Vingroup được gì – mất gì làm đường sắt tốc độ cao mà không có TOD?

Dự án không dành cho những ai chỉ đi tìm lợi nhuận mà là bài kiểm tra về cách Nhà nước và doanh nghiệp cùng nhau “mở khóa” những công trình mà quốc gia nào muốn bứt phá cũng phải đối diện – đắt đỏ, rủi ro, nhưng là nền móng của tương lai.

Đường sắt tốc độ cao Bắc – Nam, với tổng mức đầu tư Quốc hội đã phê duyệt khoảng 1,7 triệu tỷ đồng (tương đương 67 tỷ USD), dài 1.541 km, đi qua 20 tỉnh, là một bài kiểm tra đúng nghĩa cho câu hỏi đó.

Và ở thời điểm hiện tại, VinSpeed – doanh nghiệp thuộc Vingroup – là nhà đầu tư tư nhân tuyên bố sẵn sàng đảm nhận dự án, đồng thời chủ động đề xuất loại bỏ TOD khỏi mô hình tài chính.

Đây là quyết định không chỉ bất thường trong thế giới hạ tầng, mà còn đi ngược lại quy luật tài chính căn bản của vận tải đường sắt hiện đại.

Một dự án mà cả Nhà nước lẫn tư nhân đều biết trước là lỗ

Tờ trình 140/TTr-BXD (1) gửi Chính phủ khẳng định một thực tế không thể lảng tránh: chưa có quốc gia nào để tư nhân tự đầu tư toàn bộ đường sắt tốc độ cao mà không có hỗ trợ cực lớn của Nhà nước.

Bộ Xây dựng đã mô phỏng một phương án: nếu Nhà nước cho vay 80% vốn với lãi suất ưu đãi 1%, giá trị khoản vay sau 30 năm sẽ phình lên 64 tỷ USD; còn nếu lãi suất 5%, con số này vọt lên 182 tỷ USD. Một chênh lệch lãi suất nhỏ đủ khiến mô hình tài chính sụp đổ ngay từ điểm xuất phát.

Từ phía doanh nghiệp, VinSpeed đưa ra một bài toán không sáng sủa hơn: doanh thu vận hành bình quân chỉ khoảng 5,6 tỷ USD/năm, trong khi chi phí vận hành trực tiếp đã chạm 4,2 tỷ USD/năm (2).

Để đạt lưu lượng khách như dự báo, nhà đầu tư phải tự bỏ thêm 18,06 tỷ USD ngoài tổng mức đầu tư 61 tỷ USD của dự án. Tổng dòng tiền sau 30 năm chỉ khoảng 42 tỷ USD; sau khi trả lãi thương mại cho khoản vay 10,51 tỷ USD, VinSpeed chỉ còn lại 10,5 tỷ USD, trong khi nghĩa vụ phải hoàn trả cho Nhà nước là 49,08 tỷ USD, chưa kể vốn chủ sở hữu hơn 10 tỷ USD và chu kỳ thay thế đoàn tàu mỗi 30 năm.

Cả Nhà nước và doanh nghiệp đều đang nói cùng một điều: đây là dự án chắc chắn lỗ. Và càng lỗ hơn khi bỏ TOD.

Bỏ TOD: Vingroup tự cắt chiếc “phao tài chính” mà cả thế giới đều dùng

Ở Nhật Bản, Hàn Quốc, Đài Loan, châu Âu, TOD – phát triển đô thị quanh nhà ga – mới là nguồn tạo dòng tiền dài hạn để nuôi hệ thống đường sắt. Nhiều nơi, doanh thu bất động sản quanh ga thậm chí còn lớn hơn cả vận tải.

Vì vậy, việc VinSpeed đề xuất bỏ TOD khỏi dự án không chỉ là một lựa chọn kỹ thuật, mà là một tín hiệu chính trị: doanh nghiệp muốn tránh mọi nghi ngờ về “làm đường sắt để lấy đất”, và muốn dự án được đánh giá trên đúng giá trị của nó.

CEO Nguyễn Việt Quang khẳng định rõ: nếu mục tiêu là bất động sản, Vingroup “không cần mượn cớ làm đường sắt”, bởi các vị trí nhà ga thường xa trung tâm và kém hấp dẫn hơn nhiều lời mời đầu tư mà họ vốn dĩ đã có.

Bỏ TOD nghĩa là bỏ đi duy nhất một nguồn thu có thể san sẻ khoản lỗ hàng chục tỷ USD trong nhiều thập niên.

Vingroup được gì: lợi ích không nằm trong dòng tiền

Thứ nhất, vị thế. Ở một dự án được xem là xương sống hạ tầng quốc gia, việc một doanh nghiệp tư nhân đứng ra nhận trách nhiệm là một tuyên bố năng lực và tinh thần phụng sự, không phải một bài toán lợi nhuận.

