Từ tầm nhìn quốc gia đến động lực siêu đô thị TPHCM

Trong bối cảnh này, TPHCM có thể đi trước, làm mẫu, giúp cụ thể hóa tinh thần “chuyển từ tư duy chỉ đạo sang quản trị kết quả” mà dự thảo đề ra.

Dự thảo Chương trình hành động của Ban Chấp hành Trung ương thực hiện Nghị quyết Đại hội XIV của Đảng đã thể hiện một tầm nhìn đổi mới mạnh mẽ: tăng trưởng GDP trên 10%/năm, GDP/ người đạt 8.500USD, kinh tế số chiếm 30% GDP, và năng suất các nhân tố tổng hợp (TFP) trên 55%.

Những mục tiêu này khẳng định quyết tâm chuyển sang mô hình phát triển dựa trên năng suất, đổi mới sáng tạo và quản trị theo kết quả. TPHCM - trung tâm kinh tế lớn nhất cả nước, đóng góp hơn 22% GDP, 27% thu ngân sách quốc gia, khoảng 16% tổng kim ngạch xuất khẩu..., đang được kỳ vọng trở thành đầu tàu thực thi thể chế mới, trung tâm tài chính quốc tế, và nền tảng lan tỏa năng suất quốc gia.

Tăng tốc thực thi

Thứ nhất, dự thảo đã đặt ba đột phá chiến lược - thể chế, nhân lực và hạ tầng - vào đúng trung tâm phát triển. Việc đề xuất hoàn thiện khung pháp lý cho kinh tế số, tài sản số, trí tuệ nhân tạo và chính sách đặc thù cho trung tâm tài chính quốc tế tại TPHCM là bước đi mang tầm nhìn dài hạn.

Thứ hai, cơ chế quản trị theo kết quả (result-based governance) - với các mục tiêu định lượng, cơ quan chịu trách nhiệm và tiêu chí đánh giá rõ ràng - là điểm mới căn bản, phù hợp tinh thần xây dựng Nhà nước kiến tạo và liêm chính.

Thứ ba, nền tảng vĩ mô đang được củng cố. Năm 2025, tăng trưởng GDP đạt 7,84% sau 9 tháng, lạm phát 3,27%, thặng dư thương mại đạt 16,8 tỷ USD, FDI giải ngân đạt 15,4 tỷ USD - tạo dư địa tốt để tăng tốc giai đoạn 2026-2030. Tuy nhiên, ở chặng đường tới, mục tiêu tăng trưởng hai con số vẫn đối mặt “ba độ trễ”: độ trễ thể chế, đầu tư công và năng suất.

Không gian phát triển Trung tâm tài chính quốc tế tại TPHCM.xã Ảnh: HOÀNG HÙNG

Về vai trò và tiềm năng của TPHCM trong triển khai dự thảo: TPHCM hội tụ đầy đủ điều kiện để trở thành “phòng thí nghiệm thể chế quốc gia”.

Cụ thể, kinh tế năng động: GRDP 9 tháng năm 2025 tăng 7,07%, trong đó dịch vụ chiếm hơn 65%; hạ tầng chuyển động mạnh: metro số 1 vận hành, đường Vành đai 3, đường cao tốc TPHCM - Mộc Bài, và Dự án Trung tâm tài chính quốc tế tại TPHCM đang triển khai; nguồn nhân lực - đổi mới sáng tạo: thành phố chiếm 35% số doanh nghiệp công nghệ cả nước, là nơi khởi nguồn của nhiều startup Fintech, trí tuệ nhân tạo, logistics xanh.

Trong bối cảnh này, TPHCM có thể đi trước, làm mẫu, giúp cụ thể hóa tinh thần “chuyển từ tư duy chỉ đạo sang quản trị kết quả” mà dự thảo đề ra.

Tuy nhiên, có những điểm cần điều chỉnh và khuyến nghị như sau. Thứ nhất, hoàn thiện thể chế và cơ chế tài chính đặc thù. TPHCM cần được trao quyền chủ động về thí điểm thu - chi, phát hành trái phiếu hạ tầng, sử dụng quỹ đất tạo vốn, nhằm huy động nguồn lực cho các dự án trọng điểm như đường sắt đô thị, trung tâm dữ liệu, năng lượng tái tạo.

