Xây dựng đời sống văn hóa nông thôn – Nền móng phát triển bền vững

Thiết chế văn hóa được đầu tư đồng bộ

Trong giai đoạn 2021–2025, công tác nâng cao đời sống văn hóa ở khu vực nông thôn tiếp tục được các địa phương quan tâm, đầu tư và đạt nhiều kết quả rõ nét. Không chỉ góp phần xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, giữ gìn bản sắc dân tộc, mà còn tạo động lực tinh thần quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội và xây dựng nông thôn mới toàn diện, bền vững.

Xây dựng đời sống văn hóa nông thôn – Nền móng cho phát triển bền vững.

Theo Văn phòng Điều phối Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, tính đến cuối năm 2024, 85,7% số xã trên cả nước đạt tiêu chí số 6 về cơ sở vật chất văn hóa, và 95,2% số xã đạt tiêu chí số 16 về văn hóa, tăng lần lượt 4,8% và 2,9% so với năm 2021. Ở nhiều nơi, nhà văn hóa không chỉ là địa điểm hội họp mà còn trở thành “trung tâm kết nối cộng đồng”, nơi diễn ra các lớp học dân vũ, sinh hoạt câu lạc bộ, triển lãm ảnh, biểu diễn nghệ thuật quần chúng hay chiếu phim lưu động.

Tại Hà Nội, 100% xã đã đạt chuẩn nông thôn mới, trong đó có 229 xã đạt chuẩn nâng cao và 109 xã đạt chuẩn kiểu mẫu. Sáu huyện được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao. Phó chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Mạnh Quyền nhấn mạnh: “Mục tiêu của Hà Nội không chỉ là đạt chuẩn, mà là nâng tầm chất lượng sống nông thôn – xây dựng những miền quê đáng sống, giàu bản sắc, hài hòa giữa vật chất và tinh thần.”

Hiện thu nhập bình quân đầu người khu vực nông thôn của thành phố đạt gần 75 triệu đồng/năm, và thành phố không còn hộ nghèo. Đây là minh chứng cho hiệu quả tổng hợp giữa phát triển hạ tầng – văn hóa – sinh kế.

Cùng với việc đầu tư cơ sở vật chất, phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” tiếp tục lan tỏa mạnh mẽ, trở thành điểm sáng trong đời sống xã hội. Các nội dung cốt lõi như xây dựng gia đình văn hóa, khu dân cư văn hóa, cơ quan văn hóa đã trở thành phong trào thi đua sôi nổi, gắn với tiêu chí nông thôn mới và được cụ thể hóa phù hợp từng vùng miền.

Năm 2024, ước tính trên 90% hộ gia đình đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa” và hơn 90% thôn, tổ dân phố đạt danh hiệu “Thôn, tổ dân phố văn hóa”. Ở nhiều nơi, các mô hình “làng không có tệ nạn xã hội”, “thôn tự quản an toàn”, “câu lạc bộ văn nghệ dân gian” hay “thư viện cộng đồng xanh” được nhân rộng, tạo nền tảng vững chắc cho an ninh trật tự và củng cố khối đại đoàn kết toàn dân.

Lan tỏa phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”.

Các hoạt động văn nghệ quần chúng, hội diễn, triển lãm, liên hoan thể dục thể thao, sinh hoạt câu lạc bộ gia đình phát triển bền vững được tổ chức thường xuyên, thu hút đông đảo cán bộ, đảng viên và nhân dân tham gia. Nhiều địa phương đã đưa nghệ thuật dân gian vào trường học hoặc lồng ghép vào các sự kiện văn hóa – du lịch, góp phần giáo dục thế hệ trẻ về giá trị truyền thống.

Đặc biệt, hoạt động văn hóa ở thôn, nhà văn hóa cơ sở trở thành nơi nuôi dưỡng tinh thần gắn bó cộng đồng. Những buổi giao lưu văn nghệ, hội thi thể thao, hay các lễ hội truyền thống được tổ chức bài bản, tiết kiệm, nhưng vẫn giữ trọn bản sắc vùng miền. Ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số, các câu lạc bộ cồng chiêng, dân ca, dân vũ… đã hồi sinh, vừa là sân chơi vừa là không gian giáo dục truyền thống văn hóa.

Ngành Tài chính kiến tạo hành lang pháp lý: Xây dựng nền tảng thiết chế văn hóa cơ sở

Trong những năm qua Bộ Tài chính đã ban hành nhiều thông tin để hỗ trợ xây dựng nên tảng thiết chế cơ sở một cách đồng bộ và hiệu quả.

Theo đó, 2 Thông tư 53/2023/TT-BTC và 55/2023/TT-BTC đã cụ thể hóa từng đồng ngân sách cho nhà văn hóa, sân thể thao, câu lạc bộ cồng chiêng. Chỉ trong năm 2024, hơn 12.000 tỷ đồng từ ngân sách trung ương và địa phương được phân bổ đúng đích, giám sát qua hệ thống báo cáo điện tử, giảm 87% sai sót so với giai đoạn trước.

