũng như liên thông quốc tế. Đặc biệt, bộ tiêu chuẩn đó không được xác thực bởi cơ quan nhà nước, mà đơn giản là chỉ kết nối trong nội bộ của từng doanh nghiệp.

"Trong bối cảnh cả nước thực hiện chuyển đổi số, số hóa nền kinh tế, việc ứng dụng công nghệ cho truy xuất nguồn gốc là bắt buộc và phải là chính sách toàn diện từ trên xuống dưới, có sự quản lý đồng bộ từ Trung ương tới địa phương và áp dụng cho tất cả các doanh nghiệp, có như vậy mới định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc hàng hóa được," ông Huy nhấn mạnh.

Về giải pháp, ông Nguyễn Huy nhấn mạnh đến tầm quan trọng của việc có một nền tảng định danh, xác thực và truy xuất nguồn gốc quốc gia. Nền tảng này sẽ thuộc Trung tâm Dữ liệu quốc gia, tích hợp với các nền tảng khác.

Mỗi sản phẩm sẽ có một mã định danh duy nhất, chỉ cần người dùng kiểm tra có thể định danh được doanh nghiệp, sản phẩm rõ ràng; xác thực được thông tin hàng hóa và chuỗi cung ứng; truy xuất được vòng đời, nguồn gốc sản phẩm…/.

(Vietnam+)