Vì sao người tiêu dùng Trung Quốc vẫn 'thắt chặt hầu bao'?

Nhiều sạp hàng quần áo được quảng cáo giảm giá từ 70-80% tại một siêu thị ở Hàng Châu, tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc ngày 9/6. (Nguồn: CNBC)

Tiêu dùng ảm đạm

Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) tại Trung Quốc đã giảm bốn tháng liên tiếp, niềm tin của người dân đi xuống, trong khi thị trường bất động sản vẫn chưa thể phục hồi.

Theo ông Jeremy Stevens, nhà kinh tế học tại Ngân hàng Standard Bank ở Bắc Kinh, kể từ đại dịch Covid-19, tốc độ tăng trưởng thu nhập khả dụng của người dân tại nền kinh tế lớn thứ hai thế giới đã giảm một nửa, chỉ còn khoảng 5% mỗi năm.

Trong số 16 lĩnh vực được khảo sát, chỉ có ba ngành gồm khai khoáng, điện nước và dịch vụ công nghệ thông tin ghi nhận mức tăng lương vượt tăng trưởng Tổng sản phẩm quốc nội (GDP). Phần lớn người lao động không nhận được sự cải thiện đáng kể nào về thu nhập.

Theo Cục Thống kê Trung Quốc, trong tháng 5/2025, thị trường lao động tiếp tục "co lại", đặc biệt trong các lĩnh vực sản xuất bị ảnh hưởng bởi thuế quan của Mỹ.

Tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên từ 16 đến 24 tuổi (không đi học) vẫn ở mức cao: 15,8%. Tỷ lệ thất nghiệp tại các thành phố cũng ở quanh mốc 5%.

Trước bối cảnh bất định này, khảo sát của Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc (PBOC) cho thấy, quý III/2024, có đến 64% hộ gia đình Trung Quốc cho biết, họ ưu tiên tiết kiệm thay vì chi tiêu hoặc đầu tư. Dù tỷ lệ này giảm nhẹ còn 61,4% trong quý IV/2025 nhưng xu hướng “giữ tiền” của người dân đất nước này vẫn chiếm ưu thế.

Người dân chỉ chủ yếu chi tiêu cho giáo dục, y tế và du lịch - những lĩnh vực phản ánh sự ưu tiên trong bối cảnh kinh tế khó khăn. Ngoài ra, sự suy thoái kéo dài của thị trường bất động sản - lĩnh vực chiếm phần lớn tài sản hộ gia đình - cũng khiến tâm lý tiêu dùng bị ảnh hưởng nặng nề.

Chuyên gia kinh tế Luo Zhiheng từ Công ty Chứng khoán Yuekai cho rằng, việc tăng gấp đôi mức chi trả lương hưu, phân bổ thêm tài sản nhà nước cho Bộ Tài chính, cùng với phát hành phiếu giảm giá dịch vụ và tăng ngày nghỉ lễ có thể giúp khuyến khích chi tiêu.

Thời gian gần đây, chính phủ Trung Quốc đã tăng cường hỗ trợ việc làm và phúc lợi xã hội, song các nhà hoạch định chính sách vẫn khá thận trọng.

Ông Bruno Lannes, đối tác cấp cao của Bain & Company tại Thượng Hải cho hay, trước đại dịch Covid-19, người tiêu dùng sẵn sàng mua mọi sản phẩm mới, kể cả những thứ “không thật sự là cải tiến”, nhưng hiện nay họ đã lý trí hơn và biết rõ mình muốn gì.

Điều này đã phần nào khiến doanh số bán lẻ phục hồi rất chậm. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới dự kiến sẽ công bố số liệu bán lẻ tháng 5/2025 vào ngày 23/6. Hãng Reuters dự đoán, tốc độ tăng trưởng trong lĩnh vực này sẽ chậm lại còn 4,9% so với mức 5,1% trong tháng 4/2024.

Xu hướng “bỏ phố về quê”

Một xu hướng đáng chú ý là người tiêu dùng đang chuyển dần ra khỏi các thành phố lớn để tìm môi trường sống có chi phí rẻ hơn, đồng thời ưu tiên sử dụng các sản phẩm có giá thành thấp.

Số liệu từ báo cáo của Worldpanel và Bain & Company cho thấy, 72.000 cư dân thường trú đã di dời khỏi Thượng Hải trong năm ngoái. Trong khi đó, Bắc Kinh giảm 26.000 người.

Các thành phố nhỏ hơn ở đất nước tỷ dân lại ghi nhận mức tăng trưởng mạnh về nhu cầu hàng hóa tiêu dùng cơ bản. Tổng khối lượng hàng hóa như thực phẩm đóng gói, đồ uống, sản phẩm chăm sóc cá nhân và gia dụng tăng 4,4% trong năm qua, nhưng giá bán trung bình giảm 3,4% do người tiêu dùng chuyển sang hàng giá rẻ và các doanh nghiệp cũng đẩy mạnh khuyến mãi.

Ngay cả ngành kinh doanh hoa tươi cũng không tránh khỏi xu hướng này.

Đại diện Trung tâm đấu giá hoa Côn Minh (tỉnh Vân Nam) - chợ hoa lớn nhất châu Á - thông tin, lượng tiêu thụ hoa tăng mạnh ở các thành phố nhỏ.

Một người bán hoa tên Li Shenghuan chia sẻ, giá hoa giảm nhẹ sau kỳ nghỉ lễ 1/5 vì nhiều người dân đã tự trồng hoa. Bà kỳ vọng, nhu cầu sẽ phục hồi trong dịp Quốc khánh Trung Quốc vào tháng 10 tới.

Một vấn đề khác là khoảng cách thu nhập giữa thành thị và nông thôn tại Trung Quốc vẫn rất lớn.

Năm 2023, thu nhập bình quân đầu người ở đô thị là 54.188 Nhân dân tệ (tương đương 7.553 USD), tuy nhiên tỷ lệ chi tiêu so với thu nhập tại vùng nông thôn đã phục hồi và vượt mức trước đại dịch, trong khi ở đô thị lại giảm.

Dù vậy, các hộ thu nhập thấp khó có thể gia tăng chi tiêu một cách đáng kể do thiếu tích lũy tài chính.

Sức tiêu dùng của người dân Trung Quốc - vốn được kỳ vọng là động lực phục hồi kinh tế hậu đại dịch - hiện vẫn đang bị kìm hãm. Nếu không có cải cách mạnh mẽ và đồng bộ, xu hướng thắt chặt chi tiêu trong người dân sẽ còn kéo dài.

Việt Hoàng