'Bí ẩn' nào giúp châu Phi tránh được thảm họa COVID-19?

Trong khu chợ ở một thị trấn nghèo vùng ngoại ô Harare (Zimbabwe) anh Nyasha Ndou để khẩu trang trong túi, hòa cùng đám đông hàng trăm người khác, hầu hết không đeo khẩu trang, chen lấn mua bán. Cũng như phần lớn nơi khác của Zimbabwe, ở đây virus SARS-CoV-2 đã nhanh chóng bị đẩy lùi về quá khứ, khi các cuộc mít tinh, những buổi biểu diễn và tụ họp đã quay trở lại.

Ndou cho biết, anh để khẩu trang trong túi là để bảo vệ túi tiền của anh bởi cảnh sát đòi hối lộ nên anh sẽ mất tiền nếu không đeo.

Người dân trong khu chợ đông đúc ở ngoại ô thủ đô Harare, Zimbabwe ngày 15/11/2021. Ảnh: AP

Theo số liệu thống kê chính thức, đầu tuần này, Zimbabwe chỉ ghi nhận 33 ca mắc COVID-19 mới và không có trường hợp tử vong nào. Dữ liệu của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cũng cho thấy các ca nhiễm COVID-19 ở châu Phi đã giảm kể từ tháng 7 năm nay.

Khi COVID-19 lần đầu tiên xuất hiện vào năm ngoái, các quan chức y tế lo ngại đại dịch sẽ quét qua châu Phi, giết chết hàng triệu người. Mặc dù vẫn chưa rõ con số nạn nhân cuối cùng của COVID-19 ở lục địa đen sẽ là bao nhiêu, nhưng kịch bản thảm khốc đó vẫn chưa xảy ra ở Zimbabwe hay phần lớn các nước châu Phi.

Các nhà khoa học nhấn mạnh rằng việc thu thập dữ liệu COVID-19 chính xác, đặc biệt là ở các quốc gia châu Phi với hệ thống giám sát y tế không tốt, là vô cùng khó khăn và cảnh báo rằng xu hướng COVID-19 đang thoái lui có thể dễ dàng bị đảo ngược.

Tuy nhiên, có một điều gì đó đang xảy ra ở châu Phi đang khiến các nhà khoa học bối rối. Bà Wafaa El-Sadr, phụ trách y tế toàn cầu tại Đại học Columbia (Mỹ), nói: “Châu Phi không có vaccine và các nguồn lực để chống lại COVID-19 như ở Châu Âu và Mỹ, nhưng bằng cách nào đó, họ có vẻ đang làm tốt hơn”.

Cho đến nay mới chỉ không đầy 6% người dân ở châu Phi được tiêm chủng. Nhưng trong nhiều tháng, WHO đã đánh giá châu Phi là một trong những khu vực ít bị ảnh hưởng nhất trên thế giới trong các báo cáo về dịch bệnh hàng tuần.

Một số nhà nghiên cứu cho biết dân số trẻ của lục địa này - độ tuổi trung bình là 20 so với khoảng 43 ở Tây Âu - cùng với tỷ lệ đô thị hóa thấp hơn và xu hướng dành nhiều thời gian ở ngoài trời hơn của cư dân, có thể đã giúp tránh được những tác động chết chóc hơn của virus, ít nhất là cho đến nay.

Một số nghiên cứu đang xem xét liệu có thể có những giải thích khác, bao gồm cả lý do di truyền hoặc quá khứ đã nhiễm các bệnh ký sinh trùng của cư dân châu Phi hay không.

Hôm 19/11, các nhà nghiên cứu làm việc tại Uganda cho biết họ nhận thấy những bệnh nhân COVID-19 có tỷ lệ phơi nhiễm với bệnh sốt rét cao ít có nguy cơ mắc bệnh nặng hoặc nguy cơ tử vong hơn so với những người có ít tiền sử mắc sốt rét.