Dự thảo nên bổ sung cơ chế “ngân sách phân cấp theo kết quả đầu ra”, thay vì ràng buộc hành chính theo đầu vào. Thứ hai, xây dựng Trung tâm Tài chính quốc tế TPHCM. Đây là bước đột phá thể chế cần thiết.

Dự thảo cần quy định rõ ba giai đoạn: (1) 2026-2027: hoàn thiện khung pháp lý, sandbox tài chính - Fintech; (2) 2028-2030: vận hành trung tâm thanh toán, bù trừ, và quản lý rủi ro theo chuẩn quốc tế; (3) Sau 2030: hội nhập sâu với mạng lưới tài chính khu vực. Trung tâm này sẽ là “cửa ngõ” thu hút vốn dài hạn cho các dự án hạ tầng quốc gia.

Thứ ba, đẩy mạnh Cổng đầu tư một cửa quốc gia. Cần giao TPHCM thí điểm mô hình “one-stop digital government”: tích hợp dữ liệu doanh nghiệp, RIA và hệ thống đo thời gian xử lý hồ sơ theo thời gian thực. Thành phố có thể tiên phong công khai chỉ số SLA (Service Level Agreement), giảm tối thiểu 30% thời gian thủ tục đầu tư - xuất nhập khẩu trong 3 năm.

Thứ tư, phát triển nguồn nhân lực và đổi mới sáng tạo. Dự thảo nên dành riêng chương trình cho “thành phố đổi mới sáng tạo phía Đông” (phường Thủ Đức) - trung tâm nghiên cứu, ươm tạo công nghệ và liên kết đại học - doanh nghiệp. Cần quỹ học bổng và cơ chế “visa nhân tài” để thu hút chuyên gia toàn cầu.

Thứ năm, kinh tế xanh và đô thị đáng sống. TPHCM có thể dẫn đầu triển khai thị trường carbon nội địa, giám sát phát thải bằng công nghệ số, phát triển xe điện công cộng, logistics xanh và khu công nghiệp tuần hoàn. Đây là trụ cột để đạt cam kết Net Zero 2050.

Hướng đến mô hình “TPHCM - trung tâm hành động”

Để hiện thực hóa dự thảo, TPHCM có thể xây dựng khung hành động 5 trụ cột như sau. Tăng trưởng dựa trên dữ liệu: áp dụng mô hình “dự báo theo thời gian thực”, tích hợp dữ liệu thuế, hải quan, dân cư vào quản lý kinh tế - xã hội. Thể chế thử nghiệm - mở lối cho đổi mới: sandbox cho tài chính số, trí tuệ nhân tạo, giao dịch vàng và thương mại điện tử xuyên biên giới.

Tài chính phát triển hạ tầng: phát hành trái phiếu đô thị, quỹ đầu tư công - tư, cơ chế bảo lãnh dự án đường sắt đô thị và năng lượng sạch.

Nguồn nhân lực tri thức cao: liên minh đại học - doanh nghiệp - chính quyền hình thành “hệ sinh thái đổi mới sáng tạo TPHCM”.

Đô thị xanh và bản sắc văn hóa: quy hoạch không gian công cộng, phục hồi sông rạch, phát triển kinh tế đêm - du lịch sáng tạo gắn với bản sắc TPHCM.

Thành phố đi đầu, đất nước đi nhanh, dự thảo chương trình hành động là bước ngoặt thể chế, nhưng hiệu quả sẽ phụ thuộc vào khả năng thực thi tại những địa phương tiên phong - mà TPHCM chính là điểm xuất phát.

Nếu được trao quyền tự chủ tương xứng, thành phố có thể trở thành “phòng thí nghiệm thể chế quốc gia”: nơi thử nghiệm mô hình tài chính hiện đại, chính quyền số, và phát triển bền vững đô thị.

Khi đó, tốc độ tăng trưởng 10%/năm không còn là mục tiêu xa, mà là kết quả đo được từ một cơ chế vận hành thực chất - minh bạch - trách nhiệm. Bằng hành động cụ thể, TPHCM có thể tiếp tục khẳng định vị thế đầu tàu kinh tế, trung tâm tài chính và hạt nhân đổi mới sáng tạo của Việt Nam trong thập niên tới - đúng tinh thần mà dự thảo đã khơi dậy: “Hành động để phát triển, quản trị để bứt phá, và kiến tạo vì nhân dân”.

PGS-TS NGÔ TRÍ LONG Chuyên gia Kinh tế

PGS.TS NGÔ TRÍ LONG Chuyên gia Kinh tế