'Văn hóa và con người Duy Tiên' - Cuốn sách hay về vùng đất núi Đọi, sông Châu

Một vị cao niên nhập linh khí quân vương cày Tịch điền tại lễ hội. Ảnh: Lê Dũng

Ở phần thứ nhất “Địa lý và lịch sử”, ngoài thông tin tóm tắt về Thị xã Duy Tiên, đáng chú ý có bài viết: “Núi Đọi, sông Châu và lịch sử văn hóa Đại Việt” (Giáo sư Trần Quốc Vượng) và một số hình ảnh, dữ liệu khái lược về địa danh: hang Bà Chiềng núi Đọi, sông Thiên Mạc (vốn rất ít người biết đến) cùng những tư liệu quý có liên quan như: Bản đồ hành chính Hà Nam năm 1891 (sát gần thời điểm thành lập tỉnh Hà Nam-1890); Bản sắc văn hóa và con người Duy Tiên; Những thay đổi về địa giới hành chính từ 1945 đến 2020… Tiếp đó, để giúp độc giả dễ hình dung, phần “Địa lý và lịch sử” phân mục theo từng thời kỳ cụ thể và lựa chọn giới thiệu những thông tin cô đọng, nổi bật:

Thời kỳ tiền sử: nổi bật với những thông tin về: Trống đồng cổ phát hiện ở Duy Tiên; Báu vật quốc gia-Trống đồng Đoài, Kim Lũ (Tiên Nội); Mộ cổ; Người Việt cổ Đọi Sơn; Bản đồ phân bố các di tích tìm được trống đồng, thạp đồng Đông Sơn và mộ thuyền ở Duy Tiên…

Thời Hùng Vương (2879-258 TCN), đáng chú ý có bài viết về các bậc tiền nhân: Trấn Quốc Đại Vương Phạm Phúc; Nhân từ Hoàng hậu Nguyễn Thị Phương (Thân mẫu Tiên Dung Công chúa); Trung Thành Đại Vương (đền Quốc Tế, phường Châu Giang);

Thời Hai Bà Trưng: giới thiệu về Nguyệt Nga phu nhân; Thái bảo Chấn Quốc Đại Vương (giúp vua Lý Nam Đế đánh giặc Lương, dựng nước Vạn Xuân).

Thời Tiền Lê (890-1005): nhấn mạnh sự kiện lịch sử Hoàng đế Lê Đại Hành (941-1005) cày ruộng tịch điền ở chân núi Đọi (987).

Thời Lý (1009-1225), tập hợp nhiều thông tin thú vị về: Hoàng đế Lý Thái Tổ với đường dời đô qua đất Duy Tiên lên Thăng Long (1010); Hoàng đế Lý Nhân Tông dựng chùa Long Đọi Sơn và Bảo tháp Sùng Thiện Diên Linh- Bia Sùng Thiện Diên Linh (1118-1121); Mẫu thân hoàng đế Lý Nhân Tông-Thái hậu Linh Nhân (Nguyên phi Ỷ Lan 1044-1117) cúng 72 mẫu ruộng vào chùa Long Đọi Sơn; Hồng Nương Công chúa…

Thời Trần, dành giới thiệu về: Danh tướng Trần Bình Trọng (1259-1285) và trận chiến sông Thiên Mạc; Danh tướng Trần Khánh Dư (1240-1340);

Thời chống quân Minh xâm lược (1407-1427): lựa chọn giới thiệu anh em Nguyễn Duy Chủng, Nguyễn Duy Chỉnh tụ nghĩa, dấy binh đánh quân xâm lược.

Thời Hậu Lê (1407-1427): Đáng chú ý là những thông tin liên quan đến thời điểm lịch sử- năm Quang Thuận thứ 10 (1469) với việc xuất hiện danh xưng Duy Tân và năm Tân Sửu (1601) với sự kiện danh xưng Duy Tân đổi thành Duy Tiên (do kiêng kỵ tên húy vua Lê Duy Tân);…

Thời Mạc, nổi bật với thông tin về Trùng tu chùa Long Đọi Sơn (1591);

Thời Lê Trung Hưng: đặc biệt nhấn mạnh địa danh Xóm Dinh- Dấu xưa thủ phủ Trấn Sơn Nam;

Thời Tây Sơn: giới thiệu Tư liệu chuông Cảnh Thịnh;

Thời Nguyễn: với tư liệu Bản đồ cảnh quan lưu vực sông Hồng thời Minh Mạng (1822); Bản đồ Đồng Khánh địa dư chí, giúp độc giả dễ hình dung những thay đổi về địa giới, địa danh của Duy Tiên qua các thời kỳ.

Tiếp nối diễn trình lịch sử, cuốn sách giới thiệu về: “Lịch sử và truyền thống cách mạng Đảng bộ thị xã Duy Tiên” với một số thông tin khái lược về các giai đoạn, sự kiện: Thành lập tổ chức đảng đầu tiên, đấu tranh giành chính quyền (1927-1945); Kháng chiến kiến quốc (1946-1975); Xây dựng xã hội chủ nghĩa, công cuộc đổi mới (1975-2023); Các đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, Anh hùng Lao động… quê hương Duy Tiên.

