Văn hóa gia đình - truyền thống của người Tày

Bước sang thế kỷ XXI, gia đình và văn hóa gia đình có những thay đổi rất khác xưa như: quy mô gia đình, loại hình gia đình, vai trò của gia đình, giá trị của gia đình, sự gia tăng ly hôn, sinh con ngoài giá thú, sự gia tăng tỷ lệ tham gia lao động ngoài gia đình của phụ nữ, những thay đổi lớn trong quan hệ giữa vợ và chồng, giữa cha mẹ và con cái, sự thay đổi các chuẩn mực liên quan đến các yếu tố giáo dục nhân cách trong từng gia đình, dòng họ, làng xóm, ra ngoài xã hội… Chính những thay đổi đó đã ảnh hưởng đến nền tảng gia đình truyền thống.

Từ ngàn xưa, gia đình của người Tày là nơi lưu giữ và bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, là nơi trao truyền các giá trị văn hóa tộc người, cả văn hóa vật chất lẫn văn hóa tinh thần. Ngày nay, trong bối cảnh hội nhập và giao lưu quốc tế, vấn đề văn hóa gia đình của người Tày đang nảy sinh một số vấn đề thay đổi như: sự thay đổi về cơ cấu chức năng, quy mô gia đình, sự đảo lộn về lối sống, trật tự gia đình, sự sa sút về đạo đức, bình đẳng giới trong gia đình, bạo lực gia đình…, đó là những vấn đề cần được quan tâm chấn chỉnh ngay.

Văn hóa gia đình người Tày cho chúng ta thấy được những nét văn hóa đặc sắc và đa dạng của văn hóa người Tày. Về cơ cấu gia đình truyền thống, người Tày quan niệm gia đình đông con, đông cháu là có phúc, có nền tảng gia đình vững chắc. Cơ sở xã hội của quan niệm này là người Tày cần có đông lực lượng lao động sản xuất, cần sự giúp đỡ, tương trợ để ứng phó với cuộc sống nông nghiệp phụ thuộc nhiều vào thiên nhiên, hoặc để ứng phó với các dòng họ, các gia đình khác trong cùng cộng đồng.

Cơ cấu gia đình người Tày là một vợ một chồng, gia đình có bốn hoặc năm thế hệ cùng chung sống. Gia đình người Tày theo chế độ ngoại hôn dòng tộc, người trong họ thuộc phạm vi ít nhất năm đời tuyệt đối không được kết hôn với nhau. Về chức năng, gia đình truyền thống của người Tày thực hiện các chức năng là đơn vị sản xuất và tái sản xuất sức lao động, là đơn vị thờ cúng, đơn vị giáo dục và là đơn vị tinh thần. Hôn nhân trong gia đình truyền thống một vợ một chồng, vợ chồng có sự quan tâm và sẻ chia về mọi công việc trong gia đình. Ứng xử giữa cha mẹ và con cái trong gia đình truyền thống người Tày, mọi việc của con cái đều do cha mẹ quyết định. Những quy tắc ứng xử trong quan hệ bố mẹ và con cái của người Tày xưa vẫn được lưu giữ trong các quan hệ gia đình ngày nay. Văn hóa gia đình truyền thống của người Tày mang đậm bản sắc dân tộc, được biểu hiện qua hôn nhân, các nghi lễ gia đình, giáo dục và ứng xử trong gia đình mang đậm bản sắc văn hóa tộc người. Việc xây dựng văn hóa gia đình giai đoạn nào cũng cần phải được thực hiện trên cơ sở đánh giá chính xác những giá trị đã định hình từ truyền thống. Tăng cường nêu gương gia đình tiêu biểu trên các phương tiện thông tin đại chúng, những tấm gương gia đình tiêu biểu được vinh danh không chỉ có tác dụng định hướng, làm chuẩn cho các gia đình khác, nhân rộng mô hình trong cộng đồng mà còn phát huy tác dụng ngay trong chính gia đình đó.

Những quy tắc ứng xử trong quan hệ bố mẹ và con cái của người Tày xưa vẫn được lưu giữ trong các quan hệ gia đình ngày nay.

