Từ trong bão lũ, dịch bệnh, HTX 'bật dậy' mạnh mẽ

Bão lũ, dịch bệnh thường gây ra "thiệt hại kép", phá hủy cơ sở vật chất như nhà xưởng, kho bãi, máy móc, đồng thời hủy hoại trực tiếp sản phẩm nông nghiệp, vật nuôi, cây trồng. Đối với các HTX hoạt động trong lĩnh vực trồng trọt và nuôi trồng thủy sản, đây là đòn giáng mạnh, gây ra tổn thất nghiêm trọng về vốn và tài sản cố định. Sản phẩm đang thu hoạch hoặc đã chế biến bị cuốn trôi, dẫn đến mất khả năng sản xuất trong thời gian dài.

Thiệt hại nặng nề và nhu cầu chuyển đổi cấp bách

Nghiêm trọng hơn, lũ lụt, dịch bệnh còn gây ra đứt gãy chuỗi cung ứng. Điều này gây ra sự hoang mang, giảm sút tinh thần sản xuất và có nguy cơ khiến thành viên rời bỏ HTX. Trong bối cảnh đó, việc duy trì mô hình kinh doanh cũ có lẽ khó mang lại niềm tin cho các thành viên. Do đó, chuyển hướng kinh doanh không còn là lựa chọn mà là yêu cầu sống còn, đòi hỏi sự sáng tạo, đổi mới và tinh thần đoàn kết cao của tập thể HTX.

Sự chuyển hướng của các HTX diễn ra theo nhiều hình thức đa dạng, tùy thuộc vào điều kiện tự nhiên, thế mạnh nội tại và nhu cầu thị trường sau bão lũ, dịch bệnh.

Như tại HTX Mua Hom (Lạng Sơn), sau khi bị tác động nặng nề bởi dịch tả lợn Châu phi và thiệt hại hàng tỷ đồng, các thành viên HTX đã chuyển hướng sang lĩnh vực trồng trọt để phù hợp với điều kiện tự nhiên và giải quyết nút thắt về vốn.

HTX Nông nghiệp công nghệ cao Mặt Trời Mọc (TP.HCM) từng chuyên sản xuất ớt sạch xuất khẩu sang thị trường Thụy Sĩ. Tuy nhiên, dịch COVID-19 bùng phát, kéo dài khiến nhiều nước "đóng biên," dẫn đến việc ngừng hoàn toàn hoạt động xuất khẩu và sản xuất ớt. Trước tình trạng này, HTX đã quyết định chuyển hẳn sang lĩnh vực chế biến công nghiệp nhẹ cho đối tác nước ngoài. Điều thuận lợi là đối tác cam kết bao tiêu sản lượng sản phẩm, giúp HTX có ngay đầu ra ổn định và nguồn thu nhập mới thay thế cho nguồn thu từ nông nghiệp đã bị ảnh hưởng do dịch bệnh.

Kinh tế dịch vụ từ rừng là cách chuyển hướng đầy tiềm năng.

Còn tại HTX Lâm nghiệp Bền vững Hòa Lộc (Thừa Thiên - Huế) hoạt động trong lĩnh vực trồng rừng bền vững (FSC). Mặc dù không chuyển đổi ngành nghề hoàn toàn, nhưng sau các đợt thiên tai và dịch bệnh ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng gỗ truyền thống, HTX này đã mở rộng thêm ngành nghề kinh doanh mới là du lịch để tăng khả năng chống chịu. Việc phát triển mảng du lịch rừng và du lịch sinh thái đưa Hòa Lộc thành HTX lâm nghiệp đầu tiên trên cả nước thu phí khách tham quan rừng. Mô hình này tạo ra dòng tiền dịch vụ ổn định, giúp HTX có thêm thu nhập từ việc tận dụng không gian cảnh quan và quy trình sản xuất sạch, bền vững. Việc trồng rừng không chỉ còn là kinh tế gỗ mà còn là kinh tế dịch vụ.

