Xây dựng bữa ăn lành mạnh cho người bệnh đái tháo đường

Đối với người bệnh đái tháo đường, việc quản lý lượng carbohydrate là vô cùng quan trọng. Một số người bệnh, đặc biệt là những người tiêm insulin có thể cần học cách tính toán lượng carbohydrate trong mỗi bữa ăn và đồ uống để điều chỉnh liều insulin phù hợp.

Việc xây dựng một bữa ăn lành mạnh đòi hỏi sự nỗ lực và kiên trì nhưng kết quả thường là một cuộc sống khỏe mạnh hơn, giảm thiểu nguy cơ biến chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống cho người bệnh đái tháo đường.

1. Nguyên tắc xây dựng bữa ăn lành mạnh cho người bệnh đái tháo đường

Theo các chuyên gia dinh dưỡng, hiện nay không có một kế hoạch ăn uống tiêu chuẩn nào phù hợp cho tất cả mọi người mắc bệnh đái tháo đường, bởi lẽ nhu cầu dinh dưỡng của mỗi cá nhân là khác nhau. Kế hoạch ăn uống hiệu quả nhất cần được cá nhân hóa, dựa trên nhiều yếu tố như: loại thuốc đang sử dụng, cân nặng và mục tiêu về cân nặng, tình trạng sức khỏe tổng thể và sở thích cá nhân.

Chính vì vậy, lời khuyên tốt nhất là người bệnh nên tham khảo ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng hoặc chuyên gia y tế về bệnh đái tháo đường. Họ sẽ giúp bệnh nhân và người chăm sóc thiết kế một kế hoạch ăn uống tối ưu.

Kiểm soát đường huyết là mục tiêu chính khi xây dựng bữa ăn lành mạnh cho người bệnh đái tháo đường.

Theo PGS.TS.BS. Nguyễn Trọng Hưng, Viện Dinh dưỡng Quốc gia, đối với người bệnh đái tháo đường, chế độ dinh dưỡng cần đảm bảo 5 yếu tố: Không làm tăng đường máu nhiều sau ăn; không làm hạ đường máu lúc xa bữa ăn; không làm tăng các yếu tố nguy cơ (rối loạn mỡ máu, tăng huyết áp, suy thận…); dễ thực hiện trong mức chi phí không quá đắt đỏ và giúp người bệnh duy trì mức cân nặng lý tưởng.

Hầu hết các chế độ ăn uống cho bệnh nhân đái tháo đường đều có 3 nguyên tắc chung cần tuân thủ:

Ăn đúng loại thực phẩm: Ưu tiên các thực phẩm có chỉ số đường huyết (GI) thấp và giàu chất xơ.
Ăn với lượng phù hợp: Kiểm soát khẩu phần để không tiêu thụ quá nhiều carb trong một lần ăn.
Ăn đúng thời điểm: Lên kế hoạch cho các bữa ăn chính và bữa phụ đều đặn, cân bằng trong ngày để tránh đường huyết quá cao hoặc quá thấp.

2. Nên ăn gì để kiểm soát đường huyết hiệu quả?

Một chế độ ăn uống phù hợp cho người bệnh đái tháo đường là sự kết hợp đa dạng các thực phẩm lành mạnh từ tất cả các nhóm thực phẩm:

Rau củ quả:Nên tăng cường các loại rau không tinh bột như rau lá xanh đậm (rau bina, cải xoăn), bông cải xanh, súp lơ, cà chua, dưa chuột, ớt chuông. Các loại rau này giàu chất xơ, vitamin và khoáng chất nhưng lại ít calo và carbohydrate, giúp kiểm soát đường huyết tốt. Trái cây cũng tốt nhưng cần ăn có chừng mực và lựa chọn loại ít đường như bưởi, cam, táo, lê, dâu tây.

