Lễ hội Katê: Khi con người biết cúi đầu trước trời đất và mỉm cười với nhau

Tháng Mười, nắng vàng như mật rót xuống miền cát trắng Khánh Hòa.

Từ những ngọn đồi khô cằn, gió mang theo hương muối, mùi lúa mới và âm vang trống Ginăng gọi con người trở về.

Đó là Katê - mùa lễ hội thiêng liêng nhất của người Chăm theo đạo Bà-la-môn, khi ký ức, niềm tin và lòng biết ơn cùng hội tụ trên những tháp gạch đỏ rực rỡ giữa trời cao nắng cháy.

Các vị chức sắc người Chăm tham gia lễ rước y trang về tháp Pô Klong Garai.

Katê - Khi con người trò chuyện cùng thần linh

Với đồng bào Chăm, Katê không chỉ là một lễ hội, mà là hành trình trở về với cội nguồn của vũ trụ và chính mình.

Trên các tháp Pô Klong Garai, Pô Rome, Pô Inư Nưgar… tiếng trống Ginăng hòa với kèn Saranai, đưa con người bước vào không gian của thần linh.

Các chức sắc Bà-la-môn (Acar, Po Adhia) cử hành nghi lễ cổ xưa: tắm tượng thần, thay y phục, đọc kinh bằng tiếng Chăm và tiếng Phạn. Khói hương quyện cùng gió biển. Từng giọt nước dâng lên tượng thần Siva, biểu tượng của sáng tạo, hủy diệt và tái sinh, như thay lời con người cảm tạ đất trời.

Ở đó, niềm tin không nằm trên cao, mà hòa vào từng bàn tay, từng bước chân của người hành lễ. Bởi với bà con người Chăm, thần linh không ở xa, thần linh ở trong đất, trong nước, trong hơi thở của mỗi người.

Đồng bào Chăm tấp nập trẩy hội Katê ở tháp Pô Klong Garai.

Khi đạo và đời cùng soi chiếu

Sau phần lễ trang nghiêm là phần hội rộn ràng.

Những thiếu nữ Chăm trong váy dài rực rỡ xoay tròn trong điệu múa Apsara mềm mại như nước. Tiếng trống, tiếng kèn hòa với tiếng cười của trẻ nhỏ, tiếng nói của du khách và những bàn tay nắm chặt nhau.

Lúc ấy, đạo hòa với đời, thiêng liêng hòa với trần thế.

Tín ngưỡng không còn là khoảng cách giữa con người và thần linh, mà trở thành sợi dây kết nối giữa người với người.

Katê, trong ý nghĩa sâu xa nhất, chính là ngày con người nhắc nhau sống tử tế hơn, biết tri ân hơn, và biết cùng nhau giữ gìn hòa khí của cuộc đời. Thờ thần không chỉ là thắp nhang, mà là thắp lòng biết ơn.

Màn biểu diễn múa quạt của đồng bào Chăm.

Khi văn hóa là dòng chảy, không phải di sản nằm im

Trên những ngọn tháp cổ, Katê vẫn được tổ chức mỗi năm suốt hàng trăm năm qua. Nhưng lễ hội không hề cũ. Nó thay đổi cùng con người, hòa cùng nhịp sống mới, trở thành lễ hội văn hóa - du lịch của toàn vùng.

Người Kinh, người Raglai, người Hoa cùng chung vui.

Những làng nghề truyền thống như Bàu Trúc (gốm) hay Mỹ Nghiệp (dệt thổ cẩm) được hồi sinh, khi du khách đến không chỉ để xem, mà để hiểu, để chạm tay vào văn hóa đang sống.

Katê dạy rằng: “Giữ văn hóa không phải để khoe, mà để sống với nó mỗi ngày. Phát triển không phải là bỏ lại quá khứ, mà là đi cùng quá khứ để quá khứ nở hoa trong hiện tại”.

