Sửa đổi Luật Giám định tư pháp: Đòi hỏi cấp thiết từ công cuộc cải cách tư pháp, chống tham nhũng - Bài 2

Bài 2: Thể chế hóa chủ trương của Đảng vấn đề xã hội hóa hoạt động giám định tư pháp

Trong đó, đáng chú ý, dự thảo Luật đã sửa đổi, bổ sung một số quy định nhằm thể chế hóa chủ trương của Đảng vấn đề xã hội hóa hoạt động GĐTP.

Sẽ mở rộng phạm vi hoạt động của Văn phòng GĐTP

Theo báo cáo tổng kết, sau 13 năm thi hành Luật GĐTP, mặc dù đã đạt được những kết quả nhất định (như thông tin đã đưa, cả nước có 139tổ chức GĐTP công lập; 580 tổ chức GĐTP theo vụ việc và 2 Văn phòng GĐTP; 7.136 giám định viên tư pháp và 2.621 người GĐTP theo vụ việc), nhưng công tác thể chế hóa chỉ đạo của Đảng về chủ trương xã hội hóa hoạt động GĐTP còn hạn chế, chưa thực sự phát huy hiệu quả trên thực tế.

Vì vậy, dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung quy định về thành lập Văn phòng GĐTP theo hướng kế thừa quy định của pháp luật hiện hành và mở rộng phạm vi hoạt động của Văn phòng GĐTP đối với các lĩnh vực chuyên môn mà hoạt động tố tụng, tổ chức, cá nhân trong xã hội có nhu cầu bao gồm: các chuyên ngành cổ vật, di vật, bản quyền tác giả, ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân và các lĩnh vực tài chính, ngân hàng, xây dựng, tài nguyên. Riêng các chuyên ngành ADN, tài liệu, kỹ thuật số và điện tử, dấu vết đường vân thì Văn phòng GĐTP không được thực hiện GĐTP trong hoạt động tố tụng hình sự, trừ trường hợp được người trưng cầu GĐTP trưng cầu trong trường hợp đặc biệt. Quy định này nhằm thể chế hóa đầy đủ chủ trương, đường lối của Đảng về xã hội hóa lĩnh vực GĐTP, phù hợp với thực tiễn, từng bước hình thành và phát triển nghề GĐTP.

Dự thảo Luật cũng quy định điều kiện thành lập Văn phòng GĐTP theo hướng cắt giảm tối đa điều kiện, yêu cầu đối với cá nhân đề nghị thành lập. Việc sửa đổi, bổ sung nêu trên nhằm bảo đảm phù hợp với việc sửa đổi, bổ sung về tiêu chuẩn người GĐTP, tổ chức GĐTP, tạo thuận lợi cho cá nhân trong việc thành lập Văn phòng GĐTP, góp phần thực thi có hiệu quả phương án đơn giản hóa thủ tục hành chính, cắt giảm điều kiện kinh doanh theo chủ trương của Chính phủ, chủ trương xã hội hóa hoạt động GĐTP, bảo đảm tính ổn định của Luật.

Theo Giám định viên tư pháp Nguyễn Đức Hạnh, thành viên Tổ Thư ký giúp việc Ban Chỉ đạo 35 Đảng ủy Khối các cơ quan thành phố Hải Phòng (trước khi thay đổi mô hình cơ quan tổ chức đảng), tính tại thời điểm ngày 15/9/2025, có 107 lĩnh vực, chuyên ngành trong hoạt động GĐTP được điều chỉnh bởi 16 Thông tư quy định về lĩnh vực, về chuyên ngành và nội dung ghi chuyên ngành thực hiện GĐTP. Trong đó, 04 lĩnh vực không quy định chuyên ngành thực hiện giám định (tư pháp, kế hoạch và đầu tư, giao thông vận tải, thông tin và truyền thông - TT&TT); số lượng các chuyên ngành thực hiện GĐTP là 103 chuyên ngành, nội dung ghi chuyên ngành.

Đề xuất mở rộng xã hội hóa hơn nữa phạm vi lĩnh vực, chuyên ngành GĐTP

Xã hội hóa hoạt động GĐTP là chủ trương đúng đắn, khoa học về quy luật và thực tiễn vận động xã hội của Đảng nói chung, trong công tác cải cách tư pháp nhằm tiếp tục đổi mới tổ chức, nâng cao chất lượng hoạt động bổ trợ tư pháp nói riêng, đáp ứng yêu cầu phát triển trong kỷ nguyên mới. Dự thảo Luật lần này đã hình thành rõ nét hơn hành lang pháp lý dành cho đối tượng thụ hưởng chủ trương xã hội hóa là Văn phòng GĐTP, với nhiều chế định cần thiết (vị trí pháp lý, điều kiện thành lập, quyền lợi, nghĩa vụ…).