Thứ hai, dấu ấn lịch sử. Nếu dự án được thực thi theo phương án doanh nghiệp đề xuất – vay 80% vốn từ Nhà nước không lãi suất trong 30 năm, tự thu xếp 20% – Vingroup sẽ trở thành doanh nghiệp tư nhân đầu tiên đặt nền móng cho ngành công nghiệp đường sắt tốc độ cao ở Việt Nam.

Thứ ba, tín nhiệm quốc gia. Một doanh nghiệp dám gồng khoản lỗ hàng thập kỷ, cam kết dùng cổ tức toàn hệ sinh thái trong 30 năm, và sẵn sàng bán cổ phần GSM, VinEnergo, V-Green hoặc một phần Vingroup để giữ dự án, chắc chắn sẽ nhận được mức tín nhiệm đặc biệt.

Nhưng tất cả những thứ đó đều không phải lợi nhuận tài chính.

Vingroup mất gì: gánh nặng mà không doanh nghiệp nào khác dám nhận

Thứ nhất, khả năng tự nuôi dự án gần như bằng 0. Không TOD, toàn bộ vận hành đều lỗ. Số lỗ cộng dồn theo tính toán có thể lên tới hàng chục tỷ USD.

Thứ hai, sức ép tài chính 30 năm. Ông Phạm Nhật Vượng đã chuẩn bị ba tầng tài chính là dùng cổ tức toàn hệ sinh thái trong 30 năm; nếu thiếu, bán cổ phần các công ty riêng; nếu vẫn thiếu, bán thêm một phần cổ phần Vingroup.

Nhà nước vừa kiểm soát, vừa “chuyển gánh lo” sang tư nhân

Với Nhà nước, những lợi ích nhìn thấy được không chỉ nằm ở việc giảm gánh nặng ngân sách, mà còn ở việc chuyển một phần đáng kể rủi ro thực thi sang khu vực tư nhân trong khi vẫn giữ được vai trò kiểm soát hạ tầng quốc gia.

Nếu lựa chọn phương án cho doanh nghiệp vay 80% tổng mức đầu tư thay vì tự bỏ ra 100% vốn như phương án đầu tư công, Nhà nước vừa giữ được quyền quyết định đối với dự án, vừa thu hồi toàn bộ phần vốn đã giải ngân chỉ sau 30 năm, thay vì phải chờ tới 140 năm như mô hình truyền thống.

Lợi ích lớn tiếp theo nằm ở tiến độ và kỷ luật dự án – hai yếu tố mà khu vực tư nhân thường kiểm soát tốt hơn hẳn hệ thống đầu tư công – giúp giảm đáng kể nguy cơ đội vốn, kéo dài thời gian, hoặc phát sinh chi phí không lường trước.

Bên cạnh đó, việc để doanh nghiệp dẫn dắt còn mở ra cơ hội hình thành một ngành công nghiệp đường sắt tốc độ cao, thứ mà nếu Nhà nước đơn thuần tự làm thì sẽ khó tạo được một hệ sinh thái công nghệ – thiết bị – nhân lực đầy đủ.

Và trong toàn bộ tiến trình ấy, việc Tờ trình 140 đề xuất cơ chế loại trừ – miễn – giảm trách nhiệm cho cán bộ tham gia dự án cũng giúp Nhà nước tháo bỏ nỗi lo thường trực về “sợ sai”, vốn là rào cản lớn khiến nhiều dự án quốc gia bị chậm hàng năm trời.

Kết luận

Bỏ TOD nhưng vẫn đề xuất làm đường sắt tốc độ cao là lựa chọn không mang dấu ấn của một thương vụ kinh doanh, mà mang dấu ấn của một tinh thần phụng sự. Nhà nước được một dự án đường sắt một cách nhanh nhất; Vingroup được vị thế nhưng mất tiền, mất dòng tiền, và thậm chí mất an toàn tài chính.

Dự án này không dành cho những ai chỉ đi tìm lợi nhuận. Nó là bài kiểm tra về cách Nhà nước và doanh nghiệp Việt Nam cùng nhau mở khóa những công trình mà quốc gia nào muốn bứt phá cũng phải đối diện – đắt đỏ, rủi ro, nhưng là nền móng của tương lai.

Ghi chú:

(1) https://baodautu.vn/don-diem-tua-cho-tu-nhan-tham-gia-du-an-duong-sat-toc-do-cao-d435580.htm

(2) CEO Vingroup: 'Chúng tôi muốn được cống hiến nhưng nguồn lực không phải vô hạn

Tư Giang