Vì sao nhiều quốc gia trở thành 'điểm hẹn' của nhân tài toàn cầu?

Bộ GD&ĐT đang dự thảo lần 1 Đề án xây dựng cơ chế, chính sách đột phá để thu hút, sử dụng nhân tài là những chuyên gia, nhà khoa học nước ngoài và người Việt Nam ở nước ngoài về giảng dạy, nghiên cứu và làm việc ở các cơ sở giáo dục Việt Nam.

Dự thảo cũng đưa ra ba nhóm giải pháp lớn: Chính sách đãi ngộ; cơ chế làm việc và thủ tục hành chính; kết nối và hỗ trợ cộng đồng. Bộ cũng sẽ xem xét việc phân cấp, trao quyền nhiều hơn cho các trường và địa phương trong tuyển dụng, hợp tác.

Để có những căn cứ thực tế, Bộ GD&ĐT cũng đưa ra những báo cáo cụ thể về kinh nghiệm quốc tế trong thu hút chuyên gia nước ngoài ở lĩnh vực giáo dục.

Trung Quốc: Chiến lược nhân tài toàn diện gắn với tham vọng khoa học – công nghệ

Trung Quốc là quốc gia có hệ thống chính sách thu hút nhân tài bài bản và quy mô lớn nhất châu Á. Bắt đầu từ “Kế hoạch Ngàn nhân tài” (Thousand Talents Plan) năm 2008, Trung Quốc hướng tới việc mời gọi các nhà khoa học, kỹ sư, doanh nhân hàng đầu - đặc biệt là người gốc Hoa - trở về làm việc trong các lĩnh vực chiến lược như AI, chất bán dẫn, năng lượng mới, y sinh và hàng không vũ trụ.

Người tham gia được hưởng trợ cấp hàng triệu nhân dân tệ, quyền tiếp cận phòng thí nghiệm hiện đại và ưu đãi đặc biệt về cư trú, thuế, học tập cho con cái.

Sau đó, Bắc Kinh mở rộng chính sách này bằng “Kế hoạch Vạn nhân tài” (Ten Thousand Talents Program, 2012) nhằm phát triển và giữ chân nhân tài trong nước. Chương trình chia thành nhiều nhánh cho các nhóm khác nhau – từ nhà nghiên cứu, giảng viên, chuyên gia đổi mới sáng tạo đến nhân tài trẻ – với mức hỗ trợ tài chính đến 1 triệu nhân dân tệ và cơ chế khen thưởng, vinh danh quốc gia.

Cùng với đó, “Chương trình thu hút chuyên gia nước ngoài trình độ cao” (High-End Foreign Expert Recruitment Plan) ra đời từ năm 2019, tập trung vào các chuyên gia quốc tế trong lĩnh vực công nghệ chiến lược. Họ được ưu tiên visa R (visa đặc biệt), giấy phép cư trú dài hạn, hỗ trợ nghiên cứu và phúc lợi tương đương công dân Trung Quốc.

Nhờ đó, Trung Quốc đã hình thành mạng lưới hàng chục nghìn chuyên gia nước ngoài đang làm việc tại các viện nghiên cứu và đại học trọng điểm, góp phần đưa nước này trở thành một trung tâm khoa học – công nghệ hàng đầu.

Chuyên gia nước ngoài đến làm việc tại ĐH Kinh tế TP.HCM. Ảnh: TK

Indonesia: Đơn giản hóa thủ tục, khuyến khích chuyển giao kỹ năng

Indonesia tập trung vào thu hút chuyên gia phục vụ chuyển giao công nghệ và phát triển nhân lực trong nước. Hai chính sách trọng tâm là Luật Omnibus về Tạo việc làm (Law No.11/2020) và Quy định Chính phủ số 34/2021.

Theo đó, doanh nghiệp khi tuyển chuyên gia nước ngoài phải trình kế hoạch sử dụng lao động nước ngoài (RPTKA) để được phê duyệt; đồng thời bổ nhiệm người bản địa đi kèm học việc nhằm đảm bảo quá trình chuyển giao kỹ năng.

Nước này cũng tiên phong phát triển visa dành cho người làm việc từ xa (E33G – Digital Nomad Visa) từ năm 2024, cho phép chuyên gia nước ngoài làm việc hợp pháp tại Indonesia trong một năm, có thể gia hạn. Chính sách này giúp thu hút lực lượng lao động sáng tạo, công nghệ số, đồng thời kích thích chi tiêu và dịch vụ địa phương.

Úc: Định cư lâu dài cho nhân tài toàn cầu

Úc nổi bật với chương trình Global Talent Visa (Subclass 858) – một chính sách “mở cửa” định cư cho nhân tài quốc tế. Chương trình này hướng tới các cá nhân có thành tích xuất sắc được quốc tế công nhận trong các lĩnh vực chiến lược như AI, y sinh, năng lượng sạch, sản xuất tiên tiến, công nghệ tài chính, giáo dục và nông nghiệp công nghệ cao.

