Xây dựng nền nông nghiệp xanh, bền vững

Thu hoạch rau tại Hợp tác xã Rau an toàn Văn Đức, xã Bát Tràng, thành phố Hà Nội. (Ảnh TTXVN)

Làm chủ quy trình chuyên nghiệp

Ông Đào Công Quy, xã Việt Yên (tỉnh Hưng Yên) chia sẻ, hơn 10 năm trước, khi hợp tác xã giới thiệu về quy trình canh tác VietGAP bà con rất e ngại, nhất là việc phải kè kè cuốn sổ để ghi “nhật ký” hằng ngày.

Tuy nhiên, sau khi được “cầm tay chỉ việc”, chúng tôi thấy sản xuất theo VietGAP không khó, chủ yếu là việc thay đổi thói quen. Sự thay đổi này đồng nghĩa với việc nhà nông phải chủ động kiểm soát quy trình của mình. Chẳng hạn như chuyển từ phun thuốc bảo vệ thực vật theo kinh nghiệm, cảm tính sang phun đúng thời điểm, đúng liều lượng, nồng độ và bảo đảm thời gian cách ly.

Đối với việc ghi nhật ký, ban đầu một số người còn ái ngại nhưng sau vài vụ, ai cũng thấy được lợi ích của việc này. Ghi nhật ký không chỉ giúp kiểm soát quy trình canh tác, truy xuất nguồn gốc mà còn giúp tính toán chính xác chi phí đầu vào, ảnh hưởng của sâu bệnh, diễn biến thời tiết để đúc kết kinh nghiệm cho các mùa vụ sau.

Giám đốc Hợp tác xã rau an toàn Tự Nhiên, phường Mộc Sơn (tỉnh Sơn La) Nguyễn Thị Luyến cho biết, nhà nông thường lo ngại VietGAP rườm rà, nhưng thực tế chỉ vất vả năm đầu tiên khi làm quen với quy trình mới, từ năm thứ hai, mọi việc sẽ vào guồng.

Đặc biệt, khoảng 5 năm trở lại đây, canh tác theo VietGAP đã đơn giản hơn nhờ ứng dụng công nghệ vào sản xuất. Các thành viên hợp tác xã sử dụng điện thoại thông minh để chụp ảnh vật tư, ghi nhận sâu bệnh và lưu vào hệ thống một cách nhanh chóng.

Ban quản lý hợp tác xã cũng dễ dàng theo dõi, kịp thời đưa ra chỉ đạo sản xuất. Việc làm chủ quy trình VietGAP đã giúp xã viên có thông tin sản xuất minh bạch, tạo được uy tín trên thị trường.

Công nhân đang thu hoạch rau trồng theo phương pháp thủy canh tại nông trường VinEco Tam Đảo. (Ảnh THANH GIANG)

Với 25ha rau, bình quân mỗi ngày hợp tác xã cung cấp khoảng ba tấn rau củ cho các siêu thị, cửa hàng sạch và bếp ăn trường học ở nhiều tỉnh, thành phố. Với giá bán nông sản cao hơn từ 20-30% so với rau canh tác truyền thống, 35 hộ thành viên của hợp tác xã có thu nhập ổn định, yên tâm gắn bó với nghề nông.

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), việc áp dụng quy trình GAP mang lại nhiều lợi ích, giúp tạo ra nông sản có chất lượng cao, bảo đảm an toàn thực phẩm, góp phần giảm ô nhiễm đất, nước và không khí.

Đồng thời, bảo tồn hệ sinh thái và sử dụng tài nguyên hiệu quả hơn thông qua việc áp dụng các biện pháp sinh học và kỹ thuật canh tác tiết kiệm.

Bên cạnh đó, quy trình sản xuất khoa học này còn giúp nhà nông giảm chi phí đầu vào thông qua việc hạn chế sử dụng vật tư nông nghiệp như phân bón, thuốc bảo vệ thực vật.

Cần phát triển tương xứng tiềm năng

Được khởi xướng từ năm 2008 nhưng tính đến năm 2023, diện tích trồng rau theo hướng GAP của cả nước mới chỉ đạt gần 8.400ha trong tổng số 1,15 triệu ha rau màu. Nếu nhân với bốn vụ sản xuất trong một năm tỷ lệ này cũng chỉ chiếm từ 2,8-3%.

