Tạo hành lang pháp lý thúc đẩy chuyển giao công nghệ quốc gia

Góp vốn, thẩm định công nghệ phải minh bạch và hiệu quả

Các đại biểu đánh giá, dự án luật đã làm rõ hơn khái niệm, phạm vi và hình thức của hoạt động chuyển giao công nghệ, đồng thời khẳng định quyền sở hữu, quyền sử dụng công nghệ và cho phép chủ thể được góp vốn bằng công nghệ. Đặc biệt, dự án luật đã bổ sung quy định về tổ chức trung gian chuyển giao công nghệ, mô hình phổ biến ở nhiều nước nhưng còn thiếu tại Việt Nam. Các tổ chức này giúp doanh nghiệp nhỏ, vùng khó khăn tiếp cận và làm chủ công nghệ. Nhà nước cũng được phép mua, phổ biến công nghệ nội sinh đã làm chủ để phục vụ sản xuất, đồng thời kiểm soát chặt chẽ hoạt động chuyển giao xuyên biên giới, bảo đảm an ninh công nghệ. Đây được xem là bước tiến quan trọng trong thương mại hóa kết quả nghiên cứu, tạo động lực thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong các viện, trường và doanh nghiệp.

Phó Trưởng đoàn chuyên trách ĐBQH tỉnh Lâm Đồng Dương Khắc Mai phát biểu tại tổ về dự án Luật Chuyển giao công nghệ

Theo đại biểu Dương Khắc Mai (Lâm Đồng), việc giao quyền sở hữu công nghệ cho tổ chức trực tiếp tạo ra công nghệ, trừ một số trường hợp đặc thù là hướng đi đúng, tháo gỡ nút thắt lâu nay trong việc chuyển giao tài sản trí tuệ từ khu vực nghiên cứu sang thị trường. Tuy nhiên, đại biểu Mai cho rằng cần làm rõ hơn cơ chế định giá công nghệ góp vốn, bởi quy định cho phép các bên tự thỏa thuận giá trị công nghệ tuy linh hoạt nhưng tiềm ẩn nguy cơ “thổi giá”, chuyển giá hoặc tạo vốn ảo. Đại biểu Dương Khắc Mai đề nghị bổ sung quy định về hậu kiểm, khuyến khích sử dụng tổ chức thẩm định giá độc lập đối với các giao dịch có giá trị lớn, đồng thời xác định rõ trách nhiệm pháp lý của các bên khi có sai lệch, gây thiệt hại.

Liên quan đến thẩm định công nghệ trong dự án đầu tư, nhiều đại biểu cho rằng: Quy trình hiện hành còn phức tạp, thời gian kéo dài, thiếu đầu mối rõ ràng. Do đó, đề xuất cần quy định cơ chế “một cửa điện tử” trong thẩm định công nghệ, tích hợp với thẩm định đầu tư và đánh giá tác động môi trường để tránh chồng chéo. Đồng thời, nên ban hành bộ tiêu chí thống nhất về trình độ công nghệ, phân cấp cho UBND cấp tỉnh thực hiện thẩm định, còn Bộ Khoa học và Công nghệ giữ vai trò hướng dẫn và giám sát nhằm bảo đảm tính thống nhất và hiệu quả thực thi.

Đại biểu Lê Thị Song An (Tây Ninh) kiến nghị bổ sung quy định cụ thể về quyền sở hữu và quyền sử dụng công nghệ trong trường hợp công nghệ chưa được cơ quan nhà nước có thẩm quyền công nhận, nhằm tránh rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp khi đăng ký chuyển giao công nghệ nội sinh. Đại biểu cũng cho rằng cần có cơ chế hậu kiểm công nghệ, cho phép cơ quan chuyên môn chủ động đánh giá hiệu quả thực tế sau khi dự án đi vào hoạt động, khắc phục tình trạng chưa rõ cơ quan chịu trách nhiệm theo dõi sau thẩm định.

Tăng tính khả thi cho chính sách ưu đãi và hậu kiểm

Liên quan đến quy định chính sách ưu đãi, hỗ trợ tổ chức và doanh nghiệp đổi mới công nghệ, cho phép chi phí chuyển giao công nghệ được tính vào chi phí hợp lý khi xác định thu nhập chịu thuế. ĐBQH Nguyễn Văn Mạnh (Phú Thọ) cho rằng mức ưu đãi 100% - 200% theo cấp độ ứng dụng, cải tiến và đổi mới là rất lớn, cần được nghiên cứu kỹ để tránh thất thoát ngân sách. Vì vậy, đại biểu Mạnh đề nghị có chính sách khuyến khích khu vực tư nhân và các tổ chức quốc tế đầu tư phát triển công nghệ cao tại Việt Nam, thay vì chỉ dựa vào nguồn ngân sách nhà nước.

Về chính sách Nhà nước mua và phổ biến công nghệ, đại biểu Dương Khắc Mai nhấn mạnh đây là cơ chế mang tính đột phá, thể hiện vai trò chủ động của Nhà nước trong việc làm chủ các công nghệ trọng yếu phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, quốc phòng và an ninh. Tuy nhiên, cần quy định rõ tiêu chí “trường hợp cấp thiết”, nguồn kinh phí, quy trình lựa chọn, thẩm định công nghệ và cơ chế giám sát việc mua, phổ biến công nghệ. Ưu tiên các công nghệ có khả năng nội địa hóa cao để không chỉ dừng ở việc mua mà còn hướng tới làm chủ, phát triển trong nước, đồng thời phải bảo đảm quyền lợi chính đáng của chủ sở hữu công nghệ bị bắt buộc chuyển giao, phù hợp với Luật Sở hữu trí tuệ và các cam kết quốc tế.

Đại biểu Đặng Bích Ngọc (Phú Thọ) đề nghị tại khoản 3 Điều 3 nên bổ sung cụm từ “ưu tiên bố trí nguồn lực” thay vì “bố trí nguồn lực”, đặc biệt đối với vùng sâu, vùng xa - nơi việc chuyển giao công nghệ đòi hỏi nguồn lực lớn nhưng khả năng tự cân đối còn hạn chế... Bên cạnh đó, cần tiếp tục hoàn thiện các quy định về đăng ký chuyển giao công nghệ, chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm, đơn giản hóa thủ tục và làm rõ cơ chế xác định giá trị công nghệ. Việc hoàn thiện các quy định này sẽ góp phần khuyến khích hoạt động thương mại hóa kết quả nghiên cứu và thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong khu vực tư nhân.

Ngoài ra, một số đại biểu đề nghị xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về công nghệ, đào tạo đội ngũ chuyên gia thẩm định có trình độ cao, đồng thời cập nhật danh mục công nghệ phải thẩm định định kỳ, đặc biệt đối với các công nghệ mới như năng lượng tái tạo, trí tuệ nhân tạo, công nghệ sinh học và xử lý chất thải nguy hại; nghiên cứu cơ chế ưu đãi về thuế, tín dụng và hỗ trợ từ Quỹ đổi mới công nghệ quốc gia, nhất là cho doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, doanh nghiệp nông nghiệp công nghệ cao - những lực lượng nòng cốt trong ứng dụng và phát triển công nghệ mới, góp phần thúc đẩy tăng trưởng xanh và kinh tế tuần hoàn.

Theo chương trình Kỳ họp thứ Mười, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Chuyển giao công nghệ sẽ được Quốc hội xem xét thông qua ngày 10/12/2025.

DIỆP ANH