UNCLOS bao trùm và bình đẳng

Đảo Đá Tây, quần đảo Trường Sa, Việt Nam. Ảnh: Thanh Trúc

UNCLOS mang tới tiếng nói lớn hơn

Báo chí quốc tế thời gian gần đây tiếp tục đăng tải nhiều bài viết phân tích chuyên sâu về các vấn đề liên quan tới thực trạng trên các đại dương khắp thế giới. Đáng chú ý trong đó là những phân tích của một trong những chuyên gia hàng đầu của Mỹ về Biển Đông - ông Gregory Poling, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á và Sáng kiến minh bạch hàng hải châu Á (AMTI) thuộc Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS).

Đề cao vai trò của UNCLOS đối với các nước nhỏ và đang phát triển, ông Poling cho rằng, văn kiện này có ý nghĩa quan trọng bởi 2 lý do chính. Trước hết, UNCLOS tạo ra một hệ thống luật pháp bình đẳng hơn cho tất cả các quốc gia đối với việc tiếp cận và quản lý các nguồn tài nguyên biển, đồng thời giúp các quốc gia được hưởng các quyền của mình. Thực tế trong 4 thập niên qua, UNCLOS đã mang lại cho các quốc gia đang phát triển và các quốc gia ven biển một tiếng nói lớn hơn, bao gồm các quốc gia ở khu vực Biển Đông.

Song hành với đó, cần phải nhấn mạnh rằng, UNCLOS là hiệp ước quốc tế được chấp nhận rộng rãi nhất sau Hiến chương Liên hợp quốc. Theo đó, tất cả thành viên trong hệ thống quốc tế đều có vai trò trong việc định hình công ước này. Thực tế trong 40 năm hành trình của mình, UNCLOS thiết lập kỷ lục thế giới về số lượng quốc gia ký hiệp ước trong một ngày - ngày mở ký chính thức 10/12/1982.

Phân tích sâu hơn về vai trò của UNCLOS trong việc giải quyết tranh chấp biển ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương, vị chuyên gia này chỉ ra rằng, UNCLOS đã đặt ra những giới hạn cho những tranh chấp, đồng thời, tạo ra một quy tắc thống nhất về cách thức thực hiện các yêu sách hàng hải. Ông Poling khẳng định, UNCLOS là Hiến pháp của đại dương và đã đặt ra giới hạn về những gì các quốc gia có thể tuyên bố chủ quyền để các tranh chấp có giới hạn rõ ràng (quy định rõ về ranh giới lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa). Hiện nay, hầu hết các quốc gia đã xác định rất rõ vùng lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của mình. Thực tế cho thấy, UNCLOS đã làm cho việc giải quyết các tranh chấp khả thi hơn và buộc các quốc gia phải làm rõ các yêu sách trong nhiều trường hợp.

Những chia sẻ của chuyên gia Poling cũng là quan điểm chung của phần lớn giới chuyên gia quốc tế trong lĩnh vực luật biển, cũng như cộng đồng quốc tế. Theo đó, UNCLOS được coi là một văn kiện quốc tế đa phương đồ sộ, thể hiện sự thỏa hiệp mang tính toàn cầu, bao quát toàn bộ các vấn đề pháp lý quan trọng nhất liên quan đến biển và đại dương, bao gồm cả đáy biển và lòng đất dưới đáy biển, có tính đến lợi ích của tất cả các quốc gia khác nhau, gồm cả những nước có biển và không có biển, các nước phát triển cũng như đang phát triển.

Đoàn kết cùng thượng tôn pháp luật quốc tế

Được ký kết vào ngày 10/12/1982, trải qua hành trình 40 năm nhiều thăng trầm của thế giới, UNCLOS đến nay được coi là Hiến pháp của đại dương và vẫn vẹn nguyên giá trị khi là khuôn khổ pháp lý toàn cầu bao trùm, quan trọng nhất để điều chỉnh quyền, nghĩa vụ của tất cả các quốc gia trên biển.

