Bài 1 - Kiến tạo 'Cung đường di sản Chăm'

Tháp Bà Pô Nagar là hình mẫu văn hóa thờ Mẫu giao thoa Việt-Chăm ở phía Bắc tỉnh Khánh Hòa, một trụ chính kết nối "Cung đường di sản Chăm"

Khánh Hòa hiện nay đang kiến tạo nên một "Cung đường di sản Chăm" quy mô và liền mạch, biến vùng đất này trở thành trung tâm di sản Chăm hàng đầu Việt Nam. Trục di sản này đã kết nối hai quần thể Di tích quốc gia đặc biệt có giá trị lớn gồm: Tháp Bà Pô Nagar (hình mẫu văn hóa thờ Mẫu giao thoa Việt-Chăm ở phía Bắc) và Tháp Pô Klong Garai (biểu tượng tín ngưỡng Bàlamôn giáo quan trọng ở phía Nam).

Sự hợp nhất này không chỉ giới hạn ở phạm vi địa lý mà còn là quá trình tích hợp trọn vẹn các giá trị di sản. Đó là sự giao thoa, hòa quyện giữa di sản văn hóa vật thể (như kiến trúc, điêu khắc) và di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc, tạo nên sự hòa hợp văn hóa sâu sắc của các dân tộc Kinh, Raglai, Chăm... cùng chung sống trên một địa bàn.

Từ điểm đơn lẻ đến chuỗi trải nghiệm chiều sâu

Đến tỉnh Khánh Hòa hôm nay, người dân, du khách đang được chứng kiến những đổi thay, từ kinh tế, văn hóa, xã hội và đời sống. Tỉnh được mở rộng quy mô diện tích, tiềm năng đột phá lớn và tràn đầy khát vọng. Điều đáng nói, sau sáp nhập, nhiều di tích được ‘đánh thức’, tu bổ, chỉnh trang để khai thác đón khách du lịch.

Tháp Pô Klong Garai, biểu tượng tín ngưỡng Bàlamôn giáo quan trọng ở phía Nam tỉnh Khánh Hòa, một trong những trụ chính kết nối "Cung đường di sản Chăm"

Tại vùng đất Nam Khánh Hòa, các di tích gồm: Tháp Pô Klong Garai, Tháp Pô Rômê, Tháp Hòa lai được quan tâm chỉnh trang, tôn tạo, trang hoàng đèn thắp sáng …Lượng du khách về đây (đặc biệt là khách quốc tế) ngày càng tăng. Riêng Tháp Bà Pô Nagar ở phía Bắc Khánh Hòa mỗi ngày đón hàng nghìn lượt du khách.

Trao đổi với phóng viên Văn Hóa, ông Trần Đức Hà, Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Di sản văn hóa tỉnh Khánh Hòa chia sẻ: Khánh Hòa hiện là trung tâm di sản giàu tài nguyên, đa dạng và đặc sắc. Tỉnh đang sở hữu 257 di sản văn hóa đã được xếp hạng.

“Điểm nhấn nổi bật trong kho tàng di sản của tỉnh là 3 Di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh (gồm Nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam Bộ, Nghệ thuật làm gốm truyền thống của người Chăm, và Nghệ thuật hô, hát Bài Chòi) cùng với 3 Di tích quốc gia đặc biệt (Tháp Bà Pô Nagar, Tháp Pô Klong Garai và Tháp Hòa Lai)”, ông Trần Đức Hà vui vẻ nói.

Di tích quốc gia Tháp Pô Rômê, một trong những "mắt xích" trong "Cung đường di sản Chăm"

Di tích quốc gia đặc biệt Tháp Hòa Lai, một trong những điểm nhấn kết nối "Cung đường di sản Chăm"

Bên cạnh đó, tỉnh còn sở hữu 33 Di tích quốc gia, trong đó có 5 Bảo vật quốc gia quý giá đang được lưu giữ (Bộ sưu tập Đàn đá Khánh Sơn, Bia Hòa Lai, Phù điêu Vua Pô Rômê, Bia Phước Thiện, Tượng Vua Pô Klong Garai).

Nói về vai trò của di sản văn hóa trong đời sống hiện nay, PGS.TS. Trần Đức Cường, Chủ tịch Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam cho rằng, di tích lịch sử (đền, tháp Chăm) không chỉ đơn thuần là điểm đến thu hút du khách mà cần phải được nhìn nhận là "lớp học lịch sử" và "không gian văn hóa". Đây chính là nơi để giáo dục thế hệ trẻ về truyền thống dân tộc.

“Do đó, việc biến các di tích thành "di sản sống" không chỉ là trách nhiệm bảo tồn, mà còn là chiến lược phát triển bền vững của địa phương. Điều này sẽ góp phần làm phong phú thêm bản sắc văn hóa và thúc đẩy mạnh mẽ kinh tế - xã hội của tỉnh Khánh Hòa”, PGS.TS. Trần Đức Cường khẳng định.