Hiện nay, trước những tác động của các yếu tố kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội..., văn hóa gia đình người Tày có nhiều xáo trộn cần điều chỉnh. Việc điều chỉnh cần được đặt trên nền tảng nguyên tắc là quan điểm của Đảng và Nhà nước với vấn đề gia đình; là xu hướng đa mô hình, đa cấu trúc của gia đình hiện đại; là việc hướng tới mục tiêu phát triển con người toàn diện; là vấn đề bảo tồn văn hóa truyền thống mang đậm bản sắc Việt Nam. Vấn đề đặt ra trong thực trạng hiện tại về văn hóa gia đình người Tày là cần có sự điều chỉnh kịp thời những nhân tố tác động tích cực, chủ động phòng tránh các nhân tố tiêu cực, trên cơ sở các dự báo về xu hướng biến đổi văn hóa gia đình trong tương lai. Sự biến đổi văn hóa gia đình của người Tày là một tất yếu khách quan, những tác động đó có ảnh hưởng và sẽ làm biến đổi văn hóa gia đình của người Tày theo chiều hướng gia đình hiện đại đan xen cả những mặt tích cực và tiêu cực. Cần thực hiện hàng loạt các biện pháp đồng bộ, trước tiên cần được sự quan tâm thích đáng của chính quyền các cấp mới có thể phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của văn hóa gia đình người Tày.

Trong bối cảnh giao lưu, hội nhập kinh tế quốc tế đang diễn ra mạnh mẽ đã tác động tới mỗi gia đình người Tày hiện nay. Sự tăng cường giao lưu văn hóa giữa các vùng, miền, các dân tộc, văn hóa gia đình người Tày cũng thể hiện sự giao thoa sâu sắc và có nhiều biến đổi so với truyền thống, cụ thể như: biến đổi về quy mô gia đình, ứng xử giữa các thành viên trong gia đình, vai trò của các thành viên trong giáo dục gia đình, các nghi lễ trong gia đình. Quy mô gia đình có sự thay đổi, gia đình hạt nhân ngày càng chiếm ưu thế, những gia đình lớn, gia đình ba, bốn thế hệ ngày càng giảm. Cấu trúc gia đình dễ biến động, thiếu tính bền vững hơn do sự thay đổi trong quan niệm về hôn nhân, hạnh phúc, trách nhiệm với gia đình của các thành viên cũng như trong các chuẩn mực giá trị…

Sự biến đổi văn hóa đồng thời là sự phát triển văn hóa từ truyền thống sang hiện đại, trong quá trình biến đổi đó có nhiều diễn biến phù hợp với quy luật chung của xã hội, tuy nhiên cũng có những diễn biến chưa phù hợp làm tổn hại đến văn hóa truyền thống. Văn hóa gia đình của người Tày cũng không nằm ngoài quy luật đó, ngoài những yếu tố văn hóa tích cực tiếp thu trong quá trình biến đổi còn nhiều vấn đề hạn chế đặt ra như: tệ nạn xã hội thâm nhập, đe dọa các gia đình; biến đổi vai trò và chức năng của các thành viên trong văn hóa gia đình; giáo dục trong gia đình truyền thống; mối quan hệ, ứng xử với dòng họ, cộng đồng làng bản..., đó là những vấn đề cần được giải quyết. Trước thực tế đó, việc xây dựng một hệ giá trị mang tính định hướng, khuyến khích ý thức chủ động điều chỉnh của các gia đình theo hướng dung hòa quan điểm truyền thống và hiện đại, đổi mới nội dung và cách thức thực hiện cuộc vận động xây dựng gia đình văn hóa, nâng cao hiệu quả công tác tuyên truyền, đào tạo đội ngũ cán bộ cũng như tiếp tục triển khai các dự án hỗ trợ phát triển kinh tế gia đình... là những vấn đề trọng tâm cần tập trung.

Việc định hướng xây dựng văn hóa gia đình Việt Nam nói chung, trong cộng đồng người Tày nói riêng thời kỳ đổi mới là hết sức cần thiết và hoàn toàn có thể thực hiện tốt vì đã có sự đồng thuận tham gia của nhiều lực lượng, đặc biệt trong điều kiện Đảng và Nhà nước đang quyết tâm tập trung thực hiện chiến lược gia đình Việt Nam trong kỷ nguyên mới.

Thiên Phước