6 nhà khoa học Việt Nam giành Giải thưởng sáng tạo châu Á

Giải thưởng sáng tạo châu Á của Quỹ toàn cầu Hitachi được khởi xướng từ năm 2020 nhằm thúc đẩy khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, góp phần giải quyết các vấn đề xã hội và hiện thực hóa xã hội bền vững trong khu vực ASEAN.

Giải thưởng tôn vinh các cá nhân và tổ chức phục vụ lợi ích công cộng thông qua những thành tựu nổi bật trong nghiên cứu và phát triển (R&D) trong lĩnh vực khoa học, công nghệ.

Năm 2024, hội đồng tuyển chọn đã đánh giá hồ sơ từ 26 trường đại học và viện nghiên cứu tại 6 nước ASEAN và chọn ra những cái tên xuất sắc nhất, trong đó có 6 nhà khoa học Việt Nam.

Bước sang năm thứ 5, chương trình có sự cải thiện đáng kể về chất lượng nghiên cứu. Các hồ sơ thể hiện sự quan tâm sâu sắc những nghiên cứu liên quan đến công nghệ công nghiệp, phản ánh phong trào ngày càng tăng ở Đông Nam Á, hướng tới việc liên kết nghiên cứu với thực tiễn.

Một số sáng kiến đạt kết quả lớn, như đã có được bằng sáng chế và đang tiến hành các dự án thí điểm để phát triển sản phẩm với sự hợp tác của các công ty địa phương. Các dự án như vậy nhận được đánh giá cao từ hội đồng tuyển chọn.

Hội đồng tiến hành một quá trình tuyển chọn nghiêm ngặt từ tháng 9 đến tháng 10/2024, đánh giá toàn diện các đơn đăng ký, tài liệu học thuật, tài liệu hỗ trợ khác và các cuộc phỏng vấn trực tuyến, cũng như xem xét sự khác biệt trong năng lực nghiên cứu và phát triển quốc gia.

Cuối cùng, chọn ra tổng cộng 14 dự án được giải (1 Giải thưởng Sáng tạo Tốt nhất, 4 Giải thưởng Sáng tạo Xuất sắc và 9 Giải Khuyến khích).

Cụ thể, Giải thưởng Sáng tạo Xuất sắc với trị giá 1 triệu yen mỗi giải được trao cho PGS.TS Nguyễn Hữu Hiếu, Trường Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh và PTS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung, Trường Đại học Khoa học (Đại học Huế); Giải Khuyến khích với trị giá 500.000 yen mỗi giải được trao cho PGS.TS Lương Xuân Điển, PGS.TS Vũ Thu Trang đều đến từ Trường Hóa và Khoa học Sự sống, Đại học Bách khoa Hà Nội, PGS.TS Nguyễn Đình Quân, Trường Đại học Bách khoa (Đại học Quốc gia TP Hồ Chí Minh), TS Võ Nguyễn Xuân Phương, Trường Đại học Tôn Đức Thắng.

Hai nhà khoa học Việt Nam giành Giải thưởng sáng tạo xuất sắc

Công trình "Tổng hợp vật liệu nano từ sinh khối cho các ứng dụng trong sản xuất furfural và Xử lý nước thải" của PGS.TS Nguyễn Hữu Hiếu nhằm giải quyết vấn đề ô nhiễm từ thuốc nhuộm hữu cơ, kim loại nặng và kháng sinh gây nguy hiểm cho sức khỏe con người và hệ sinh thái.

Ngoài ra, giá trị kinh tế của các phụ phẩm nông nghiệp dư thừa bị hạn chế, nhưng lại gây áp lực chi phí đáng kể cho việc quản lý và xử lý chất thải thích hợp. Những thách thức này nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết về phát triển bền vững và giảm ô nhiễm môi trường.

PGS.TS Nguyễn Hữu Hiếu, chủ nhân công trình nghiên cứu "Tổng hợp vật liệu nano từ sinh khối cho các ứng dụng trong sản xuất furfural và Xử lý nước thải". Ảnh: NVCC

Phát triển vật liệu dựa trên sinh học mở ra con đường để giải quyết cả các mối lo ngại về kinh tế và môi trường. Các phương pháp sản xuất nhiên liệu sinh học nâng cao có thể thay thế nhiên liệu truyền thống, góp phần giảm ô nhiễm không khí.

Ngoài ra, chúng có thể được chuyển đổi thành các tác nhân hiệu quả để phục hồi môi trường, nhắm mục tiêu vào các chất gây ô nhiễm như kim loại nặng và các chất ô nhiễm hữu cơ (như kháng sinh và thuốc nhuộm).

Tập trung vào các kỹ thuật tổng hợp và tối ưu hóa sáng tạo, vật liệu dựa trên sinh học là giải pháp đầy hứa hẹn cho các ứng dụng công nghiệp và môi trường bền vững.

Các dự án thí điểm có thể mở rộng quy mô thông qua phối hợp với doanh nghiệp để xử lý nước thải và kết quả được đo lường theo tiêu chuẩn chất lượng nước quốc tế để đảm bảo an toàn cho nguồn nước địa phương.