Tàu đánh cá trên vùng biển tỉnh Bình Định. Ảnh: Thanh Trúc

Tiến sĩ Vũ Hải Đăng, chuyên gia cao cấp về luật và chính sách đại dương thuộc Trung tâm luật quốc tế - Đại học Quốc gia Singapore chỉ ra rằng, một trong những vấn đề quan trọng của UNCLOS là quy định về các hoạt động trên biển. Dễ thấy, UNCLOS quy định từ: Xác định chủ quyền, quyền chủ quyền, quyền tài phán quốc gia trên biển; phân định biển, khai thác các tài nguyên sinh vật và phi sinh vật biển; bảo vệ môi trường biển; nghiên cứu khoa học biển… và đặc biệt là việc thực thi pháp luật trên biển, cũng như cách thức giải quyết các tranh chấp liên quan đến biển.

UNCLOS được 167 quốc gia và Liên minh châu Âu (EU) phê chuẩn, bao gồm cả những quốc gia không có biển như Lào, Mông Cổ, Thụy Sĩ… Điều này cho thấy, các quy định của UNCLOS được cộng đồng quốc tế công nhận một cách rộng rãi và thuyết phục. Tiến sĩ Vũ Hải Đăng cho hay, do UNCLOS là khuôn khổ pháp lý cho tất cả hoạt động trên biển của các quốc gia nên Công ước này thường xuyên được viện dẫn và áp dụng để giải quyết các tranh chấp liên quan tới biển trên thế giới.

Đề cập tới nguyên tắc quan trọng nhất về giải quyết tranh chấp, Tiến sĩ Vũ Hải Đăng cho biết, UNCLOS đưa ra cách giải quyết mọi tranh chấp phải bằng các biện pháp hòa bình, phù hợp với Hiến chương Liên hợp quốc. Ở góc độ luật pháp quốc tế, Tiến sĩ Vũ Hải Đăng nhấn mạnh, UNCLOS là cơ sở pháp lý để các bên xây dựng yêu sách về vùng biển của mình, phân định các vùng biển chồng lấn và tiến hành các hoạt động hợp tác trong các khu vực có tranh chấp. Việc thực thi UNCLOS trên thực tế sẽ làm giảm thiểu các khu vực chồng lấn và quản lý các tranh chấp một hiệu quả hơn, tránh gia tăng căng thẳng trong khu vực.

Về ý chí chung của quốc tế, vào tháng 6/2021, Việt Nam đã đồng sáng lập Nhóm bạn bè của UNCLOS với 12 thành viên. Nhóm nhanh chóng được cộng đồng quốc tế hưởng ứng, ủng hộ và đến nay, đã có 115 thành viên, đại diện cho tất cả các khu vực địa lý trên thế giới. Trong nhóm có tất cả 5 Ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc và nhiều quốc gia ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương.

Giới chuyên gia đánh giá cao Nhóm bạn bè của UNCLOS với việc tổ chức định kỳ hàng quý các buổi họp nhóm để thảo luận các vấn đề xung quanh việc thực thi UNCLOS, vai trò của UNCLOS trong quản trị biển và đại dương, cũng như các vấn đề liên quan đến biển và đại dương khác như bảo tồn và phát triển bền vững biển, bảo vệ môi trường biển, biến đổi khí hậu, mực nước biển dâng, nghề cá, tội phạm trên biển...

Theo giới chuyên gia, vai trò quan trọng nhất của Nhóm bạn bè UNCLOS là thúc đẩy, tăng cường nhận thức của cộng đồng quốc tế về vai trò quan trọng của UNCLOS như là khuôn khổ pháp lý toàn diện điều chỉnh mọi hoạt động của tất cả các quốc gia trên biển. Các hoạt động của nhóm trên thực tế có những đóng góp quan trọng trong việc thúc đẩy sự thượng tôn của luật pháp quốc tế. Nhóm cũng là một kênh hữu hiệu trong việc trao đổi, thảo luận giữa các quốc gia về các vấn đề liên quan đến biển và đại dương.

Thanh Trúc