Xây dựng ngành công nghiệp ô tô Việt Nam hiện đại

Trước khi bước vào kỷ nguyên bùng nổ ô tô với mức tăng trưởng hai con số, thị trường Việt Nam từng “giậm chân tại chỗ” hàng chục năm trong quá trình khó khăn về cả kinh tế lẫn xã hội. Tuy nhiên, kết quả đạt được sau đó rất nhanh chóng với hàng loạt thương hiệu mới xuất hiện, các xu hướng phát triển trên toàn cầu cũng được cập nhật ngay lập tức và quan trọng nhất là tiềm năng tăng trưởng mạnh khi tỷ lệ sở hữu ô tô của người dân Việt Nam vẫn rất thấp so với các nước có quy mô thu nhập trung bình tương đương.

Cách mạng Tháng 8 năm 1945 là thắng lợi vĩ đại của dân tộc Việt Nam, mở ra một kỷ nguyên mới: Kỷ nguyên độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội. Thắng lợi ấy chứng minh sức mạnh khi dân tộc ta biết nắm bắt thời cơ, đoàn kết toàn dân và phát huy tinh thần độc lập, tự cường. Dù đã trải qua gần 80 năm, những bài học từ sự kiện trọng đại ấy vẫn còn nguyên giá trị, không chỉ trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, mà còn trong quá trình phát triển kinh tế, đặc biệt là ở các ngành công nghiệp mũi nhọn. Một trong số đó là ngành sản xuất ô tô – lĩnh vực được kỳ vọng trở thành động lực cho công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế của đất nước.

Trong bối cảnh thế giới đang bước vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư, ngành công nghiệp ô tô toàn cầu đang thay đổi nhanh chóng với các xu hướng xe điện, xe thông minh, xe tự lái, năng lượng xanh và bền vững. Việt Nam, với khát vọng phát triển và vị thế mới trên trường quốc tế, hoàn toàn có thể tận dụng các bài học từ Cách mạng Tháng 8 để xây dựng một ngành công nghiệp ô tô hiện đại, có năng lực cạnh tranh và mang bản sắc riêng.

Việt Nam, với khát vọng phát triển và vị thế mới trên trường quốc tế, đã tận dụng các bài học từ Cách mạng Tháng 8 để xây dựng một ngành công nghiệp ô tô hiện đại, có năng lực cạnh tranh và mang bản sắc riêng.

Trong sản xuất ô tô hiện nay, bài học nắm bắt thời cơ trở nên đặc biệt quan trọng. Ngành ô tô thế giới đang chuyển dịch mạnh mẽ từ xe chạy xăng, dầu sang xe điện và xe thông minh. Đây là cơ hội để Việt Nam rút ngắn khoảng cách phát triển, tránh đi theo lối mòn công nghệ cũ. Thay vì mất nhiều thập kỷ để xây dựng năng lực cạnh tranh trong sản xuất xe truyền thống, Việt Nam hoàn toàn có thể đi tắt, đón đầu công nghệ xe điện và các giải pháp giao thông xanh.

Sự xuất hiện của những thương hiệu như VinFast là minh chứng rõ rệt cho việc nắm bắt thời cơ. Trong khi nhiều quốc gia trong khu vực vẫn tập trung vào xe xăng truyền thống, Việt Nam đã mạnh dạn bước vào thị trường xe điện toàn cầu, khẳng định khát vọng “đi cùng thời đại”. Tuy nhiên, cơ hội luôn đi kèm thách thức: Nếu chậm chạp hoặc thiếu quyết liệt, chúng ta sẽ bỏ lỡ thời cơ vàng và tụt hậu trong cuộc đua công nghệ.

66 năm phát triển từ chiếc ô tô lắp ráp đầu tiên

Lịch sử phát triển của những chiếc ô tô đầu tiên tại Việt Nam vốn đã có từ lâu nhưng mốc thời gian chung cho ngành ô tô đều được tính từ ngày 21/12/1958 với chiếc xe 4 chỗ đầu tiên được nhà máy Chiến Thắng (Hà Nội) chế tạo thành công. Trong khi đó, thị trường miền Nam cũng bắt đầu có mẫu ô tô lắp ráp đầu tiên vào năm 1970 mang tên La Dalat, được chế tạo dựa trên tiêu chuẩn của Citroen (Pháp).

Ngày 21/12/1958 với chiếc xe 4 chỗ đầu tiên được nhà máy Chiến Thắng (Hà Nội) chế tạo thành công. (Ảnh minh họa: KT)

Bước chuyển mình mạnh mẽ nhất của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam tới đầu những năm 2000, đầu tiên là công ty Trường Hải (Thaco) và công ty Xuân Kiên (Vinaxuki) đã tiên phong thành lập các liên doanh lắp ráp xe thương mại với các hãng xe nước ngoài. Tuy nhiên, hướng đi khác nhau nên dẫn đến kết quả hiện tại của hai công ty trái ngược hoàn toàn: Thaco đang nằm trong top đầu các nhà sản xuất ô tô tại Việt Nam trong khi Vinaxuki gặp nhiều khó khăn, sớm dẫn đến phá sản.