Bên cạnh đó, tận dụng nguồn lực tự nhiên một cách sáng tạo sẽ đóng góp cho phát triển xã hội bằng cách liên kết tiến bộ công nghệ với thực hành bền vững.

Theo ông Hiếu, “thông qua đổi mới trong nghiên cứu và ứng dụng vật liệu tiên tiến, chúng ta sẽ tạo ra đóng góp có ý nghĩa bằng cách chuyển đổi sinh khối lãng phí thành vật liệu có thể ứng dụng để tạo ra năng lượng sạch, cải tạo môi trường và giảm thiểu biến đổi khí hậu, mang lại môi trường sống tốt hơn cho các thế hệ tương lai”.

Giải thưởng sáng tạo xuất sắc thứ hai của Việt Nam được trao cho PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung, chủ nhân của công trình “Nghiên cứu và phát triển dược phẩm từ cây thuốc đặc hữu bằng công nghệ chiết xuất thân thiện với môi trường và phương pháp mô phỏng hiện đại”.

Theo tác giả, ô nhiễm, biến đổi khí hậu, dư lượng thuốc trừ sâu không chỉ gây hại cho sức khỏe mà còn góp phần gây kháng kháng sinh, làm giảm hiệu quả của thuốc.

Nghiên cứu về thuốc có nguồn gốc tự nhiên nhằm tăng cường điều trị, tăng cường khả năng miễn dịch. Tuy nhiên, thu hoạch thảo dược không bền vững có thể gây tổn hại đến môi trường.

Kết hợp các phương pháp mô phỏng, thử nghiệm và chiết xuất thân thiện với môi trường cung cấp các phương pháp điều trị bệnh hiệu quả, kịp thời.

Các sản phẩm từ công trình “Nghiên cứu và phát triển dược phẩm từ cây thuốc đặc hữu bằng công nghệ chiết xuất thân thiện với môi trường và phương pháp mô phỏng hiện đại” của PGS.TS Nguyễn Thị Ái Nhung. Ảnh: NVCC

Do đó, tác giả xây dựng cơ sở dữ liệu dược liệu quốc gia cho Thừa Thiên Huế, tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý và bảo tồn hiệu quả bằng cách cung cấp dữ liệu cần thiết về các loài thực vật bản địa và quý hiếm.

Các khu bảo tồn dược liệu được thành lập tại Vườn quốc gia Bạch Mã và Khu bảo tồn thiên nhiên Phong Điền, đồng thời các vườn ươm thử nghiệm và nhân giống các loài đặc hữu.

Các phương pháp chiết xuất tiên tiến được sử dụng để phân lập các hợp chất hoạt tính sinh học một cách an toàn. Những sáng kiến này thúc đẩy sản xuất xanh, nâng cao nhận thức của cộng đồng và tăng cường các chương trình giáo dục.

Nghiên cứu tập trung vào phân tích sinh học và hóa học của các cây thuốc đặc hữu như Distichochlamys (chi gừng đen), Cordyceps (đông trùng hạ thảo), để phát triển các phương pháp điều trị nhiễm trùng do vi khuẩn và điều trị triệu chứng bệnh, sử dụng mô hình tính toán và thí nghiệm trong phòng lab để giải quyết tình trạng kháng kháng sinh.

Kết quả nghiên cứu cho phép sản xuất đại trà các sản phẩm y tế chất lượng cao của Việt Nam, mang lại lợi ích cho sức khỏe cộng đồng và tăng trưởng kinh tế.

Một đơn vị liên doanh với Công ty cổ phần khoa học công nghệ HUSCI ở Huế tạo điều kiện thuận lợi để thương mại hóa dược liệu, trà thảo mộc và nấm. Viện Khoa học của Đại học Huế quản lý sở hữu trí tuệ.

Với giải thưởng này, bà Nhung cho biết, sẽ giúp quảng bá cây thuốc đặc hữu Việt Nam, sản xuất có trách nhiệm và tính bền vững toàn cầu. Bà cam kết "thúc đẩy nghiên cứu vì lợi ích cộng đồng và củng cố các thực hành bền vững vì tương lai thịnh vượng".

Bốn giải khuyến khích được trao cho công trình nghiên cứu "Phát triển chất xúc tác vàng hoạt tính cao và vật liệu tổng hợp nano dựa trên sinh khối bằng cách sử dụng phương pháp tiếp cận cơ học và hóa học bề mặt (MCS)" của PGS.TS Lương Xuân Điển; “Chiến lược sinh thái nuôi trồng cá – gạo bền vững” của TS Võ Nguyễn Xuân Phương; “Chuyển đổi bùn thải từ sản xuất giấy thành Nanocellulose vi khuẩn để sản xuất giấy bền vững" của PGS.TS Nguyễn Đình Quân; “Phát triển sản phẩm từ thực vật bền vững và có ích cho sức khỏe từ cây trồng Việt Nam” của PGS.TS Vũ Thu Trang.

Du Lam