Phần thứ hai: “Văn hóa - Xã hội”: cuốn sách khái quát những nét đặc sắc về văn hóa qua một số bài giới thiệu về: Dân tộc và cư dân; Tín ngưỡng thờ tổ tiên; Tín ngưỡng thờ thần ở Duy Tiên; Đền Lảnh Giang- Nơi hội tụ và lan tỏa nhiều giá trị văn hóa- tâm linh đặc sắc, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa chầu văn tỉnh Hà Nam; Phật giáo, Nho Giáo, Công giáo, Đạo Tin Lành ở Duy Tiên; Lễ Tịch điền xưa; Phục dựng Lễ hội Tịch điền (năm 2009); đồng thời giới thiệu những thông tin khái quát về: Di tích quốc gia đặc biệt - Chùa Long Đọi Sơn; 14 di tích quốc gia và 17 di tích cấp tỉnh ở Duy Tiên.

Phần “Nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc tiêu biểu”, cuốn sách tập trung giới thiệu giúp độc giả hiểu rõ hơn về: Dấu tích Tháp Sùng Thiện Diên Linh qua khai quật khảo cổ học năm 2001; các tác phẩm nghệ thuật tại di tích quốc gia đặc biệt chùa Long Đọi Sơn; Khái quát Bia Sùng Thiện Diên Linh; Bia Văn từ và các bia cổ khác ở Duy Tiên…

Phần nội dung “Di sản Hán Nôm và văn hóa dân gian” đáng chú ý có các bài: Văn học Hán Nôm Duy Tiên, vẻ đẹp nhân văn một miền quê văn hiến; Phương ngôn tục ngữ; Ca dao; Các chiếu chèo cổ làm phong phú, đặc sắc văn hóa Duy Tiên; Trò chơi dân gian và tục vồ cầu ở đình đá Tiên Phong; Danh đất, tên làng…

Phần nội dung “Các làng nghề, chợ, sản vật nổi tiếng”, cuốn sách cung cấp những thông tin có tính hệ thống hóa về: Làng nghề trống Đọi Tam; nghề dâu tằm Tiên Phong; Lụa Nha Xá; Ông tổ nghề song mây Ngọc Động; Lụa Quan phố; Rượu Bèo Tiên Ngoại; Thêu ren Vũ Xá (Yên Bắc); Gà Móng (Tiên Phong); Chợ quê, chợ tỉnh; Cỗ hội chùa Đọi, bánh dầy, chè kho Đọi Tam; Cháo se Tiên Ngoại; Trà sen Đồng Văn; Chè xanh Non Đọi; Của ngon quê nhà (giới thiệu một số nông sản nổi tiếng: sen, ổi, bưởi, sữa…)

Phần thứ ba: “Nhân vật tiêu biểu các lĩnh vực qua các thời kỳ”: giới thiệu: các nhà khoa bảng; bậc cao tăng; nhà cách mạng tiền bối: cán bộ lãnh đạo cấp cao, tướng lĩnh Quân đội nhân dân, Công an nhân dân; Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân, Anh hùng Lao động; các nhà khoa học; văn nghệ sĩ, nghệ nhân…quê hương Duy Tiên.

Phần thứ tư: “Duy Tiên trên đường đổi mới”: giúp người đọc nhớ lại sự kiện quan trọng khi vùng đất núi Đọi-sông Châu trở thành thị xã (năm 2019) và một loạt sự kiện đáng chú ý liên quan đến mảnh đất, con người Duy Tiên: Hội thảo khoa học “Đồng chí Nguyễn Hữu Tiến-Người chiến sĩ cộng sản kiên trung, tài năng, người con ưu tú của quê hương Hà Nam”; Hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy không gian lễ hội Tịch điền-Đọi Sơn”; Hội thảo khoa học “Bảo tồn và phát huy giá trị Di tích lịch sử văn hóa quốc gia đền Lảnh Giang trong kỷ nguyên số”. Cùng với bài viết “Duy Tiên vươn mình phát triển lên tầm cao mới”, phần nội dung này còn có nhiều thông tin thú vị, gần gũi, nhất là với người Duy Tiên như: Một số hình ảnh; tên đường phố; khu công nghiệp; xã, phường; thư mục thần tích, thần sắc Duy Tiên; đặc biệt là cảm tưởng của doanh nhân Nhật Bản-Yoshida Yutaka về văn hóa, con người Duy Tiên, Hà Nam.

Với hệ thống thông tin tương đối hoàn chỉnh, sắp xếp khoa học, cách viết “dễ đọc”, cuốn sách giúp đông đảo độc giả thuộc nhiều lứa tuổi dễ dàng hình dung bức tranh toàn cảnh về văn hóa, con người Duy Tiên cũng như mối liên hệ chặt chẽ của mảnh đất Duy Tiên với văn hóa, lịch sử quê hương Hà Nam và đất nước. Từ đó, thêm trân quý, tự hào và thêm quyết tâm đóng góp xây dựng quê hương núi Đọi, sông Châu phồn vinh, hạnh phúc.

Thế Vĩnh