Khoảng 10 năm trở lại đây, tập đoàn Thành Công cũng tiếp bước Thaco để hợp tác thành lập liên doanh cùng Hyundai, giúp doanh số của hãng xe Hàn Quốc tăng mạnh và đã có thời điểm dẫn đầu thị trường Việt Nam.

Bước chuyển mình mạnh mẽ nhất của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam tới đầu những năm 2000, đầu tiên là công ty Trường Hải (Thaco).

Trong khi đó, VinFast lại là một trường hợp khác biệt khi tự xây dựng nhà máy vào năm 2017, sản xuất xe mang thương hiệu riêng và chuyển hướng nhanh chóng sang ô tô điện sau vài năm bắt đầu gia nhập ngành ô tô trong nước. Hiện hãng đã có kết quả kinh doanh dẫn đầu thị trường.

Khó khăn và thách thức vì thiếu nguồn cung cấp linh kiện trong nước

Sau nhiều năm phát triển, ngành công nghiệp ô tô và thị trường ô tô Việt Nam đang dần khẳng định vị trí trên bản đồ công nghiệp ô tô thế giới với hàng loạt bước tiến quan trọng, đóng góp vào đó là những nền tảng vững vàng được xây đắp sau nhiều năm.

Trong năm 2018, số lượng nhà cung cấp linh kiện ô tô tại Thái Lan đạt gần 2.100 trong khi Việt Nam chỉ có 276. Đến năm 2020, Trưởng ban kế hoạch chiến lược của một hãng xe Nhật tại Việt Nam cho biết, lắp ráp xe trong nước (CKD) với bộ linh kiện nhập khẩu có chi phí còn cao hơn so với nhập một chiếc ô tô hoàn chỉnh (CBU) lên tới 15-20%: "Nếu không tính đến chiến lược kinh doanh lâu dài, đặc biệt là về nguồn cung cho một mẫu xe bán tốt, chọn nhập thay vì lắp là đương nhiên".

Trong năm 2018, số lượng nhà cung cấp linh kiện ô tô tại Thái Lan đạt gần 2.100 trong khi Việt Nam chỉ có 276.

Theo thông tin được cung cấp từ các doanh nghiệp trong năm 2024, Thaco hiện đạt khoảng 15-18% tỷ lệ nội địa hóa trong khi Toyota Việt Nam cũng mới đạt tới 37% đối với riêng dòng xe Innova. Mức này thấp hơn rất nhiều so với các thị trường khác trong khu vực như Thái Lan hay Indonesia, những quốc gia đang xuất khẩu ô tô sang Việt Nam với tỷ lệ nội địa hóa trên 40% và được hưởng thuế nhập khẩu 0%.

Vì vậy, việc hỗ trợ cho các doanh nghiệp lắp ráp trong nước là rất cần thiết, điều này từng được nhiều đại diện các hãng xe bày tỏ. Theo đó, bà Đỗ Thu Hoàng, Cựu Phó Tổng Giám đốc Toyota Việt Nam chia sẻ: “Doanh nghiệp rất cần Chính phủ có những chính sách hỗ trợ sản xuất xe CKD sản xuất trong nước trong bối cảnh thuế nhập khẩu của xe nguyên chiếc về 0% kể từ năm 2018”.

Nhằm duy trì nhiều hãng xe lắp ráp trong nước hơn, Chính phủ Việt Nam đã tích cực hoàn thiện quy định, bổ sung nhiều chính sách mới mẻ nhằm hỗ trợ cho doanh nghiệp sản xuất, lắp ráp ô tô, đồng thời đẩy mạnh ngành công nghiệp phụ trợ hơn nữa.

Các nhà sản xuất ô tô tại Việt Nam đang ngày một gia tăng tỷ lệ nội địa hóa

Về mặt thị trường, những năm gần đây, khi tình hình kinh tế khó khăn và người dân hạn chế chi tiêu cho việc mua ô tô, Chính phủ đã liên tục ban hành chính sách giảm mức thu lệ phí trước bạ xuống chỉ còn 50% so với thường lệ, tiến hành trong khoảng thời gian 3 tháng hoặc 6 tháng nhưng chỉ áp dụng cho ô tô lắp ráp trong nước.

Ngoài ra, nhằm giúp doanh nghiệp lắp ráp dễ xác định tỷ lệ nội địa hóa hơn và phù hợp với sự thay đổi của thế giới, Bộ Khoa học và Công nghệ đã ban hành Thông tư 11/2022/TT-BKHCN nhằm bác bỏ 3 quy định về xác định tỷ lệ nội địa hóa và mức độ rời rạc của linh kiện ô tô nhập khẩu trước đây, bắt đầu áp dụng từ tháng 10/2022.

