Tương lai của một thỏa thuận trị giá hàng trăm tỉ USD

Theo giới chuyên gia, việc Mỹ tuyên bố tiến hành rà soát lại thỏa thuận nhằm đảm bảo sự phù hợp với chính sách "Nước Mỹ trên hết", không phải là một động thái bất ngờ. Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách vẫn theo dõi sát sự việc, đồng thời đặt dấu chấm hỏi về cam kết dài hạn, năng lực triển khai và định hướng tương lai của thỏa thuận này, trong bối cảnh ngành công nghiệp quốc phòng Mỹ đang đối mặt với những "nút thắt" về năng lực sản xuất.

Theo các nguồn tin từ Reuters và The Conversation (Australia) ngày 12/6, Lầu Năm Góc đã chính thức khởi động một cuộc đánh giá về vai trò của Mỹ trong AUKUS. Cuộc rà soát này do ông Elbridge Colby, Thứ trưởng Quốc phòng Mỹ và hiện là cố vấn chiến lược an ninh dưới thời Tổng thống Donald Trump, dẫn dắt. Quan chức Lầu Năm Góc cho hay, mục đích của cuộc rà soát là bảo đảm rằng sáng kiến từ thời chính quyền tiền nhiệm phù hợp với chương trình nghị sự hiện nay, bao gồm duy trì mức độ sẵn sàng cao nhất của lực lượng vũ trang, yêu cầu các đồng minh chia sẻ đầy đủ gánh nặng phòng thủ tập thể và bảo đảm năng lực công nghiệp quốc phòng đáp ứng được nhu cầu của Mỹ.

Mỹ tiến hành đánh giá lại thỏa thuận liên minh AUKUS. Nguồn: KBS

Theo truyền thông Mỹ, trong một bài viết trước đây, ông Elbridge Colby từng cho rằng việc chia sẻ công nghệ hạt nhân trong bối cảnh Mỹ đang thiếu tàu ngầm tấn công là điều thiếu thận trọng. Ông cảnh báo, các mẫu tàu ngầm này là cực kỳ cần thiết trong các tình huống khẩn cấp tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Tuy nhiên, Thượng nghị sĩ Mỹ Tim Kaine, một thành viên đảng Dân chủ, nêu rõ: “AUKUS có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo một Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Chính quyền nên nỗ lực củng cố AUKUS cũng như cơ sở công nghiệp tàu ngầm của Mỹ”.

The Guardian cho biết, bản thân Tổng thống Trump dường như không coi hiệp ước này là ưu tiên. Khi được hỏi về AUKUS trong chuyến thăm của Thủ tướng Anh Keir Starmer hồi tháng 2, ông Trump tỏ ra không quen thuộc với từ viết tắt này và đáp lại: “AUKUS là gì vậy”. Những thực tế này dù làm dấy lên lo ngại mới trong hàng ngũ đồng minh, đặc biệt là Australia – quốc gia đặt cược vào AUKUS để hiện đại hóa toàn bộ hạm đội tàu ngầm của mình, nhưng các bên đều thể hiện sự quyết tâm duy trì thỏa thuận. Trả lời phỏng vấn đài ABC ngày 12/6, Bộ trưởng Quốc phòng Richard Marles cho hay, ông không thấy có gì bất ngờ. Ông Marles khẳng định: “Tôi hoàn toàn tin tưởng AUKUS sẽ được triển khai đúng kế hoạch. Việc Mỹ đánh giá lại AUKUS là điều dễ hiểu, tương tự như Australia hay gần đây là Anh cũng đã tiến hành đánh giá chiến lược quốc phòng của mình. Chúng tôi hoan nghênh việc xem xét này”.

Theo ông Marles, một thỏa thuận kéo dài nhiều thập kỷ như AUKUS chắc chắn sẽ được các chính phủ kế nhiệm xem xét lại nhằm xác định cách thức tham gia hiệu quả nhất. Nếu tiếp tục triển khai, AUKUS sẽ đưa Australia trở thành quốc gia thứ bảy trên thế giới sở hữu và vận hành tàu ngầm hạt nhân, gia nhập nhóm các cường quốc hiện nay gồm Mỹ, Anh, Nga, Trung Quốc, Pháp và Ấn Độ.