Trong quá trình công tác nhiều năm, dưới vai trò vừa là Giám định viên tư pháp, vừa là thành viên Tổ Thư ký giúp việc Ban Chỉ đạo 35 Đảng ủy Khối các cơ quan thành phố Hải Phòng, Giám định viên tư pháp Nguyễn Đức Hạnh cho biết, ông đã thực hiện nhiều vụ việc giám định về TT&TT.

Vì vậy, ông càng nhận thức rõ hơn nữa vai trò của hoạt động GĐTP lĩnh vực TT&TT còn góp phần quan trọng, tích cực trong công tác đấu tranh, ngăn chặn, gỡ bỏ thông tin xấu độc, xuyên tạc, sai trái, thù địch, lộ lọt bí mật của Đảng và Nhà nước trên không gian mạng và trên nền tảng số theo tinh thần chỉ đạo tại Nghị quyết số 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 của Bộ Chính trị về “tăng cường công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới” và Kết luận số 89-KL/TW ngày 25/7/2024 của Bộ Chính trị khóa XIII về tiếp tục thực hiện Nghị quyết 35-NQ/TW ngày 22/10/2018 của Bộ Chính trị; Quy định số 85-QĐ/TW ngày 07/10/2022 của Ban Bí thư “Về việc cán bộ, đảng viên thiết lập và sử dụng trang thông tin điện tử cá nhân trên Internet, mạng xã hội”.

Do đó, việc mở rộng phạm vi, lĩnh vực, chuyên ngành xã hội hóa hoạt động GĐTP đối với hoạt động GĐTP lĩnh vực TT&TT là hết sức cần thiết, phù hợp, đồng bộ giữa chỉ đạo của Đảng vấn đề xã hội hóa hoạt động GĐTP và chủ trương của Đảng về tiếp tục “tăng cường công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới”.

Đối với việc mở rộng phạm vi lĩnh vực, chuyên ngành xã hội hóa GĐTP, theo ông, chủ trương xã hội hóa GĐTP của Đảng đã được dự thảo Luật lần này hoàn thành về cơ bản, theo tiêu chí có đề xuất mở rộng lĩnh vực, chuyên ngành cho phép Văn phòng GĐTP được hoạt động.

Tuy nhiên, việc đề xuất mở rộng lĩnh vực, chuyên ngành xã hội hóa GĐTP cần phải đáp ứng tiêu chí đồng bộ giữa các lĩnh vực, chuyên ngành có tính tương trợ tất yếu, quan hệ mật thiết trong quá trình GĐTP.

Ví dụ, đối với GĐTP kỹ thuật số và điện tử: Đối tượng nghiên cứu chính là thiết bị điện tử, dấu vết để lại trên các thiết bị, phương tiện điện tử được lưu giữ gọi là dữ liệu điện tử. Kết thúc quá trình giám định này, dữ liệu điện tử có thể trở thành nguồn chứng cứ trực tiếp được trả kết quả bằng kết luận GĐTP hoặc có thể trở thành dữ liệu điện tử mang thông tin cần tiếp tục GĐTP chuyên ngành thông tin điện tử (lĩnh vực TT&TT). Hoặc ngược lại, kết luận GĐTP chuyên ngành thông tin điện tử xác định được nội dung thông tin lưu giữ trong dữ liệu điện tử là chứng cứ gián tiếp. Lúc này phải cần đến GĐTP kỹ thuật số và điện tử để xác định dấu vết điện tử; GĐTP dấu vết đường vân để xác định dấu vết đường vân lưu giữ trên thiết bị điện tử. Kết quả của 03 quá trình giám định này là những mảnh ghép quan trọng để hình thành nên chứng cứ.