Ông Jane Achan, cố vấn nghiên cứu cấp cao tại Malaria Consortium và là đồng tác giả của nghiên cứu, nói: “Chúng tôi thực sự khá ngạc nhiên khi thấy điều ngược lại - rằng bệnh sốt rét có thể có tác dụng bảo vệ trước dịch bệnh.”

Achan cho rằng điều này có thể gợi ý rằng việc nhiễm bệnh sốt rét trong quá khứ có thể làm giảm xu hướng hệ miễn dịch của mọi người hoạt động quá mức (tạo thành cơn bão cytokin) khi họ bị nhiễm COVID-19. Nghiên cứu này đã được trình bày vào ngày 19/11 tại một cuộc họp của Hiệp hội Y học Nhiệt đới và Vệ sinh Mỹ.

Christian Happi, Giám đốc Trung tâm Gien Các bệnh truyền nhiễm châu Phi tại Đại học Redeemer ở Nigeria, cho biết các nhà chức trách đã quen với việc kiềm chế bùng phát dịch bệnh trong điều kiện không có vaccine và ghi nhận mạng lưới hoạt động rộng lớn của các nhân viên y tế cộng đồng. Ông Happi nhận xét, vấn đề không phải lúc nào cũng nằm ở việc có bao nhiêu tiền hay mức độ tinh vi của các bệnh viện.

Trong khi đó, ông Devi Sridhar, phụ trách y tế công cộng toàn cầu tại Đại học Edinburgh, cho biết các nhà lãnh đạo châu Phi đã hành động nhanh chóng trước dịch bệnh. Ông Sridhar lấy ví dụ quyết định đóng cửa biên giới của Mali từ trước khi COVID-19 đến nước này.

Ông Sridhar cho rằng, nhiều nước châu Phi có một cách tiếp cận dịch bệnh COVID với tinh thần khiêm tốn vì họ đã trải qua những dịch bệnh như Ebola, bại liệt và sốt rét và đó là điều khác biệt.

Dữ liệu của WHO cho thấy số ca tử vong do COVID-19 ở châu Phi chỉ chiếm 3% tổng số ca tử vong toàn cầu. Trong khi đó, tỷ lệ tử vong ở châu Mỹ và châu Âu lần lượt là 46% và 29%. Tại Nigeria, quốc gia đông dân nhất châu Phi, cho đến nay, chính phủ ghi nhận gần 3.000 ca tử vong trong số 200 triệu dân. Trong khi đó, nước Mỹ ghi nhận số ca tử vong như vậy chỉ sau 2-3 ngày.

Oyewale Tomori, một nhà virus học người Nigeria, người tham gia một số nhóm tư vấn của WHO, cho rằng châu Phi thậm chí có thể không cần nhiều vaccine như phương Tây. Theo ông, đó là một ý tưởng gây tranh cãi đang được thảo luận nghiêm túc giữa các nhà khoa học châu Phi - và gợi nhớ đến đề xuất mà các quan chức Anh đưa ra vào tháng 3 năm ngoái về việc để COVID-19 tự do lây nhiễm trong cộng đồng nhằm tăng cường khả năng miễn dịch.

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là châu Phi không cần vaccine. Salim Abdool Karim, nhà dịch tễ học tại Đại học KwaZulu-Natal của Nam Phi, người từng tư vấn cho chính phủ Nam Phi về COVID-19 cho biết châu Phi cần phải tiêm phòng cho tất cả để chuẩn bị cho đợt tiếp theo bởi nhìn vào những gì đang xảy ra ở Châu Âu, khả năng có thêm nhiều ca nhiễm tràn là rất cao.

Các bác sĩ cũng sợ rằng dịch bệnh lắng dịu chỉ là tạm thời. Tiến sĩ Johannes Marisa, Chủ tịch Hiệp hội Y tế và Nha khoa Zimbabwe cảnh báo một làn sóng dịch mới có thể sẽ tấn công Zimbabwe vào tháng tới. “Sự tự mãn là thứ sẽ tiêu diệt chúng ta bởi vì ta có thể bị tấn công mà không hề hay biết”, ông Marisa nói.

Thế Vũ