'Truyền nhân' văn hóa dân tộc Tày

Nghệ nhân Ưu tú Ma Thanh Sợi, dân tộc Tày, sinh năm 1944 tại bản Rịa, xã Nghĩa Đô, tỉnh Lào Cai. Lớn lên, ông được cha mẹ nuôi ăn học, tham gia công tác trong lĩnh vực giáo dục rồi trở về làm cán bộ địa phương, giữ chức vụ Chủ tịch UBND xã Nghĩa Đô (trước đây). Khi nghỉ hưu, ông gắn bó với gia đình, bản làng và tiếp tục công việc sưu tầm, gìn giữ kho tàng văn hóa dân gian của địa phương.

Nghệ nhân Ma Thanh Sợi truyền dạy bản sắc văn hóa dân tộc Tày.

Nghĩa Đô vốn là vùng đất cổ, có đông đồng bào dân tộc Tày sinh sống. Nơi đây, bên dòng Nặm Luông hiền hòa, dưới chân những ngọn núi cao sừng sững như Khâu Choong, Khâu Rịa, Khâu Ái, bên những ngôi nhà sàn quần tụ dưới thung lũng Nghĩa Đô, những nét văn hóa đã và đang được đồng bào Tày nơi đây gìn giữ, diễn xướng trong đời sống và trao truyền qua bao thế hệ. Đó là các loại hình văn hóa như hát then, các nghi lễ, ẩm thực, trang phục, trò chơi dân gian, các phong tục, tập quán như lễ hội, làm nhà sàn, cưới hỏi, tang ma...

Là người con sinh ra và lớn lên trong lòng bản Tày, được nuôi dưỡng từ bản sắc văn hóa bản địa, ông Ma Thanh Sợi luôn đau đáu và tâm huyết với kho tàng văn hóa của quê hương. Ông chia sẻ: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, còn văn hóa là còn tất cả, vì thế, cần phải gìn giữ và truyền lại cho các thế hệ mai sau”. Bản thân ông luôn xác định mình là đảng viên, người cao tuổi trong bản nên càng phải gương mẫu đi đầu trong bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của địa phương. Vì vậy, trong suốt những năm qua, ông đã dành phần lớn thời gian cho công tác sưu tầm, bảo tồn văn hóa dân tộc Tày ở Nghĩa Đô. Từ khi nghỉ hưu đến nay, dù tuổi đã cao, chân yếu, mắt mờ nhưng ông vẫn ngày đêm miệt mài sưu tầm, ghi chép một cách có hệ thống các thể loại văn hóa của dân tộc mình. Để có được tư liệu, một mặt, ông ghi chép tỉ mỉ theo trí nhớ những vốn văn hóa mình biết được, một mặt, ông lặn lội đến tận các bản làng xa xôi, gặp các nghệ nhân, các bậc cao niên để ghi lại những tư liệu cổ của các loại hình văn hóa bản địa.

Theo thời gian, nhờ sự kiên trì, bền bỉ cộng với tư duy khoa học, sự am hiểu đối tượng, nghệ nhân Ma Thanh Sợi đã có được cuốn tài liệu với gần 3.000 trang viết tay, hàng nghìn trang đánh máy, xuất bản được 5 đầu sách nghiên cứu về văn hóa, phong tục, nghề dệt thổ cẩm của người Tày ở Nghĩa Đô. Ngoài ra, ông còn phối hợp với các cơ quan chức năng về bảo tồn văn hóa của tỉnh xây dựng các tài liệu về nghi lễ then Tày, sưu tầm, biên soạn và nghiên cứu khoảng 50 chuyên đề chuyên sâu về văn hóa dân tộc Tày ở Nghĩa Đô. Những tài liệu này đã và đang trở thành tư liệu quý phục vụ cho công tác truyền dạy văn hóa dân tộc Tày tại địa phương.

Cùng với công tác sưu tầm, biên soạn, nghệ nhân, đảng viên Ma Thanh Sợi còn được biết đến là một “truyền nhân” luôn có mặt tại các lớp tập huấn, bồi dưỡng về văn hóa dân tộc Tày do địa phương tổ chức. Tại đây, bằng vốn sống và kiến thức uyên thâm, phong phú của mình, nghệ nhân Ma Thanh Sợi đã truyền dạy cho bà con ở đủ các lứa tuổi những kiến thức về các loại hình văn hóa bản địa. Đồng thời, khi các nhà trường trên địa bàn tổ chức Ngày hội văn hóa dân tộc, trải nghiệm, ông Sợi đều được mời đến để nói chuyện, truyền dạy, hướng dẫn thực hành văn hóa cho các em học sinh. Cách truyền thụ của ông Sợi ngắn gọn, dễ hiểu đã giúp cho đông đảo dân bản có được cái nhìn tổng thể và chi tiết về kho tàng văn hóa dân tộc Tày ở Nghĩa Đô. Từ đó, nhân lên niềm tự hào về quê hương cũng như bồi đắp thêm tình yêu xứ sở cho mỗi người dân.

Chị Ma Thị Dao, dân tộc Tày, sinh năm 1988, ở bản Nà Khương, thành viên Câu lạc bộ hát then xã Nghĩa Đô, chia sẻ: “Là thế hệ trẻ, chúng tôi được nghệ nhân Ma Thanh Sợi truyền dạy rất tâm huyết các loại hình văn hóa truyền thống của Nghĩa Đô, đặc biệt là hát then. Vì thế, mỗi người trẻ như chúng tôi luôn tự nhủ phải cố gắng học hỏi, gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa của dân tộc mình”.

Với những đóng góp tích cực cho công tác sưu tầm văn hóa dân gian, đảng viên, nghệ nhân Ma Thanh Sợi đã được các cấp tặng nhiều phần thưởng cao quý như: Kỷ niệm chương Vì sự nghiệp văn hóa dân gian (các năm 2005, 2009, 2016); danh hiệu Nghệ nhân dân gian năm 2009; Huy hiệu Vì sự nghiệp phát triển tỉnh Lào Cai; danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú...

Tấm gương của ông Ma Thanh Sợi ở xã Nghĩa Đô đã và đang tạo sự lan tỏa tích cực trong cộng đồng. Dân bản tin yêu và kính trọng ông như một “truyền nhân” trao truyền văn hóa, là cây cao bóng cả gắn kết cộng đồng và là điểm tựa tinh thần để mỗi đồng bào dân tộc Tày nơi đây luôn tự hào, có ý thức gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa của xứ sở mình.

Bài và ảnh: NGUYỄN THẾ LƯỢNG