Vì sao tỷ lệ lao động trẻ thất nghiệp cao?

Lao động truyền thống đang mất dần vị trí do sự xuất hiện của máy móc, công nghệ cao. Ảnh: Q.Định.

Máy móc, công nghệ chiếm ưu thế

Ông Lê Văn Tuấn (34 tuổi, ngụ phường Hiệp Bình, TP Thủ Đức) chia sẻ, ông làm việc ở bộ phận thiết kế cho một công ty thời trang tại TPHCM được 9 năm. Hai năm gần đây, công ty đã triển khai áp dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) vào sản xuất. AI đã làm thay người lao động (NLĐ) từ việc lên ý tưởng, thiết kế, cải tiến sản phẩm đến việc tìm ra phương pháp để đưa sản phẩm đến với khách hàng. Đặc biệt, AI có thể tạo ra các mô hình 3D sinh động; thậm chí AI còn dự báo được xu hướng, thị hiếu của của người tiêu dùng... “AI đã làm thay con người quá nhiều thứ. Không còn cần nhiều nhà thiết kế nên công ty đã cho tôi nghỉ không lương 2 tháng. Sau đó, do nhu cầu thực sự nên cách đây 1 tuần tôi đã chính thức nghỉ việc tại công ty này” - ông Tuấn nói.

Trao đổi dưới góc nhìn của DN, ông Trần Minh Hiếu - Giám đốc Công ty TNHH Cơ khí và Xây dựng Hiếu Thành (Quận 12) cho hay, lúc cao điểm, công ty ông có đến 200 công nhân làm việc, do đơn hàng ngày càng ít, yêu cầu của khách hàng lại khắt khe hơn nên từ đầu năm 2025 đến nay, công ty phải cắt giảm 1/3 lao động. “Anh em đồng hành với mình nhiều năm, để họ phải thất nghiệp là điều rất buồn, không chỉ họ mất đi nguồn nuôi sống gia đình mà chính công ty cũng giảm doanh thu” - ông Hiếu tâm sự.

Lý giải về tình trạng lao động trẻ thất nghiệp chiếm tỷ lệ khá cao, bà Lượng Thị Tới - Phó Giám đốc Sở Nội vụ TPHCM cho rằng, có nguyên nhân đến từ xu hướng nhảy việc để tìm kiếm môi trường phù hợp hơn; áp lực công việc lớn nên nghỉ việc hoặc bản thân người lao động chưa được xác định rõ con đường phát triển nghề nghiệp. Bên cạnh đó, TPHCM cũng là nơi tập trung nhiều trường đại học lớn và thu hút rất nhiều sinh viên theo học mỗi năm, điều này dẫn đến sự cạnh tranh trên thị trường lao động, nhất là đối với sinh viên mới tốt nghiệp.

Người trẻ muốn làm chủ chính mình

Dự báo tình hình lao động TPHCM quý III, Phó Giám đốc Sở Nội vụ thành phố đánh giá, vẫn còn khó khăn và thách thức. Thị trường sẽ tiếp tục có nhu cầu cao ở ngành dịch vụ, công nghiệp trọng điểm. Đặc biệt, nhu cầu về lao động có chuyên môn cao ngày càng tăng, phản ánh chuyển dịch kinh tế theo hướng thương mại, số hóa. Bà Tới nhận định, làn sóng dịch chuyển lao động trên gây ra không ít biến động nhân sự trong các ngành thâm dụng lao động như dệt may, giày da, bán buôn, bán lẻ… Việc thiếu hụt nhân sự khiến nhiều DN phải liên tục tuyển dụng với số lượng lớn hoặc yêu cầu nhân viên làm thêm giờ để đảm bảo tiến độ kinh doanh, đảm bảo đơn hàng mà đối tác đặt.

Dưới góc nhìn của nhà nghiên cứu, đồng thời cũng là người quản lý, PGS.TS Nguyễn Đức Lộc - Viện trưởng Viện Nghiên cứu đời sống xã hội (Social Life) cho rằng, xu hướng lao động thất nghiệp, đặc biệt là lao động trẻ đang gia tăng, điều này có thể dự đoán được. Cơ sở là thời gian gần đây, số lượng DN giải thể chiếm tỉ lệ cao; nhiều DN tiến hành tái cơ cấu lại, trong đó có cơ cấu lại nhân sự theo hướng tinh gọn bộ máy hơn. Ngoài ra, DN áp dụng trí tuệ thông minh, áp dụng số hóa, công nghệ cao để thay đổi phương thức lao động truyền thống. Đây là là một cuộc cách mạng lớn của nền kinh tế cả nước nói chung và TPHCM nói riêng. “Thay vì đầu tư về nhân sự thì DN đầu tư về công nghệ, tạo ổn định cho chính DN, điều này tạo thêm nguy cơ về thất nghiệp của người lao động” - ông Lộc nhấn mạnh.

Theo ông Lộc, trước đây, lao động ở độ tuổi 40 trở lên có nguy cơ thất nghiệp cao hơn nhưng hiện nay xu hướng có sự thay đổi, đó là lao động trẻ có nguy cơ thất nghiệp cao hơn. Nguyên nhân là những người trẻ họ đang có thị hiếu làm việc linh hoạt, đa nhiệm, họ lựa chọn lao động số, chủ động làm tại nhà hoặc bất kỳ nơi đâu mà họ thấy thuận lợi, họ muốn tự làm chủ công việc của mình nhiều hơn. Vấn đề này là xu hướng chung của thế giới, nếu nhìn ra các nước lân cận như: Trung Quốc, các nước Đông Nam Á, Đông Á... đều có tình trạng này.

Một nguyên nhân khác có liên quan đến giáo dục, ông Lộc cho hay, chừng 4 năm trở về trước, đào tạo về dịch vụ của chúng ta hướng nhiều về kinh doanh, thương mại, sản xuất truyền thống chiếm tỉ lệ cao… nhưng bây giờ những lĩnh vực này máy móc, công nghệ đã dần thay thế; trong khi đó các lĩnh vực đang “hot” như dịch vụ chăm sóc sức khỏe con người, chăm sóc y tế lại thiếu.

Để hạn chế tình trạng thất nghiệp, ông Lộc đưa ra lời khuyên, cần phải tự mình tư duy chọn cho mình ngành nghề phù hợp, tránh tình trạng chưa học xong nghề đó đã lỗi thời. Đối với việc linh động, tự nhảy việc cũng cần phải hạn chế, có tính toán kỹ lưỡng vì sự rủi ro trước hết là chính người lao động sau đó mới đến DN, cuối cùng mới đến nền kinh tế.

Thực ra, việc ứng phó với sự thay đổi chóng mặt của nghề nghiệp, của khoa học công nghệ cũng không thực sự khó, quan trọng nhất là là thái độ của người lao động họ có chấp nhận và sẵn sàng thay đổi cho phù hợp với xu thế hay không. “Chấp nhận thay đổi, chấp nhận làm việc, tôi tin họ sẽ làm được. Đôi khi việc chọn người, chứ không phải người chọn việc, họ muốn ổn định mãi đến khi về hưu cũng khó vì xu thế vốn dĩ nó là thế, cơ hội không chờ đợi ai cả, phải không ngừng học tập, trao đổi kỹ năng, kiến thức mới để không tự đánh mất đi cơ hội của chính mình” - ông Lộc nói.

QUỐC ĐỊNH