Gần đây nhất, sau hoàn lưu bão số 11, vườn dâu Tây của HTX Trường Anh, Cao Bằng được trồng theo mô hình công nghệ cao đã bị xóa sổ hoàn toàn. Do vốn liếng đầu tư, công sức đã bị “đổ sông, đổ biển”, nên dự định các thành viên HTX sẽ chuyển hướng sang trồng những loại cây trồng mới, có khả năng thích ứng với thiên tai, ngập úng cao hơn hoặc trồng những loại cây có chu kỳ sinh trưởng ngắn để nhanh chóng thu hồi vốn.

Từ phản ứng đến chiến lược thích ứng

Sự chuyển hướng của các HTX sau bão lũ, dịch bệnh… là minh chứng rõ ràng cho tinh thần tự cường và khả năng thích ứng. Tuy nhiên, để đảm bảo sự chuyển đổi này mang tính bền vững, cần có sự nhìn nhận và hỗ trợ từ góc độ chuyên môn.

Theo các chuyên gia, việc chuyển hướng kinh doanh của các HTX sau thiên tai, dịch bệnh hay sự biến động của thị trường… cần được xem là một Chiến lược thích ứng với biến đổi khí hậu, thị trường chứ không chỉ là một phản ứng tình thế. Để có được sự chuyển hướng thành công, những người đứng đầu HTX cần có tư duy quản trị rủi ro, phải biết đổi mới công nghệ và liên kết thị trường đa chiều.

Về quản trị rủi ro trong nông nghiệp, các HTX cần thiết lập Quỹ Dự phòng Ứng phó Thiên tai-dịch bệnh, hay ứng phó với sự thay đổi của thị trường từ nguồn vốn đóng góp và lợi nhuận hàng năm. Quan trọng hơn, phải chủ động tìm hiểu và tham gia bảo hiểm nông nghiệp cho các sản phẩm chủ lực. Khi rủi ro xảy ra, nguồn vốn này sẽ là 'phao cứu sinh' giúp HTX có thời gian chuyển đổi, thay vì sụp đổ.

Hiện nay, nhiều HTX lựa chọn chuyển đổi theo hướng xanh, thông minh. Theo các chuyên gia, chuyển hướng theo cách này không chỉ là thay đổi cây trồng, vật nuôi mà còn là thay đổi phương thức sản xuất kinh doanh. Các HTX nên ưu tiên các giống cây/con bản địa, có khả năng chống chịu tốt hơn, và áp dụng nông nghiệp thông minh để giám sát môi trường và dự báo rủi ro. Đầu tư vào các hệ thống nhà lưới, nhà kính bán kiên cố là cách để chủ động hơn trước thời tiết cực đoan và cũng tiết giảm chi phí hơn.

Cuối cùng, dù chuyển đổi kinh doanh theo hướng nào thì tăng cường liên kết vẫn là một nhiệm vụ quan trọng của mô hình HTX kiểu mới. Trong đó, sự liên kết giữa các HTX cùng ngành nghề và liên kết dọc (với doanh nghiệp chế biến, phân phối) là cực kỳ quan trọng. Khi một HTX bị ảnh hưởng, các HTX khác trong mạng lưới có thể hỗ trợ cung cấp giống, vốn, hoặc tiêu thụ sản phẩm, đảm bảo chuỗi cung ứng không bị đứt gãy hoàn toàn. Hơn nữa, đẩy mạnh chế biến sâu giúp tăng tuổi thọ sản phẩm và mở rộng khả năng tiếp cận thị trường.

Bão lũ, dịch bệnh, chiến tranh… chính là phép thử khắc nghiệt đối với sức sống của các HTX. Bằng sự linh hoạt, sáng tạo và tinh thần đoàn kết, nhiều HTX đã chứng minh được khả năng chuyển mình mạnh mẽ. Từ việc thay đổi cơ cấu sản phẩm, đa dạng hóa sang dịch vụ nông nghiệp cho đến việc ứng dụng công nghệ số và chế biến sâu, sự chuyển hướng kinh doanh này đang giúp các HTX không chỉ phục hồi mà còn xây dựng một mô hình kinh tế thích ứng và bền vững hơn trong tương lai.

Sự chủ động chuyển đổi này đang mở ra một con đường mới cho khu vực kinh tế tập thể, một con đường ít phụ thuộc vào thời tiết và nhiều khả năng chống chịu trước những biến động khôn lường của khí hậu toàn cầu.

Huyền Trang