Bên cạnh đó, các địa phương cũng tích cực ưu đãi về thuế nhằm thu hút đầu tư của hãng xe nước ngoài thành lập nhà máy sản xuất, lắp ráp ô tô trong bối cảnh thị trường Việt Nam ngày càng có nhu cầu mua xe cao hơn, mức tăng doanh số ô tô hàng năm được dự báo có thể tới 2 con số trong thời gian tới.

“Quả ngọt” cho thị trường ô tô Việt Nam

Tuy có những khó khăn và thách thức, thị trường Việt Nam vẫn đang thu hút nhiều nhà sản xuất đặt cơ sở lắp ráp trong nước nhằm tận dụng nguồn lực dồi dào và chờ đợi tiềm năng tiêu thụ ngày càng bùng nổ. Trong những năm gần đây, nhiều hãng ô tô lần lượt tiến vào thị trường Việt Nam, một số mang tính thăm dò với số lượng mẫu xe giới thiệu hạn chế và chủ yếu thông qua con đường nhập khẩu, nhưng có một số khác xác định chiến lược lâu dài hơn nên đã chính thức ký kết các thỏa thuận sản xuất, lắp ráp ô tô trong nước.

Sớm nhất trong số đó có thể kể đến Skoda với liên doanh lắp ráp xe cùng tập đoàn Thành Công, nhà máy của hãng đang được triển khai tại khu công nghiệp Việt Hưng (Quảng Ninh).

Nhà máy ô tô Thành Công Việt Hưng với công suất thiết kế 120.000 xe/năm đã xuất xưởng mẫu xe Skoda Kushaq đầu tiên vào tháng 6/2025, tiếp đó là mẫu sedan Slavia ra mắt trong tháng 9/2025.

Hai nhà sản xuất Trung Quốc là Geely và Chery cũng chính thức công bố kế hoạch thành lập cơ sở sản xuất ô tô tại Việt Nam, dự kiến sẽ cùng đặt ở tỉnh Thái Bình.

Tuy nhiên, nổi bật nhất tại thị trường Việt Nam trong những năm gần đây là quá trình điện hóa đối với ô tô đang được tiến hành nhanh chóng với động lực chính đến từ VinFast khi hãng đã có những bước tiến nhanh chóng trong những năm trở lại đây từ khi bắt đầu công bố chuyển đổi sang xe điện vào năm 2020.

Hiện tại, VinFast đã có dải sản phẩm đầy đủ gồm 7 mẫu SUV từ nhỏ đến lớn, phục vụ hầu hết nhu cầu dành cho khách hàng trong nước. Ngoài ra, hãng cũng xuất khẩu sang các thị trường khác như Mỹ, châu Âu, Thái Lan, Indonesia, Philippines, Trung Đông, châu Phi…

Hiện VinFast đã xuất khẩu xe sang các thị trường khác như Mỹ, châu Âu, Thái Lan, Indonesia, Philippines, Trung Đông, châu Phi…

Vào tháng 11/2022, trong buổi lễ xuất khẩu lô ô tô điện VinFast đầu tiên sang thị trường nước ngoài, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã phát biểu: “Chúng ta có thể tự hào khi những chiếc ô tô mang thương hiệu Việt vươn ra thị trường toàn cầu. Điều này khẳng định đường lối đúng đắn của Đảng, Nhà nước, góp phần xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ và tích cực hội nhập quốc tế, thể hiện sự quan tâm, ủng hộ khuyến khích các doanh nghiệp phát triển đúng pháp luật, góp phần xây dựng công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”.

Đến năm 2025, VinFast đã có bước tiến lớn về mặt doanh số sau 4 năm chuyển đổi hoàn toàn sang xe điện. Theo kết quả kinh doanh tháng 8/2025, VinFast đã bàn giao tới khách hàng 10.922 xe ô tô điện, nâng tổng số xe bán ra thị trường từ đầu năm đến nay lên 89.970 xe.

Sự xuất hiện của những thương hiệu như VinFast là minh chứng rõ rệt cho việc nắm bắt thời cơ.

Trên con đường đầy gian nan của ngành công nghiệp ô tô Việt Nam những năm qua đã ghi dấu nhiều nỗ lực và cố gắng của những hãng xe nội địa như VinFast, Thaco, Thành Công… tương lai phía trước sẽ vẫn còn đầy thử thách, thị trường dù có tiềm năng phát triển lớn nhưng vẫn chỉ là quy mô nhỏ so với thế giới. Vấn đề quan trọng nhất là phải tăng cường công nghiệp phụ trợ, gia tăng mạnh mẽ số lượng nhà cung cấp linh kiện trong ngành ô tô; từ đó, Việt Nam mới có những bước tiến vững chắc ra các thị trường khác và tạo nên dấu ấn đậm nét trên bản đồ công nghiệp ô tô thế giới.

Bảo Linh/VOV.VN