Vĩnh biệt GS-VS Nguyễn Văn Hiệu - Nhà vật lý hàng đầu của Việt Nam

GS-VS Nguyễn Văn Hiệu

GS-VS Nguyễn Văn Hiệu - sinh ngày 21-7-1938 tại Cầu Đơ, nay thuộc phường Hà Cầu, quận Hà Đông, Hà Nội, trong một gia đình trí thức cách mạng. Năm 1956, khi mới 18 tuổi, ông tốt nghiệp cử nhân vật lý loại xuất sắc, được điều về giảng dạy tại Trường Đại học Tổng hợp (nay là Đại học Quốc gia Hà Nội).

Năm 1960, ông được cử sang làm việc tại Viện Liên hiệp nghiên cứu hạt nhân Dubna thuộc Liên Xô cũ. Chỉ hơn 2 năm làm việc tại Dubna, ông công bố 12 công trình về vật lý, bảo vệ luận án tiến sĩ khi chưa đầy 26 tuổi. 30 tuổi, ông được công nhận chức danh Giáo sư Vật lý lý thuyết và Vật lý toán của Viện Dubna và Đại học Lomonosov.

Năm 1969, GS Nguyễn Văn Hiệu về Việt Nam và có đóng góp to lớn trong việc thành lập Viện Vật lý - Viện Khoa học Việt Nam. Ông cũng chính là cha đẻ của chương trình phát triển vật lý 2015-2020 rất thành công, kéo dài sang giai đoạn 2021-2025.

Cùng với những công trình nổi tiếng thế giới về vật lý hạt cơ bản, vật lý lý thuyết chất rắn và quang tử, GS Nguyễn Văn Hiệu còn là tác giả, đồng tác giả và nhà kiến tạo nhiều công trình nghiên cứu ứng dụng có tác động lớn đến sự phát triển của đất nước, như công trình thoát lũ miền Tây tại ĐBSCL; là một trong những người đầu tiên đặt nền móng cho ngành khoa học và công nghệ vũ trụ Việt Nam thông qua chương trình intercosmos… Cùng đó, giáo sư còn xây dựng cơ sở vật chất, nền móng tư duy phát triển ngành, đặc biệt trong chương trình phát triển vật lý, trong đó nổi bật là thành lập Viện Vật lý, Viện Vật liệu, Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Trong 60 năm làm việc, nghiên cứu, GS-VS Nguyễn Văn Hiệu đã được Đảng, Nhà nước giao nhiều trọng trách chức vụ khác nhau như Viện trưởng Viện Vật lý, Viện trưởng Viện Khoa học vật liệu, Viện trưởng Viện Khoa học Việt Nam. GS-VS Nguyễn Văn Hiệu là nhà khoa học có uy tín lớn và nổi tiếng trong giới khoa học trong nước cũng như nước ngoài, là Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Liên Xô, Viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học thế giới thứ 3, đại biểu Quốc hội khóa IV, V, VI, VII và VIII.

Trong sự nghiệp của mình, ông đã được trao tặng nhiều giải thưởng về khoa học có uy tín ở trong nước cũng như trên thế giới (Giải thưởng Lênin về khoa học và kỹ thuật năm 1986, Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt 1 về khoa học và kỹ thuật năm 1996...), được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Độc lập hạng nhất (năm 2009), danh hiệu Nhà giáo nhân dân (năm 2010).

Trong những năm gần đây, dù sức khỏe yếu, phải đeo máy trợ thính nhưng GS-VS Nguyễn Văn Hiệu vẫn nhiệt thành tham dự các diễn đàn, sự kiện khoa học. Ông giữ thói quen trả lời thư điện tử nhanh và vẫn giữ phong thái chân tình, gần gũi của một nhà khoa học. Lần gần nhất, GS-VS đã tham dự tọa đàm “Lan tỏa và tôn vinh tinh thần phụng sự Tổ quốc của GS-VS Trần Đại Nghĩa” và có bài phát biểu về những đóng góp xuất sắc trong khoa học của GS Trần Đại Nghĩa, truyền cảm hứng cho các nhà khoa học trẻ sáng tạo, cống hiến cho sự nghiệp khoa học nước nhà.

GS-VS Nguyễn Văn Hiệu là nhà khoa học có ảnh hưởng lớn đối với nền khoa học nước nhà, không chỉ trong lĩnh vực vật lý mà còn trong cả các lĩnh vực khoa học công nghệ khác. Ông vừa là người thầy, nhà khoa học, người tổ chức, người làm chính sách... được nhiều thế hệ học trò, đồng nghiệp, các nhà khoa học tin yêu, ngưỡng mộ.

LÂM NGUYÊN