Xem xét trách nhiệm của Bộ GD&ĐT về việc không biên soạn 1 bộ SGK

Chủ tịch Quốc hội (QH) Vương Đình Huệ vừa thay mặt Ủy ban Thường vụ QH ký Nghị quyết 686/NQ-UBTVQH15 “giám sát chuyên đề về việc thực hiện Nghị quyết 88/2014/QH13 và Nghị quyết 51/2017/QH14 của QH về đổi mới chương trình, sách giáo khoa (SGK) giáo dục phổ thông (GDPT)”.

Ủy ban Thường vụ QH nhận định việc xây dựng chương trình GDPT là nhiệm vụ mới, khó, diễn ra trong bối cảnh ngành giáo dục đang tập trung hoàn thiện thể chế, kiện toàn tổ chức bộ máy và chịu ảnh hưởng của đại dịch COVID-19.

Trong bối cảnh còn nhiều khó khăn, thách thức, Ủy ban Thường vụ QH đánh giá Chính phủ, Bộ GD&ĐT, các bộ, ngành, địa phương cũng như toàn ngành giáo dục đã nỗ lực triển khai thực hiện Nghị quyết 88 và Nghị quyết 51 về đổi mới chương trình, SGK GDPT, tạo chuyển biến tích cực, đạt được nhiều kết quả quan trọng, đáng ghi nhận.

Bộ GD&ĐT chịu trách nhiệm trong việc không biên soạn bộ SGK nhà nước

Theo Nghị quyết 686, chương trình GDPT mới ban hành chậm 30 tháng so với yêu cầu của Thủ tướng Chính phủ. Bộ máy chỉ đạo, tổ chức chưa hợp lý về cơ cấu, thành phần, số lượng. Việc thực nghiệm, đánh giá tác động đối với những nội dung đổi mới chưa được chú trọng.

Đặc biệt, Nghị quyết 686 nêu rõ những bất cập khi Bộ GD&ĐT không tổ chức biên soạn được một bộ SGK theo quy định của Nghị quyết 88; chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm quản lý, cập nhật, phát triển nội dung GDPT; công tác quản lý, điều tiết giá SGK...

Việc thực nghiệm SGK chưa được coi trọng đúng mức, thời gian ngắn, chưa bảo đảm yêu cầu về quy mô và chất lượng.

Việc thẩm định, tiếp thu, chỉnh sửa SGK chưa chặt chẽ, dẫn tới còn sai sót về nội dung ở 18 cuốn SGK, nhất là cuốn tiếng Việt lớp 1, khoa học tự nhiên lớp 6, lịch sử lớp 11.

Nghị quyết 686 đánh giá chương trình GDPT mới đã thay đổi từ truyền thụ kiến thức sang định hướng phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh. Ảnh: NGUYỄN QUYÊN

Vấn đề cung ứng, phát hành SGK còn nhiều bất cập, qua nhiều khâu trung gian. Tình trạng khan hiếm, thiếu sách cục bộ đối với một số đầu sách diễn ra trước thềm năm học mới. Việc mua sách ngoài thị trường gặp khó khăn. Việc in sách lậu, phát hành sách giả diễn ra phức tạp.

Một tồn tại khác là SGK mới phát hành chậm, giáo viên có ít thời gian nghiên cứu, chuẩn bị bài giảng, ảnh hưởng tới chất lượng dạy học.

Quy định về lựa chọn SGK tại Thông tư 25/2020/TT-BGDĐT chưa chặt chẽ, dẫn tới cách thức triển khai không thống nhất giữa các địa phương. Điều này tạo ra kẽ hở để trục lợi, cạnh tranh không lành mạnh.

Thời gian lựa chọn ngắn, số bản mẫu nhiều (nhất là ở cấp tiểu học) nên giáo viên gặp khó khăn trong nghiên cứu, đề xuất lựa chọn. Nhiều tỉnh chậm phê duyệt kết quả lựa chọn sách, ảnh hưởng đến tiến độ cung ứng.

Đổi mới đồng bộ

Nghị quyết 686 chỉ rõ chương trình GDPT còn gặp một số tác nhân gây trở ngại như số lượng cơ sở GDPT lớn, phạm vi triển khai rộng; điều kiện kinh tế - xã hội của các địa phương khác nhau; nguồn ngân sách nhà nước đầu tư cho giáo dục còn khó khăn...