Ngoài ra, Thông tư 40/2023/TT-BTC mở rộng kênh xã hội hóa, cho phép doanh nghiệp tài trợ thiết chế văn hóa được khấu trừ 100% chi phí trước thuế. Hàng loạt tập đoàn viễn thông, ngân hàng đã “bơm” thêm 3.500 tỷ đồng cho thư viện cộng đồng, sân bóng chuyền hơi, lớp học dân vũ. Ngành Tài chính không dừng ở phân bổ, mà còn giám sát hiệu quả: 92% thiết chế được kiểm tra định kỳ, 100% công khai minh bạch trên cổng thông tin điện tử.

Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” không còn là khẩu hiệu. Năm 2024, 90% hộ gia đình đạt danh hiệu văn hóa, 91% thôn tổ dân phố giữ vững danh hiệu. Nhưng điều ít ai biết: ngành Tài chính đã “đo lường” giá trị kinh tế của văn hóa. Mỗi nhà văn hóa thôn tạo việc làm cho 3-5 lao động quản lý, tổ chức 120 sự kiện/năm, thu hút 15.000 lượt người tham gia, gián tiếp tăng 8-12% doanh thu dịch vụ nông thôn.

Tại vùng đồng bào dân tộc thiểu số Tây Nguyên, Bộ Tài chính phối hợp Ngân hàng Chính sách xã hội giải ngân 1.200 tỷ đồng cho 150 câu lạc bộ cồng chiêng. Mỗi câu lạc bộ không chỉ bảo tồn văn hóa mà còn kết nối tour du lịch cộng đồng, doanh thu bình quân 350 triệu đồng/năm. “Văn hóa giờ là hàng hóa, nhưng phải có chính sách tài chính để định giá đúng,” đại diện Văn phòng Điều phối nông thôn mới nhấn mạnh.

Ngành Tài chính còn tiên phong mô hình “ngân sách hiệu suất”. Các địa phương chỉ nhận bổ sung vốn khi đạt KPI: tỷ lệ sử dụng nhà văn hóa >70%, số sự kiện >100/năm. Kết quả: 4.200 nhà văn hóa được nâng cấp, 1.800 sân thể thao đạt chuẩn quốc gia, lãng phí giảm 65%. Ở Đồng Tháp, mô hình “thư viện cộng đồng xanh” nhận 100% vốn từ quỹ tiết kiệm chống lãng phí của ngành Tài chính tỉnh, trở thành điểm check-in thu hút 200.000 lượt khách/năm.

Hướng tới 2030, Bộ Tài chính đề xuất Quỹ Phát triển văn hóa nông thôn 50.000 tỷ đồng, trong đó 30% từ trái phiếu xanh, 20% từ thuế tiêu thụ đặc biệt rượu bia. “Văn hóa không phải chi phí, mà là đầu tư dài hạn,” Thứ trưởng Tài chính khẳng định tại Hội nghị tổng kết giai đoạn 2021-2025.

Dù còn hạn chế – 15% thiết chế hoạt động cầm chừng, 8% thiếu đội ngũ quản lý – nhưng với cơ chế tài chính minh bạch, nông thôn Việt Nam đang bước vào kỷ nguyên mới: nơi nhà văn hóa không chỉ là nơi hội họp, mà là trung tâm khởi nghiệp sáng tạo, bảo tồn di sản và kết nối cộng đồng. Ngành Tài chính, với vai trò “người dẫn đường”, đang biến giấc mơ miền quê đáng sống thành hiện thực đo lường được bằng cả đồng vốn và nụ cười người dân.

Theo Văn phòng Điều phối Chương trình Mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 thông tin, bên cạnh những kết quả tích cực, vẫn còn những hạn chế cần khắc phục. Một số thiết chế văn hóa – thể thao tuy đã được đầu tư nhưng hiệu quả khai thác chưa tương xứng; ở vài nơi, trung tâm học tập cộng đồng hoặc nhà văn hóa thôn hoạt động cầm chừng, thiếu kinh phí duy trì và đội ngũ quản lý chuyên trách. Một số cơ sở vật chất văn hóa chưa được bảo dưỡng thường xuyên, dẫn đến lãng phí nguồn lực.

Các phong trào văn hóa – văn nghệ, thể thao quần chúng tuy sôi nổi nhưng chưa đồng đều giữa các vùng; mô hình điển hình chưa được nhân rộng, việc xây dựng và thực hiện hương ước, quy ước văn hóa cộng đồng còn cần điều chỉnh cho phù hợp với thực tế từng địa phương. Đây là những vấn đề đặt ra trong việc duy trì phong trào văn hóa cơ sở gắn với phát triển nông thôn mới nâng cao.

Tuy nhiên, có thể khẳng định rằng, đời sống văn hóa nông thôn Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ – không chỉ đáp ứng nhu cầu tinh thần mà còn góp phần hình thành nếp sống văn minh, kỷ cương, đoàn kết. Việc bảo tồn giá trị truyền thống kết hợp với đổi mới phương thức sinh hoạt văn hóa đã giúp người dân “làm giàu văn hóa” ngay trên quê hương mình.

Châu Anh