Người dân dâng lễ cúng tại Tháp Bà Pô Nagar

Ông Nguyễn Anh Vũ, Chủ tịch Hiệp hội Du lịch Ninh Thuận, tỉnh Khánh Hòa cho rằng: Các Di tích tháp Chăm chính là nền tảng vững chắc để kiến tạo và phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa tâm linh độc đáo. Ông cho rằng, việc sáp nhập tỉnh Ninh Thuận và Khánh Hòa đã tạo ra sự chuyển đổi rõ rệt, biến hành trình du lịch từ việc tham quan các điểm đơn lẻ thành một chuỗi trải nghiệm xuyên suốt về lịch sử và tín ngưỡng Chăm.

Khách du lịch đến đây không chỉ được chiêm ngưỡng kiến trúc ngàn năm, mà còn có cơ hội đắm mình trong sự đa dạng văn hóa đầy cuốn hút: từ sự giao thoa trang nghiêm của Lễ hội Tháp Bà Pô Nagar đến sự nguyên bản của Lễ hội Katê. Du khách còn được tham quan các làng nghề truyền thống như: Gốm Bàu Trúc, Dệt thổ cẩm Mỹ Nghiệp, cùng với việc thưởng thức tinh hoa ẩm thực và các loại hình nghệ thuật trình diễn Chăm độc đáo.

Di tích quốc gia Thành cổ Diên Khánh, mắt xích quan trọng ở phía Tây của tỉnh Khánh Hòa kết nối các di sản

Sự liên kết này đã mở ra một cơ hội phát triển rộng mở chưa từng có, với việc hình thành "Cung đường di sản Chăm Pa" liền mạch và quy mô lớn.

Chiến lược khai thác đồng bộ và bền vững

Để phát huy tối đa giá trị di sản văn hóa, nhiều chuyên gia du lịch và văn hóa đều cho rằng, Khánh Hòa cần thực hiện một chiến lược khai thác đồng bộ. Trọng tâm là xây dựng "Tuần lễ Văn hóa Chăm" chung được tổ chức luân phiên hoặc đồng thời, kết nối trực tiếp các nghi thức trang trọng tại tháp cổ với các hoạt động trải nghiệm sâu sắc tại cộng đồng, qua đó kéo dài thời gian lưu trú và tăng tính hấp dẫn.

Lễ rước y trang lên Tháp Pô Klong Garai

Phân tích cụ thể hơn về điều này, ông Trần Minh Đức, Chi hội trưởng Hội Lữ Hành tỉnh Khánh Hòa, đề xuất thiết kế tuyến du lịch tham quan di sản kéo dài 3-4 ngày. Đây là hành trình xuyên suốt từ Nha Trang (nghỉ dưỡng, Tháp Bà Pô Nagar) đến Ninh Thuận (Tháp Pô Klong Garai, làng nghề, vườn nho). Tuyến này tích hợp đa dạng giữa du lịch biển, lịch sử (Thành cổ Diên Khánh), văn hóa cộng đồng và du lịch nghiên cứu…

Đồng thời, cần ưu tiên khai thác các sản phẩm du lịch học đường và trải nghiệm nghiên cứu thông qua hoạt động thực địa, so sánh kiến trúc Chăm và lịch sử địa phương, tạo ra trải nghiệm có giá trị giáo dục cao.

Ông Trần Minh Đức nhấn mạnh: "Chiến lược tổng thể này không chỉ thu hút khách du lịch nghiên cứu và kéo dài thời gian lưu trú, mà còn tạo ra nguồn thu nhập bền vững, khuyến khích cộng đồng địa phương, đặc biệt là người Chăm, tích cực tham gia bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa tổ tiên ngay trong đời sống cộng đồng."

Thiếu nữ Chăm với gốm Bàu trúc

Ở một góc nhìn khác, ông Nguyễn Phi Hồng Nguyên (Hiệp hội Du lịch Nha Trang – Khánh Hòa) đã nêu bật tầm quan trọng chiến lược của việc định vị rõ ràng các điểm đến, đặc biệt là các di sản văn hóa của tỉnh, nhằm thúc đẩy sự kết nối trong các tour du lịch.

Ông lý giải, sau sáp nhập, quy mô địa lý của Khánh Hòa đã mở rộng đáng kể, ẩn chứa vô số điểm du lịch độc đáo. Vì vậy, việc cung cấp thông tin chi tiết, đầy đủ về những điểm đến này cho cả du khách và doanh nghiệp là bước đi tiên quyết để kiến tạo nên những hành trình du lịch liên kết thuận lợi, hấp dẫn và có tính trải nghiệm cao.

Trong khi đó, TS. Nguyễn Hồ Phong (Trường Đại học Văn hóa TP. Hồ Chí Minh) đã đưa ra một góc nhìn mới, nhấn mạnh vai trò trung tâm của cộng đồng trong bảo tồn và phát huy di sản văn hóa gắn với phát triển du lịch.

Bảo vật quốc gia tượng Vua Pô Klong Garai

Bảo vật quốc gia bia Phước Thiện

Ông đề xuất các giải pháp mang tính đột phá như xây dựng mô hình đồng quản lý, sáng tạo sản phẩm du lịch văn hóa, ứng dụng công nghệ số và thiết lập cơ chế chia sẻ lợi ích minh bạch.

(Còn tiếp)

XUÂN HƯỚNG