Tổng Thư ký Hiệp hội Rau quả Việt Nam Đặng Phúc Nguyên cho rằng, nước ta đang bị thiếu hụt nghiêm trọng rau an toàn có tiêu chuẩn, chứng nhận.

Hiện nay, nhu cầu sử dụng nông sản chất lượng cao nhất là tại các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh và các kênh tiêu thụ hiện đại ngày càng lớn. Bên cạnh đó, ngành rau quả Việt Nam đang có tốc độ tăng trưởng xuất khẩu ấn tượng, với mục tiêu đạt mốc 10 tỷ USD.

Để đáp ứng nhu cầu sử dụng nông sản an toàn trong nước và phục vụ xuất khẩu, việc chuẩn hóa vùng nguyên liệu theo GlobalGAP hay VietGAP có ý nghĩa rất quan trọng. Bởi lẽ, muốn có thực phẩm sạch, đạt chất lượng thì gốc rễ phải bắt đầu từ sản xuất.

Phó Giám đốc Trung tâm Phân tích và Chứng nhận chất lượng sản phẩm nông nghiệp Hà Nội Nguyễn Hồng Nhật cho biết, một trong những khó khăn lớn nhất của VietGAP nằm ở sự bất ổn của thị trường tiêu thụ. Hiện nay, chỉ một phần nhỏ nông sản được đưa vào hệ thống siêu thị, phần lớn sản lượng vẫn phải đưa ra tiêu thụ tại chợ đầu mối, chợ dân sinh.

Tại các kênh này, sản phẩm VietGAP thường bị tiểu thương, doanh nghiệp ép giá, khiến giá rau không ổn định. Hơn nữa, việc bán lẻ ngoài chợ hoặc đổ cho thương lái khiến giá bán nông sản VietGAP không chênh lệch nhiều so với rau canh tác truyền thống.

Do vậy, không tạo được động lực cho người sản xuất. Cùng với đó, người tiêu dùng chưa thật sự hiểu và tin tưởng sản phẩm VietGAP, dẫn đến sức mua chưa cao.

Bên cạnh đó, theo Giám đốc hợp tác xã Nông nghiệp Hương Ngải, xã Tây Phương (Hà Nội) Nguyễn Đỗ Ban, chi phí đầu tư ban đầu cho mô hình GAP khá cao, bao gồm chi phí chứng nhận, duy trì tiêu chuẩn, xây dựng nhà lưới, hệ thống tưới tiết kiệm, kho bảo quản và trang thiết bị xử lý sau thu hoạch... Gánh nặng tài chính khiến nhiều hộ sản xuất nhỏ lẻ khó tiếp cận với GAP.

Ngoài ra, quy mô sản xuất nhỏ lẻ, manh mún cũng gây trở ngại lớn vì khó áp dụng đồng bộ quy trình GAP, khó bảo đảm truy xuất nguồn gốc và không tạo ra sản lượng đủ lớn để ký kết tiêu thụ với các đối tác.

Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Huỳnh Tấn Đạt cho biết, để mở rộng diện tích sản xuất rau củ theo hướng GAP phải có định hướng và giải pháp đồng bộ từ cơ quan chức năng, địa phương đến người sản xuất và doanh nghiệp.

Trước hết, Nhà nước cần xem xét hỗ trợ giảm chi phí chứng nhận VietGAP, tạo các gói tín dụng ưu đãi để nông dân đầu tư nhà lưới, hệ thống tưới và kho bảo quản. Đồng thời, hoàn thiện cơ chế kiểm soát thị trường nhằm ngăn chặn tình trạng gian lận “đội lốt” VietGAP, qua đó nâng cao niềm tin của người tiêu dùng.

Cùng với đó, các địa phương cần quy hoạch vùng sản xuất tập trung, đầu tư hạ tầng, tăng cường tập huấn kỹ thuật và thúc đẩy hình thành các hợp tác xã, từ đó giúp nông dân dễ dàng áp dụng quy trình GAP một cách đồng bộ.

Đồng thời, hỗ trợ kết nối tiêu thụ với doanh nghiệp, siêu thị và các bếp ăn tập thể nhằm bảo đảm đầu ra ổn định cho sản phẩm…

HUỆ MINH