'Vượt chông gai' ghi danh đấu trường quốc tế

Một cậu bé sinh non, chậm nói, từng bị nghi tự kỷ, nhưng lại có cách riêng để trò chuyện với thế giới bằng những con số và thuật toán. Từ những sân chơi nhỏ đến đấu trường quốc tế, chàng trai ấy dường như “giữ vững phong độ” ghi dấu ấn với thành tích cao nhất.

Đó là em Hoàng Xuân Bách - học sinh lớp 12, Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội là 1 trong 19 đề cử Gương mặt trẻ Việt Nam tiêu biểu năm 2024.

Em Hoàng Xuân Bách - học sinh lớp 12, Trường THPT chuyên Khoa học Tự nhiên, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Khi những đứa trẻ cùng trang lứa bi bô tập nói, chị Lê Thị Thu Huyền - mẹ của Bách thấy con chỉ im lặng, đôi mắt to tròn quan sát thế giới xung quanh mà hiếm khi cất lời. Cậu bé ngoan ngoãn, ít quấy khóc, nhưng mẹ lại không khỏi lo lắng khi con trai mình không nói bình thường như những đứa trẻ khác.

Đến ba tuổi, Bách vẫn chỉ có thể nói những câu ngắn, rời rạc. Những đoạn hội thoại chỉ dừng lại ở vài từ đơn giản. Chị bắt đầu tìm hiểu về tự kỷ, đọc rất nhiều tài liệu và tự kiểm tra con bằng những dấu hiệu phổ biến.

Chị Huyền chủ động nói chuyện nhiều hơn, khuyến khích con tiếp xúc với các bạn cùng lứa tuổi cùng khu tập thể, thậm chí, mẹ Bách đã phải “nhờ” cả chị gái chịu khó tương tác, dắt em đi chơi cùng, dạy em các kỹ năng giao tiếp. Nhưng Bách vẫn thế - lặng lẽ quan sát thay vì tham gia.

Trong sân chơi, khi lũ trẻ reo hò chạy nhảy, cậu bé chỉ đứng yên một góc, đôi mắt hấp háy, miệng mỉm cười dõi theo từng cử động của các bạn mà ít khi tham gia cùng. Nhiều khi, chị Huyền tự nhủ chỉ cần con có thể phát triển như những đứa trẻ bình thường là đã đủ hạnh phúc.

Bách lên 5 tuổi, chị Huyền đăng ký cho chị gái Bách học một lớp Toán tư duy logic - khóa học ngoại khóa đơn giản sau giờ học ở trường mẫu giáo. Bách chợt lên tiếng: "Sao mẹ không cho con học?"

Lần đầu tiên, cậu bé ít nói ấy chủ động bày tỏ mong muốn của mình. Chị ngạc nhiên, nhưng cũng không quá kỳ vọng. Chị nghĩ đơn giản rằng để con đi học cùng cũng không sao, miễn là con thích. “Không ngờ rằng chính quyết định ấy đã vô tình mở ra cánh cửa mới cho Bách”, chị Huyền nói.

Trong lớp học, khi cô giáo đưa ra những bài toán đầu tiên, chị gái của Bách cặm cụi tính toán, suy nghĩ. Nhưng trước khi chị kịp viết ra đáp án, Bách đã làm xong.

Mọi người đều quay sang nhìn cậu bé có khuôn mặt bụ bẫm, ngây thơ với ánh mắt ngỡ ngàng. Ban đầu, ai cũng nghĩ có thể đó chỉ là sự tình cờ. Nhưng rồi lần thứ hai, lần thứ ba, Bách vẫn đưa ra đáp án nhanh nhất lớp khiến cho các anh chị lớn hơn đều thán phục. Toán học trở thành ngôn ngữ đầu tiên mà Bách thực sự "nói" trôi chảy.

Cuộc trò chuyện ngắn với Hoàng Xuân Bách - người đã được tặng thưởng Huân chương Lao động Hạng Nhì của Chủ tịch nước năm 2024. Thực hiện: Hoàng Mạnh Thắng - Châu Linh

Sau ngày hôm đó, mẹ bắt đầu quan sát con kỹ hơn. Bách không giao tiếp nhiều, nhưng lại có thể dành hàng giờ ngồi với những con số, những bộ Lego nhiều chi tiết khó nhằn. Khi chị gái bắt đầu học tiếng Anh, Bách cũng đòi học theo.

"Tiếng Việt còn chưa sõi, sao đã muốn học tiếng Anh?", chị Huyền tự nhủ, nhưng vẫn để con thử. Và bất ngờ một lần nữa đến, cậu bé chậm nói ấy lại nhớ từ và phát âm tiếng Anh rõ ràng, thậm chí còn đọc tốt hơn cả chị gái.

Từ khi phát hiện ra khả năng tư duy của Bách, mọi thứ cứ tự nhiên đến với em như một lẽ hiển nhiên. Các cuộc thi Toán trên mạng, những kỳ thi học sinh giỏi cấp trường, rồi cấp thành phố... Bách đều tham gia và hầu như lần nào cũng đạt thành tích cao.