Hay hạn chế về yếu tố con người như nhận thức, trình độ, năng lực chuyên môn của cán bộ quản lý, giáo viên còn hạn chế; chính sách, chế độ đãi ngộ đối với nhà giáo chưa hấp dẫn, khó giữ chân đội ngũ giáo viên; trình độ và khả năng tiếp thu của học sinh ở các địa bàn khác nhau có sự chênh lệch...

Về trách nhiệm, Ủy ban Thường vụ QH xác định Bộ GD&ĐT chịu trách nhiệm chính trong tham mưu toàn diện việc triển khai đổi mới GDPT;

Về các tồn tại, hạn chế trong xây dựng, thực nghiệm, thẩm định chương trình, SGK; không tổ chức biên soạn được một bộ SGK;

Giá các bộ SGK có tỉ lệ chiết khấu cao; hướng dẫn lựa chọn SGK trong cơ sở GDPT.

Tuy nhiên, hiện tại chương trình GDPT mới đã thay đổi từ truyền thụ kiến thức sang định hướng phát triển phẩm chất, năng lực của học sinh; xác định rõ năm phẩm chất và 10 năng lực chủ yếu, cốt lõi cần phát triển đối với học sinh phổ thông.

Điểm tích cực là đã đổi mới đồng bộ về nội dung, phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá. Nội dung các môn học được xây dựng theo hướng giảm tải, tăng cường thực hành, gắn với thực tiễn đời sống.

Việc đổi mới phương pháp giáo dục được thực hiện ở tất cả cơ sở giáo dục. Học sinh phát huy tính chủ động, sáng tạo, giáo viên đóng vai trò là người tổ chức, kiểm tra, định hướng. Phương thức thi, kiểm tra đánh giá chất lượng đã được chuyển dần từ kiểm tra kiến thức sang đánh giá năng lực, phẩm chất của người học.

Từ hạn chế đến giải pháp

Từ những hạn chế, Ủy ban Thường vụ QH đề ra hàng loạt giải pháp. Một trong những giải pháp là nâng cao hiệu lực, hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát việc triển khai chương trình GDPT 2018.

Nhất là trong việc mua sắm trang thiết bị, tổ chức thi tốt nghiệp THPT; khẩn trương sửa chữa, khắc phục hậu quả đối với những lỗi sai trong các SGK đã phát hành; xử lý kịp thời, nghiêm minh các sai phạm.

Khẩn trương ban hành văn bản hướng dẫn về phương pháp định giá SGK; bảo đảm kiểm soát chặt chẽ chi phí sản xuất, tiết giảm chi phí trung gian, giảm tỉ lệ chiết khấu xuống mức hợp lý để giảm giá SGK.

Đặc biệt, Nghị quyết 686 đề nghị QH xem xét, quyết định chủ trương tiếp tục thực hiện quy định của Nghị quyết 88 về việc giao Bộ GD&ĐT tổ chức việc biên soạn một bộ SGK.

Cùng với đó, cần nghiên cứu, xem xét cơ chế, chính sách miễn tiền bản quyền đối với việc xuất bản SGK do Nhà nước là đại diện chủ sở hữu quyền tác giả.

Giá sách tăng cao 2-4 lần

Nội dung kết luận tại Nghị quyết 686 nêu rõ giá bộ SGK theo chương trình GDPT 2018 tăng gấp 2-4 lần giá sách theo chương trình GDPT 2006. Số đầu sách tăng, tình trạng bán SGK kèm sách bài tập, sách tham khảo dẫn đến tăng chi phí mua sách.

Giá SGK môn tiếng Anh cao hơn nhiều so với các môn học còn lại nhưng không sử dụng nhiều lần. Chi phí phát hành cao, chưa hợp lý đối với loại hình sách phát hành số lượng lớn, người học bắt buộc phải mua.

Theo thống kê, từ năm 2020 đến 2022 đã có 381 đầu SGK mới được xuất bản; 194 triệu bản SGK mới được Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam và Công ty cổ phần Đầu tư xuất bản - thiết bị giáo dục Việt Nam (VEPIC) phát hành.

Mức chi phí phát hành tối đa đối với SGK phục vụ năm học 2020-2021, 2021-2022 của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam là 29% giá bìa; sách bài tập là 33%; sách giáo viên là 15%. Mức chiết khấu ở năm học 2022-2023 lần lượt là 28,5%, 35%, 15%.

MINH TRÚC