Yêu cầu làm rõ ranh giới 'chấp nhận rủi ro' trong nghiên cứu khoa học

Cần làm rõ định nghĩa về "rủi ro"

Chiều 13/5, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Tham gia phát biểu ý kiến tại hội trường, ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn Hải Dương) ủng hộ việc luật hóa tinh thần "chấp nhận rủi ro", vì bản chất của nghiên cứu và đổi mới sáng tạo là chấp nhận thất bại có kiểm soát. Tuy nhiên, bà cho rằng, nếu không có cơ chế minh bạch, quy định này dễ bị lạm dụng.

Từ đó, nữ đại biểu đề nghị làm rõ ranh giới giữa rủi ro chấp nhận được (ví dụ: sai số mô hình, thất bại thử nghiệm...) và sai phạm không thể miễn trừ (gian lận, đạo đức nghiên cứu yếu kém...).

Đồng thời, đề xuất thành lập hội đồng đánh giá rủi ro có chuyên môn sâu và độc lập; thiết lập quỹ riêng cho nghiên cứu mạo hiểm, vận hành theo cơ chế "đầu tư rủi ro công", đánh giá dựa trên tiềm năng sáng tạo chứ không chỉ là đầu ra hữu hình.

ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga (Ảnh: Media Quốc hội).

Cũng góp ý về nội dung này, ĐBQH Nguyễn Văn Huy (đoàn Thái Bình) cho biết, khoản 1 điều 9 dự thảo luật quy định: "Tổ chức cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo không bị truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước nếu đã tuân thủ đầy đủ quy trình, quy định trong quá trình triển khai và không có hành vi gian lận vi phạm pháp luật hoặc sử dụng sai mục tiêu phạm vi kinh phí".

Theo ông Huy, đây là điểm mới được kế thừa có sửa đổi, bổ sung từ quy định của Nghị quyết số 193 của Quốc hội về thí điểm một số cơ chế chính sách đặc biệt tạo đột phá phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia.

ĐBQH Nguyễn Văn Huy (Ảnh: Media Quốc hội).

Với quy định này sẽ tạo môi trường thuận lợi cho nghiên cứu khoa học, khuyến khích sáng tạo, đổi mới, tạo môi trường thuận lợi cho việc thực hiện các đề tài khoa học có tính đột phá cao, ông cơ bản thống nhất như dự thảo.

Tuy nhiên, để bảo đảm tính khả thi của dự thảo luật, đại biểu đề nghị cơ quan soạn thảo cần tiếp tục nghiên cứu, bổ sung quy định để bảo đảm hài hòa giữa việc khuyến khích sáng tạo và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân liên quan.

"Tôi đề nghị cần làm rõ định nghĩa về "rủi ro" thật cụ thể trong bối cảnh nghiên cứu khoa học công nghệ, phân biệt rành mạch với lỗi chủ quan hoặc vi phạm đạo đức nghiên cứu. Cũng như cơ chế cho phép tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo không phải chịu trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước, ảnh hưởng đến cộng đồng dân cư", ông Huy nói.

Đại biểu cũng đề nghị cần tiếp tục nghiên cứu, rà soát, bổ sung các quy định về nguyên tắc nhằm giảm thiểu tối đa rủi ro cũng như quy định thật chặt chẽ, để tránh lạm dụng quy định chấp nhận rủi ro, gây thất thoát, lãng phí trong hoạt động khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Cơ chế cho phép thử cái mới

Tham gia góp ý kiến, ĐBQH Nguyễn Hoàng Bảo Trân (đoàn Bình Dương) cho biết, tại điều 23 dự thảo Luật về hướng dẫn triển khai cơ chế thử nghiệm có kiểm soát theo từng loại hình công nghệ và lĩnh vực. Theo đại biểu, đây là cơ chế cho phép thử cái mới có rủi ro thì kiểm soát, có sai thì sửa, không bị phạt ngay.

Bà nêu, thực tế, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ quản lý Nhà nước về khoa học và công nghệ tại địa phương, chúng ta đều nhận thấy một thực trạng đáng lo ngại là nhiều đề tài nghiên cứu sau khi nghiệm thu không được ứng dụng vào thực tiễn, gây lãng phí nguồn lực và làm suy giảm niềm tin vào hiệu quả đầu tư cho khoa học.

ĐBQH Nguyễn Hoàng Bảo Trân (Ảnh: Media Quốc hội).

Lần đầu tiên quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát được đưa vào quy định trong luật cho phép Chính phủ quy định chi tiết về từng loại hình, lĩnh vực, đối tượng thử nghiệm, tạo khung pháp lý chung áp dụng đa lĩnh vực. Đặc biệt, trong công nghệ mới như AI, ứng dụng y tế số chuyển đổi số.

"Đây là "cánh cửa" rất quan trọng để các mô hình công nghệ mới ra đời và phát triển", bà Trân nói và cho rằng để thực sự phát huy đúng ý nghĩa đề ra, đại biểu đề nghị cần luật hóa cơ chế thử nghiệm có kiểm soát trong Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo để tạo cơ sở pháp lý rõ ràng, thống nhất, tăng cường vai trò điều phối của Chính phủ có trách nhiệm phối hợp liên ngành, bảo đảm quyền và nghĩa vụ của tổ chức, cá nhân tham gia thử nghiệm được an toàn, hợp lý.

Mặt khác, dự thảo cũng cần quy định rõ đối tượng được cấp phép thử nghiệm theo đúng quy định của pháp luật thì không bị xử lý nếu có sơ suất trong phạm vi thử nghiệm, trách nhiệm của Chính phủ và các cơ quan đơn vị có liên quan trong việc quy định ban hành danh mục ngành nghề được phép thử nghiệm, kiểm duyệt.

Thời gian thử nghiệm và đánh giá kết quả phối hợp triển khai thực hiện chặt chẽ, đồng bộ và công khai để mô hình tốt được nhân rộng.

Hoàng Thị Bích