Hè năm lớp 7, đại dịch COVID-19 kéo dài, biến những ngày hè của học sinh thành chuỗi ngày ở nhà như vô tận. Nhưng đối với Bách, đó lại là khoảng thời gian mở ra một thế giới “lập trình”.

Ban đầu, chỉ là những buổi tự học tình cờ. Những dòng code trên màn hình thu hút em theo một cách kỳ lạ. Không có ai hướng dẫn, không có lớp học bài bản, nhưng như một bản năng, Bách bị cuốn vào đó.

Mỗi ngày, em ngồi trước máy tính từ 10 đến 12 tiếng, say sưa với từng đoạn mã, từng thuật toán. Lập trình với Bách không đơn thuần là học một môn mới, mà là một hành trình khám phá đầy hấp dẫn. Mọi thứ đều có logic, có quy luật, và mỗi bài toán trong Tin học lại là một bí ẩn cần giải mã.

Từ những sân chơi nhỏ đến đấu trường quốc tế, Xuân Bách giữ vững phong độ ghi dấu ấn với thành tích cao nhất.

Thời điểm đó, từ một tài năng sáng của đội tuyển Toán, Trường THPT Chuyên Hà Nội - Amsterdam, Bách rẽ hướng sang Tin học dường như là một quyết định rất táo bạo. Nhưng từ đó, hành trình mới của em mới thực sự bắt đầu.

Khi bước vào những kỳ thi lớn hơn, Bách nhận ra rằng ngoài tư duy logic, còn một yếu tố quan trọng không kém đó là tâm lý thi đấu.

Lớp 10, Bách tham gia cuộc thi chọn học sinh giỏi quốc gia. Với năng lực của Bách, được nhiều thầy cô dự đoán đủ khả năng giải quyết các bài thi một cách dễ dàng.

Nhưng em đã gặp vấn đề tâm lý rất lớn trong phòng thi ngay trong ngày thi đầu tiên, đến nỗi nhìn vào một đề bài khá dễ nhưng lại mất bình tĩnh, đọc nhầm đề, không ra kết quả đúng. “Đó không phải là một thất bại về năng lực, mà là một thất bại về tâm lý”, Bách nói.

Những ngày sau đó, Bách thực hành thiền 20 phút mỗi ngày để đầu óc hoàn toàn thư giãn, lấy lại sự bình ổn về tâm lý. Bách còn tham gia tập kickfit hàng ngày để duy trì thể lực.

Những cơn hồi hộp trước mỗi kỳ thi dần dần biến mất. Khi đối diện với những cuộc đấu trí “hóc búa” hơn , em không còn hấp tấp, nóng vội đọc đề và lao vào giải ngay như trước. Và rồi, điều mà em luôn mong đợi đã đến - tấm Huy chương Vàng Olympic Tin học quốc tế.

Hoàng Xuân Bách từ một tài năng sáng của đội tuyển Toán, Trường THPT Chuyên Hà Nội - Amsterdam rẽ hướng sang Tin học.

Nhìn lại chặng đường đã qua, em không thấy tiếc nuối vì đã rẽ ngang từ Toán sang Tin học. Ngược lại, em cảm thấy tự tin và biết ơn bố mẹ và thầy cô đã động viên em dám theo đuổi đam mê, dám đối diện với những thử thách lớn nhất. Đặc biệt, theo Bách giỏi Toán là lợi thế để em nhanh chóng tiếp cận và thăng hoa với Tin học.

Khi có ai đó cần hỗ trợ trong việc học, Bách không ngần ngại, dù bận rộn đến đâu vẫn dành thời gian giảng bài cho các bạn. "Bách luôn muốn chia sẻ những gì mình biết, mình hiểu cho nhiều người vì con luôn nhận được sự hỗ trợ, giúp đỡ của bạn bè, của các anh chị khóa trước và từ các thầy cô", chị Huyền - mẹ của Bách nói.

Tính cách ấy, tâm thế ấy giúp Bách luôn giữ được sự khiêm tốn, dù em đã đạt đến đỉnh cao mà nhiều người ngưỡng mộ.

Xen kẽ những kỳ thi căng thẳng, Bách thường dành thời gian để tập thể thao, học nhạc, tham gia các hoạt động cộng đồng. Vào các mùa Hè, Bách tham gia trại hè của Trường Chuyên Khoa học Tự nhiên dạy Tin cho các em học sinh cấp 2 của Thành phố Hà Nội. Bách còn tham gia dạy bơi cho các em nhỏ trong Đội Mũ Đỏ - đội bơi mà Bách gắn bó từ khi còn nhỏ…

Với tài năng của mình, trong tương lai, Bách dự định sẽ đi du học để thử thách bản thân trước những cơ hội mới, môi trường mới.

Nội dung: Châu Linh - Hoàng Mạnh Thắng | Đồ họa: Kiều Tú