Ngũ cốc nguyên hạt:Thay thế ngũ cốc tinh chế bằng ngũ cốc nguyên hạt như lúa mì nguyên cám, gạo lứt, yến mạch, lúa mạch, hạt diêm mạch (quinoa). Chúng giàu chất xơ, giúp làm chậm quá trình hấp thu đường vào máu, từ đó giữ đường huyết ổn định hơn.

Protein lành mạnh: Chọn các nguồn protein ít béo như thịt nạc (thịt gà, thịt tây bỏ da), cá (cá hồi, cá ngừ giàu omega-3), trứng, các loại hạt (hạnh nhân, óc chó), đậu (đậu lăng, đậu phụ, đậu nành). Protein giúp duy trì cảm giác no lâu và xây dựng cơ bắp, không làm tăng đường huyết đáng kể.

Sản phẩm từ sữa ít béo hoặc không béo: Sữa, sữa chua không đường và phô mai ít béo cung cấp canxi và protein mà không làm tăng lượng chất béo bão hòa.

3. Những thực phẩm cần hạn chế để kiểm soát đường huyết

Để duy trì lượng đường trong máu ổn định, người bệnh đái tháo đường cần hạn chế hoặc tiêu thụ với lượng rất nhỏ một số loại thực phẩm và đồ uống sau:

Thực phẩm và đồ uống chứa nhiều đường:Kẹo, bánh quy, bánh ngọt, kem, ngũ cốc ăn sáng có đường, trái cây đóng hộp có thêm đường. Đồ uống có đường như nước ngọt có gas, nước ép trái cây đóng hộp, đồ uống thể thao hoặc tăng lực thông thường. Những thực phẩm này chứa lượng carbohydrate và đường đơn cao, gây tăng đường huyết đột ngột.

Ngũ cốc tinh chế: Gạo trắng, bánh mì trắng, bánh ngô, mì ống làm từ bột mì trắng. Chúng có chỉ số đường huyết cao, làm tăng đường huyết nhanh chóng sau khi ăn.

Rau củ có nhiều tinh bột: Khoai tây, ngô, đậu Hà Lan mặc dù là rau củ nhưng chúng chứa lượng tinh bột cao hơn các loại rau khác, cần được tính toán trong tổng lượng carbohydrate.

Thực phẩm chiên rán và thực phẩm giàu chất béo bão hòa/chất béo chuyển hóa: Những loại thực phẩm này không chỉ gây tăng cân mà còn có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch - một biến chứng phổ biến ở người bệnh đái tháo đường.

Thực phẩm giàu natri (muối): Tiêu thụ quá nhiều muối có thể làm tăng huyết áp, gây gánh nặng cho thận và tim.

Rượu bia: Người bệnh đái tháo đường và những bệnh mạn tính nói chung thường được khuyến cáo bỏ hẳn rượu bia. Nếu có uống rượu bia, người bệnh cần uống một cách điều độ, không quá 1 ly tiêu chuẩn mỗi ngày đối với phụ nữ và không quá 2 ly tiêu chuẩn mỗi ngày đối với nam giới. Rượu bia có thể ảnh hưởng đến đường huyết và tương tác với thuốc điều trị.

Người bệnh đái tháo đường nên chủ động kiểm soát khẩu phần ăn. Khi đã có kế hoạch cụ thể, cần ăn đúng lượng thức ăn mỗi ngày theo chế độ ăn đã được thiết kế. Điều này giúp tránh tình trạng ăn quá nhiều carbohydrate, dẫn đến tăng đường huyết.

Người bệnh cũng nên chú ý thời gian dành cho các bữa ăn và bữa phụ đều đặn, cân bằng trong ngày. Việc ăn uống đúng giờ giúp tránh lượng đường trong máu quá cao hoặc quá thấp. Cố gắng ăn lượng carbohydrate tương đương nhau trong mỗi bữa ăn. Đối với người tiêm insulin, việc học cách tính lượng carbohydrate là cần thiết để điều chỉnh liều insulin phù hợp.

Thiên Châu