Hay đối với GĐTP tài liệu: Đối tượng nghiên cứu chính là các tài liệu, văn bản có liên quan đến vụ việc/vụ án, với các dấu vết có thể xác định được như người đã làm ra tài liệu, thời gian mà tài liệu được tạo ra, những nguyên vật liệu được sử dụng trong quá trình chuẩn bị tài liệu đó hoặc phát hiện ra các sửa đổi so với văn bản gốc ban đầu; chữ viết tay là thật hay giả mạo... Những “tài liệu bị nghi vấn” được người GĐTP tài liệu “giải mã” có thể trở thành nguồn chứng cứ trực tiếp được trả kết quả bằng kết luận GĐTP hoặc có thể trở thành chứng cứ gián tiếp cần tiếp tục GĐTP chuyên ngành văn bằng, chứng chỉ (lĩnh vực giáo dục và đào tạo)…

Do đó, theo ông Hạnh, tiêu chí đồng bộ sẽ góp phần tích cực hạn chế tình trạng các vụ việc yêu cầu/trưng cầu giám định bị rơi vào vòng xoay “bóng chuyền” hoặc từ chối tiếp nhận giám định, đặc biệt thường xảy ra trong khu vực nhóm giám định viên tư pháp tại các cơ quan quản lý nhà nước ở Trung ương và cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh. Đồng thời làm tinh gọn, khép kín quy trình chuyên môn GĐTP tại Văn phòng GĐTP đối với các vụ việc phát sinh nhiều nội dung cần yêu cầu/trưng cầu giám định; đáp ứng có hiệu quả yêu cầu về tiến độ, chất lượng GĐTP của người yêu cầu/trưng cầu giám định đặt ra; giảm tải vụ việc cần yêu cầu/trưng cầu giám định trong khu vực công; tối ưu hóa và phát huy có hiệu quả các nguồn lực được xã hội hóa trong GĐTP.

Ngoài ra, còn một số chuyên ngành GĐTP hiện đang là “điểm nóng” có thể xác định được theo các tiêu chí: liên quan đến sức khỏe con người, (môi trường sống, nhu cầu thực tế thường xuyên trong xã hội, như GĐTP chuyên ngành y, dược cổ truyền; dược, mỹ phẩm (lĩnh vực y tế); GĐTP chuyên ngành an toàn thực phẩm nông, lâm, thủy sản; môi trường (lĩnh vực nông nghiệp và môi trường); GĐTP chuyên ngành thông tin điện tử (lĩnh vực TT&TT); GĐTP chuyên ngành an toàn thực phẩm (lĩnh vực công thương, y tế)…

Từ cơ sở thực tiễn, luận giải đã nêu, cùng với tâm huyết, kinh nghiệm trong quá trình công tác của bản thân, ông kiến nghị các cơ quan có thẩm quyền xem xét, chỉnh lý dự thảo Luật theo hướng mở rộng hơn nữa phạm vi lĩnh vực, chuyên ngành GĐTP được thành lập Văn phòng GĐTP nói chung, trong đó cần có lĩnh vực TT&TT trên cơ sở các tiêu chí: tố tụng và xã hội thực sự có nhu cầu; đồng bộ giữa các lĩnh vực, chuyên ngành có tính tương trợ tất yếu, quan hệ mật thiết trong quá trình GĐTP; huy động tối đa nguồn lực xã hội (nhất là nhân lực chuyên môn) cho hoạt động GĐTP, giảm gánh nặng cho các cơ quan nhà nước trong bối cảnh tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế đang được đẩy mạnh thực hiện như hiện nay.

Trong trường hợp chưa mở rộng thêm phạm vi lĩnh vực, chuyên ngành xã hội hóa GĐTP đến tất cả các lĩnh vực, ông đề nghị Bộ Tư pháp, Chính phủ, Quốc hội quan tâm, cho phép Văn phòng GĐTP được thành lập và đăng ký hoạt động trong lĩnh vực TT&TT. Do đây là nhu cầu hết sức cần thiết, phù hợp, đồng bộ giữa chỉ đạo của Đảng vấn đề xã hội hóa hoạt động GĐTP và chủ trương của Đảng về tiếp tục “tăng cường công tác bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch trong tình hình mới” trong bối cảnh xã hội thời đại chuyển đổi số được đặc trưng bởi sự thay đổi hành vi và thói quen của người dân, sự gia tăng kết nối nhờ mạng xã hội như hiện nay. Hơn nữa, nhu cầu GĐTP trong lĩnh vực này diễn ra rất phổ biến, thường xuyên, thậm chí là hàng ngày, hàng giờ phát sinh, trong khi đó các cơ quan nhà nước còn phải ưu tiên thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, quản lý trọng tâm của cơ quan, đơn vị thì không thể nào đáp ứng kịp thời nhu cầu phát sinh như hiện nay.

T.Hoàng