Vượt điểm nghẽn thể chế để công nghiệp Việt Nam 'cất cánh'

Diễn đàn “Sản xuất công nghiệp cấp cao” với chủ đề “Xây dựng nền công nghiệp Việt Nam tự chủ – hùng cường” diễn ra ngày 12/9 tại Hà Nội quy tụ nhiều chuyên gia và lãnh đạo doanh nghiệp để cùng thảo luận về con đường phát triển của ngành công nghiệp nước nhà. Đây là chủ đề mang tính thời sự, đặc biệt khi Việt Nam đang đặt ra những mục tiêu đầy tham vọng: đến năm 2030, trở thành nước đang phát triển có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao, và đến năm 2045, trở thành nước phát triển, thu nhập cao.

Theo giới chuyên gia, Việt Nam đang ở giai đoạn then chốt để bứt phá, hướng tới trở thành một trung tâm sản xuất công nghệ cao của khu vực, khẳng định vai trò quan trọng trong bản đồ công nghiệp quốc tế.

Những rào cản cố hữu

Dù khát vọng lớn, thực trạng ngành công nghiệp Việt Nam vẫn còn nhiều trăn trở. Ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chỉ ra một thực tế đáng suy ngẫm: ngành công nghiệp vẫn chủ yếu dựa vào gia công, xuất khẩu phần lớn dưới thương hiệu của các tập đoàn đa quốc gia. Đáng chú ý, hơn 70% kim ngạch xuất khẩu hiện thuộc về khu vực có vốn đầu tư nước ngoài (FDI).

Ông Hoàng Quang Phòng - Phó Chủ tịch Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).

Đồng tình với quan điểm này, ông Nguyễn Quân - nguyên Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ, Chủ tịch Hội Tự động hóa Việt Nam nhấn mạnh những thách thức to lớn trên con đường hiện thực hóa mục tiêu 2030 và 2045. Theo ông, Việt Nam phải thực hiện công nghiệp hóa trong bối cảnh còn thiếu nhiều yếu tố nền tảng.

Đó là thiếu nguồn nguyên liệu, dù không phải quốc gia nghèo tài nguyên. Thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt cho các ngành công nghệ cao, dù trí tuệ người Việt không hề thua kém.

Về vị thế trong chuỗi giá trị, Việt Nam gần như vẫn đứng ngoài các lĩnh vực sản xuất công nghiệp cốt lõi như công nghiệp nặng hay công nghệ cao – vốn đang nằm trong tay doanh nghiệp FDI. Ngay cả trong công nghiệp phụ trợ, doanh nghiệp Việt phần lớn cũng chỉ tham gia ở mảng dịch vụ, chưa thể trở thành một mắt xích thực sự trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Lý giải nguyên nhân sâu xa của những rào cản trên, ông Nguyễn Quân dẫn lời Tổng Bí thư Tô Lâm từng nêu: thể chế chính là "điểm nghẽn của các điểm nghẽn", vượt qua cả hạ tầng và nguồn nhân lực. Vì vậy, nhiệm vụ đầu tiên và quan trọng nhất chính là tháo gỡ các vướng mắc về thể chế.

Rất may mắn đây cũng là thời cơ vàng mà các doanh nghiệp cần tận dụng. Trong năm qua, Đảng và Nhà nước đã có những thay đổi mang tính đột phá, quyết liệt nhằm cải cách thể chế. Nền tảng cho sự thay đổi này là bốn nghị quyết trụ cột của Bộ Chính trị, trong đó có hai nghị quyết được xem là "trụ cột của trụ cột":

Nghị quyết 57 về phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đưa ra quan điểm đột phá, chấp nhận rủi ro, đầu tư mạo hiểm và độ trễ trong nghiên cứu khoa học; đồng thời huy động mạnh mẽ nguồn lực xã hội để đầu tư cho khoa học công nghệ đạt trên 2% GDP.

Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân, lần đầu tiên, Đảng và Nhà nước khẳng định kinh tế tư nhân là "một động lực quan trọng nhất" của nền kinh tế. Đây là bước tiến vượt bậc trong tư duy, trao cho khu vực tư nhân (chiếm 98% tổng số doanh nghiệp) một vị thế xứng đáng để phát triển.

Để xây dựng một nền công nghiệp tự chủ, ông Nguyễn Quân cho rằng thách thức đầu tiên là phải xây dựng được những tập đoàn sản xuất đủ sức tham gia vào chuỗi giá trị toàn cầu. Ông hoan nghênh Quyết định 1131 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt danh mục công nghệ chiến lược, nhưng cũng đề xuất bổ sung ngành cơ khí chế biến, chế tạo – nền tảng của mọi quốc gia công nghiệp hóa.

Mắt xích quyết định thành công

Bà Trần Thị Thu Trang - Chủ tịch Hanel PT.

Ở góc độ doanh nghiệp, theo bà Trần Thị Thu Trang - Chủ tịch Hanel PT, câu hỏi “liệu chúng ta có thể đạt được mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045 hay không" nằm trên vai của chính các doanh nghiệp. Bởi chính doanh nghiệp mới là người tạo ra giá trị thật, tạo ra thực lực cho đất nước.

Chia sẻ kinh nghiệm chinh phục các đối tác FDI lớn, bà Trang nhấn mạnh các yếu tố then chốt. Trong đó, doanh nghiệp phải có tư duy minh bạch và chuyên nghiệp.

“Nhiều doanh nghiệp Việt vẫn duy trì hai hệ thống sổ sách – đây là một tư duy cần thay đổi ngay lập tức. Khi làm việc với các tập đoàn FDI, họ sẽ thẩm định rất kỹ sức khỏe tài chính của bạn. Báo cáo tài chính không tăng trưởng, họ sẽ không hợp tác, dù sản phẩm tốt đến đâu”, bà Trang nêu.

Việc lấy khách hàng làm trung tâm cần được coi là nguyên tắc tuyệt đối để xây dựng niềm tin và sự bền vững. Đặc biệt, doanh nghiệp cần quan tâm đầu tư không ngừng cho R&D. Ví R&D là "mạch máu của doanh nghiệp, bà Trang cho biết: “Hàng năm, chúng tôi đặt ra các mục tiêu R&D rất rõ ràng. Nếu không đầu tư cho R&D, doanh nghiệp của bạn sẽ không có tương lai trong 3-5 năm tới”.

Theo Chủ tịch Hanel PT, vốn không phải là rào cản lớn nhất. Khi có chiến lược đúng, tài chính minh bạch và văn hóa tử tế, ngân hàng và đối tác sẽ tự tìm đến.

"Với sự hỗ trợ từ chính sách vĩ mô của Chính phủ, tôi tin rằng các doanh nghiệp Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành mắt xích vững chắc trong chuỗi cung ứng toàn cầu", bà Trang bày tỏ.

Có thể nói, hành trình xây dựng nền công nghiệp tự chủ, hùng cường đòi hỏi sự cộng hưởng mạnh mẽ: Chính phủ quyết liệt cải cách thể chế để mở đường, và doanh nghiệp phải chủ động đổi mới, minh bạch và đầu tư vào chiều sâu để vươn ra biển lớn.

Nguyệt Minh