Người được chọn được cấp quyền thường trú nhân (PR) ngay lập tức, có thể đưa gia đình sang sinh sống, hưởng an sinh xã hội và nộp quốc tịch sau thời gian cư trú. Không giới hạn độ tuổi, chương trình xét duyệt nhanh, minh bạch và không yêu cầu nhà bảo lãnh, thể hiện nỗ lực mạnh mẽ của Úc trong việc trở thành “điểm đến tri thức” của thế giới.

Singapore: Linh hoạt trong visa, hấp dẫn trong chính sách thuế và phúc lợi

Theo Bộ Giáo dục Singapore, hiện khoảng 25–30% giảng viên tại các đại học công lập lớn như NUS hay NTU là người nước ngoài, phản ánh rõ chính sách mở cửa thu hút nhân tài. Mỗi năm, Singapore tiếp nhận khoảng 5.000 chuyên gia giáo dục quốc tế đến từ hơn 180 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Quốc gia này vận hành hệ thống visa lao động đa tầng, phù hợp từng nhóm chuyên gia. Trong đó, Employment Pass (EP) dành cho chuyên gia, quản lý; Tech.Pass cho các chuyên gia công nghệ; và ONE Pass – thị thực 5 năm dành cho “nhân tài toàn cầu” có thu nhập trên 30.000 SGD/tháng hoặc thành tựu nổi bật. ONE Pass cho phép người sở hữu làm việc cho nhiều công ty, khởi nghiệp, hoặc điều hành doanh nghiệp mà không phụ thuộc vào nhà tuyển dụng.

Chính phủ Singapore cũng áp dụng mức thuế cá nhân lũy tiến thấp (tối đa 24%), không đánh thuế cổ tức hay tài sản thừa kế, đồng thời đảm bảo phúc lợi cho cả gia đình, tạo môi trường sống và làm việc ổn định. Nhờ vậy, Singapore được xem là “thỏi nam châm nhân tài” của khu vực.

Thống kê từ Bộ Nội vụ. Đồ họa: P.ANH

Hàn Quốc: Đa dạng hóa visa và đẩy mạnh chính sách định cư

Theo Bộ Giáo dục Hàn Quốc (2023), hơn 12.000 chuyên gia và giảng viên nước ngoài đang làm việc tại các trường ĐH, chiếm 10–20% đội ngũ ở các trường top như KAIST, POSTECH và SNU. Chính phủ đặt mục tiêu đến năm 2030 nâng con số này lên 20.000.

Một trong những chính sách nổi bật được Chính phủ nước này triển khai là Top Tier Visa (F-2 đặc biệt) dành cho chuyên gia trong các ngành AI, bán dẫn, công nghệ sinh học, với quyền cư trú dài hạn và cơ hội định cư.

Ngoài ra, Hàn Quốc đã nới lỏng visa D-2-5, E-3 và E-7, mở rộng quyền mời sinh viên, nhà nghiên cứu quốc tế cho các trường trong top 200 THE hoặc top 500 QS. Chính phủ cũng rút ngắn thời gian chuyển từ visa sinh viên sang định cư (từ 6 năm xuống 3 năm), khuyến khích chuyên gia trẻ gắn bó lâu dài.

UAE: “Thảm vàng” thu hút chuyên gia quốc tế

Theo Bộ Giáo dục UAE và QS Arab Region Rankings 2023, hiện có hơn 20.000 giảng viên quốc tế đang làm việc tại các trường ĐH, trong đó các trường như NYU Abu Dhabi hay Sorbonne Abu Dhabi có tỷ lệ chuyên gia nước ngoài vượt 70% tổng số giảng viên. Kết quả này có được là nhờ chính sách nổi bật Golden Visa – thị thực cư trú dài hạn 5–10 năm. Chính sách này dành cho nhà khoa học, giáo sư, chuyên gia công nghệ, nhà sáng tạo, cùng quyền sở hữu tài sản và phúc lợi gia đình.

Ứng viên có bằng tiến sĩ/thạc sĩ từ trường top, chỉ số nghiên cứu cao (FWCI ≥ 1.0 hoặc H-index ≥ 10) hoặc thu nhập trên 30.000 AED/tháng (~8.000 USD) đều đủ điều kiện. Người sở hữu được sở hữu nhà ở, tự kinh doanh, đưa gia đình cùng cư trú dài hạn và vẫn giữ visa hiệu lực dù ra nước ngoài 6 tháng.

So sánh đáng chú ý từ Bộ GD&ĐT về chính sách thu hút chuyên gia quốc tế giữa Việt Nam và một số quốc gia tiêu biểu.

Từ kinh nghiệm các nước có thể thấy, với sự phát triển của khoa học công nghệ, các nước có hệ thống giáo dục và nghiên cứu phát triển đều xác định rõ chiến lược quốc gia về thu hút chuyên gia quốc tế.

Không chỉ dừng lại ở các chính sách hấp dẫn về thị thực, cư trú hay đãi ngộ, nhiều nước còn đặt ra chỉ tiêu định lượng rõ ràng về quy mô và số lượng chuyên gia nước ngoài trong hệ thống giáo dục, đồng thời đơn giản hóa thủ tục hành chính, phân cấp mạnh cho các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ.

PHẠM ANH