Khi lễ hội là bài học về phát triển bền vững

Katê không chỉ là niềm tin tôn giáo, mà còn là triết lý phát triển bền vững của con người Chăm.

Trong thế giới hiện đại, khi nhiều giá trị đang bị xô lệch, Katê nhắc ta rằng một cộng đồng chỉ có thể lớn mạnh khi giữ được sự hòa hợp giữa con người - thiên nhiên - thần linh.

Nếu nhìn bằng con mắt của người làm chính sách, Katê chính là “bài học mẫu mực” về phát triển lấy con người làm trung tâm:

• Mỗi người dân là chủ thể giữ gìn văn hóa.

• Mỗi nghi lễ là một hoạt động gắn kết cộng đồng.

• Mỗi giá trị tinh thần đều có thể trở thành sức mạnh kinh tế, du lịch và niềm tự hào.

Khi con người biết sống với lòng tri ân, thì cả xã hội sẽ phát triển trong nhân ái.

Triết lý sống của người Chăm: Tri ân - Tri túc - Tri hòa

Ba chữ nhỏ ấy - Tri ân, Tri túc, Tri hòa - là linh hồn ẩn sâu trong lễ hội Katê, và cũng là tinh túy nhân sinh của người Chăm suốt hàng trăm năm qua.

Tri ân - Biết ơn là gốc rễ của lòng người

Tri ân không chỉ là cảm ơn, mà là hiểu được ơn.

Người Chăm tri ân thần linh, nhưng đồng thời tri ân đất - nước - con người. Bà con dâng lễ vật không phải để xin, mà để nhớ: nhớ công trời đất, nhớ công cha ông, nhớ công lao động của chính mình. Khi ta biết ơn, ta sẽ thấy mình nhỏ lại, nhưng lòng mình rộng ra.

Tri túc - Biết đủ để sống an nhiên

Người Chăm không cầu giàu có, mà cầu đủ để sống tốt, sống vui.

Giữa miền cát khô, họ vẫn giữ được nụ cười. Giữa thiếu thốn, họ vẫn có Katê - mùa của đoàn tụ và biết đủ.

Người biết đủ sẽ không nghèo. Người không biết đủ, dù nhiều đến mấy, vẫn thiếu.

Tri hòa - Biết sống hài hòa với người, với đời, với thiên nhiên

Tri hòa là học cách lắng nghe.

Trong nghi lễ Katê, trong cuộc sống thường ngày, người Chăm tìm sự cân bằng giữa truyền thống và hiện đại, giữa người và người, giữa con người và vạn vật.

Người Chăm tin rằng: hòa không có nghĩa là yếu, mà là biết giữ cho lòng mình yên giữa sóng gió cuộc đời. Nếu tri ân giúp ta cúi đầu, tri túc giúp ta đứng vững, thì tri hòa giúp ta nắm tay nhau đi tiếp.

Khi Katê không chỉ là lễ hội của người Chăm

Chiều muộn, mặt trời đỏ rực rơi xuống tháp Pô Klong Garai.

Tiếng trống dần ngưng, khói hương tan vào gió biển. Người Chăm, người Kinh, du khách phương xa cùng bước xuống tháp, lòng nhẹ tênh.

Ngọn lửa Katê khép lại, nhưng không tàn. Nó trở thành ngọn lửa âm ỉ trong lòng người, nhắc ta nhớ rằng:

• Phát triển phải có gốc rễ.

• Hiện đại phải có bản sắc.

• Và con người, dù ở đâu, dù theo tín ngưỡng nào, cũng cần biết cúi đầu trước trời đất và mỉm cười với nhau.

Thông điệp nhỏ

Lễ hội Katê không chỉ là lễ tạ ơn thần linh, mà là lời tri ân cuộc đời.

Vì khi con người biết ơn đất trời, biết đủ với những gì mình có, và biết hòa với người quanh mình, thì đó chính là hạnh phúc.

LÊ MINH HOAN *

(*) Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng, Phó Chủ tịch Quốc hội.