Về phía Anh, chính phủ tuyên bố thận trọng trong một thông báo ngày 12/6: “AUKUS là một quan hệ đối tác an ninh mang tính bước ngoặt với hai đồng minh thân cận nhất của chúng tôi. Đây là một trong những thỏa thuận chiến lược quan trọng nhất trong nhiều thập kỷ, góp phần duy trì hòa bình ở Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và khu vực châu Âu-Đại Tây Dương, đồng thời tạo ra việc làm và tăng trưởng kinh tế ở cả ba nước”. Anh cũng nhấn mạnh rằng, việc một chính quyền mới tiến hành rà soát một thỏa thuận lớn là điều có thể hiểu được và khẳng định sẽ tiếp tục hợp tác chặt chẽ với Mỹ cùng Australia để khai thác tối đa các lợi ích mà AUKUS mang lại.

Đưa ra bình luận về động thái của Mỹ, Tiến sĩ Malcolm Davis từ Viện Chính sách Chiến lược Australia (ASPI) phân tích, AUKUS về bản chất là một chiến lược lâu dài mang tính định hình an ninh khu vực, nên việc điều chỉnh không đồng nghĩa với gián đoạn. “Vấn đề là đảm bảo cả ba nước đều nâng cấp đồng bộ về cơ sở hạ tầng, kỹ thuật và năng lực tiếp nhận công nghệ", ông nhận định. Đồng quan điểm với Tiến sĩ Davis, chuyên gia John Lee tại Viện nghiên cứu Hudson (Mỹ) nêu quan điểm, rằng Mỹ cần xác định rõ ràng mức độ ưu tiên chiến lược để tránh tình trạng vừa cam kết cung cấp tàu ngầm cho các đồng minh, vừa gặp khó trong việc bảo đảm đủ số lượng phục vụ chính hải quân nước này. “Quyết định đánh giá lại phản ánh việc Mỹ sẽ phải cân nhắc kỹ lưỡng về khả năng sản xuất và phân bổ nguồn lực.

Được biết, theo thỏa thuận được ký kết dưới thời cựu Tổng thống Joe Biden vào năm 2021, Mỹ sẽ bán tối đa năm tàu ngầm lớp Virginia cho Australia từ năm 2032 để bù đắp khoảng trống năng lực khi các tàu hiện tại của Canberra nghỉ hưu. Song song đó, Australia và Anh dự kiến phát triển lớp tàu ngầm tấn công SSN-Aukus, với kế hoạch đưa vào hoạt động vào đầu những năm 2040. Nếu Mỹ rút khỏi thỏa thuận, lộ trình này có nguy cơ bị gián đoạn, tác động đến kế hoạch hiện đại hóa quốc phòng của Australia.

Dự kiến, Thủ tướng Australia Anthony Albanese sẽ có cuộc gặp trực tiếp với Tổng thống Donald Trump bên lề Hội nghị thượng đỉnh G7 tại Canada trong tuần tới. Đây được xem là cơ hội quan trọng để Canberra tái khẳng định lập trường chiến lược đối với AUKUS, đồng thời thúc đẩy trao đổi về các vấn đề liên quan đến thương mại và thuế quan.

Theo nguồn tin từ Bộ Ngoại giao Australia, cuộc gặp cũng sẽ là dịp để hai bên làm rõ các yêu cầu kỳ vọng lẫn nhau, đặc biệt trong bối cảnh Mỹ đề xuất Australia nên tăng tỷ lệ chi tiêu quốc phòng từ 2,3% GDP hiện nay lên mức 3-3,5% nhằm bảo đảm năng lực phòng thủ phù hợp với vai trò trong liên minh. Năm nay, Australia đã chuyển tới phía Mỹ gần 800 triệu AUD (~ 520 triệu USD) để hỗ trợ tăng sản lượng tàu ngầm và dự kiến sẽ đóng thêm 2 tỷ AUD (~1,3 tỷ USD) trước cuối năm. Như vậy, tổng cộng, Australia đã cam kết chi 368 tỷ AUD (~239 tỷ USD) vào chương trình AUKUS trong vòng 30 năm tới.

Như vậy, thay vì nhìn nhận cuộc rà soát từ Mỹ là dấu hiệu của rạn nứt, giới quan sát xem đây là cơ hội để ba bên củng cố thêm tính bền vững và đồng thuận trong triển khai. Một chiến lược phòng thủ hiệu quả đòi hỏi không chỉ sự đồng thuận chính trị mà còn là sự chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt kỹ thuật, tài chính và năng lực công nghiệp. Nếu được dẫn dắt một cách hợp lý, AUKUS sẽ trở thành nền tảng chủ chốt của cấu trúc an ninh và ổn định khu vực.

Kim Khánh