Bức ảnh khiến cả Philippines bị sốc: 'Người chui cống' giữa trung tâm tài chính sầm uất

Một người phụ nữ được chụp ảnh đang chui ra khỏi một lỗ thoát nước dọc theo một con phố ở thành phố Makati, Philippines. Ảnh: William Roberts.

Một cái đầu bất ngờ nhô lên từ miệng cống giữa ban ngày. Rồi đến tay và chân. Cảnh tượng kỳ lạ như trong phim kinh dị ấy xảy ra ngay góc đường Adelantado và VA Rufino – một trong những khu vực đông đúc nhất tại trung tâm tài chính thành phố Makati, Philippines – khi một người phụ nữ bị bắt gặp đang bò ra khỏi cống.

Bức ảnh do một nhiếp ảnh gia nghiệp dư chụp lại và nhanh chóng lan truyền mạnh mẽ trên mạng, sau đó được nhiều hãng truyền thông địa phương đăng tải. Người này xin được gọi bằng biệt danh là William Roberts.

Ông Roberts kể rằng ông đang chụp ảnh quanh khu vực khi đi bộ về nhà như thường lệ thì bắt gặp cảnh tượng đó.

“Khi tôi đứng chờ đèn đỏ cho người đi bộ thì thấy một cái đầu nhô lên từ cống. Vì đã cầm sẵn máy ảnh, tôi liền đưa ống kính lên, tiếp tục chụp, và cô ấy cứ thế bò ra”, ông Roberts, người làm việc trong ngành phần mềm, cho biết.

Ngay khi người phụ nữ ra khỏi cống hoàn toàn, một cảnh sát gần đó đã trông thấy và yêu cầu cô giải thích hành động của mình.

“Tôi cứ bấm máy cho đến khi cô ấy chạy về phía tôi… rồi chạy vụt qua”, ông nói.

Ông Roberts sau đó chia sẻ trải nghiệm kỳ lạ này lên Reddit, hỏi xem có ai từng gặp chuyện tương tự. Bức ảnh nhanh chóng thu hút hơn 1.000 bình luận và hơn 10.000 lượt xem, rồi được đăng lại trên Facebook.

Trên mạng, nhiều người bắt đầu đồn đoán về hình ảnh kỳ lạ. Một số người hoài nghi thậm chí cho rằng đây là một chiêu trò quảng bá.

Truyền thông địa phương tạm gọi người phụ nữ vô danh ấy là bà Rose, và bà lập tức trở thành tâm điểm của giới truyền thông trong lúc giới chức nỗ lực tìm kiếm bà.

Sau đó, Bộ Phúc lợi và Phát triển Xã hội Philippines (DSWD) đã tìm được bà Rose và thông báo sẽ trao cho bà 80.000 peso (tương đương 1.435 USD) tiền hỗ trợ tài chính, đồng thời phong bà làm “nhân viên xã hội danh dự” để giúp tiếp cận những người sống lang thang khác.

“Người chui cống”

Một người đàn ông trèo ra khỏi cống ở một con lạch tại thành phố Makati, nơi có một cộng đồng nhỏ những người sống lang thang ở Philippines. Ảnh: William Roberts.

Câu chuyện về bà Rose đã mở ra một sự thật lớn hơn: bà chỉ là một trong số ít người đang trú ẩn tại một lối cống gần con suối cách nơi bà được phát hiện ban đầu khoảng 1 km.

“Hôm sau, tôi nói chuyện với một cán bộ thuộc Hiệp hội Bất động sản Trung tâm Makati. Họ thừa nhận không biết các ống cống dẫn đi đâu. Dù là đơn vị có trách nhiệm quản lý và bảo trì hệ thống thoát nước thành phố, họ chẳng biết gì về nó”, ông Roberts cho biết, đồng thời nói rằng ông đã gửi email tới nhiều cơ quan chức năng khác nhưng không nhận được phản hồi thỏa đáng.

Sau đó, ông phát hiện lối cống bà Rose chui ra dẫn đến mạng lưới đường cống ngầm trải dài nhiều khu vực trong thành phố, bao gồm một con suối gần Bệnh viện Makati Medical Centre – nơi được gọi là “Vườn thực vật Makati”, nơi bà Rose cùng khoảng 15 người vô gia cư khác sống – những “người chui cống” sống và di chuyển bên dưới lòng đất.

Tạp chí This Week in Asia đã tới con suối đó vào ngày 10/6. Khu vực này có một miệng cống lớn – có thể chính là lối vào hệ thống ngầm mà bà Rose và những người lang thang khác đã sử dụng.

Tuy nhiên, khu vực bị ô nhiễm nặng do rác thải tích tụ và ảnh hưởng từ những cơn mưa rải rác. Không khí nồng nặc mùi hôi.

Nhưng không thấy bóng dáng của cộng đồng cư dân sống trong cống, có lẽ vì họ đã bỏ đi sau khi khu vực bị tăng cường tuần tra do câu chuyện lan truyền mạnh mẽ.

Tính chất hiếm gặp của vụ việc và phản ứng từ chính quyền có thể là nguyên nhân khiến câu chuyện trở nên lan tỏa mạnh mẽ, theo Gino Antonio Trinidad, nghiên cứu sinh tiến sĩ chuyên nghiên cứu về các cộng đồng nghèo đô thị tại Đại học Philippines, Khoa Quản trị và Quản lý Công.

“Chúng ta đã quen với cảnh người vô gia cư sống dưới gầm cầu hay trong nghĩa trang, nhưng việc một người thực sự chui ra từ miệng cống giữa khu trung tâm kinh tế thủ đô là điều chưa từng thấy”, ông Trinidad nói.

Ông chỉ trích phản ứng của DSWD là “giải pháp tạm bợ”, và bày tỏ sự thất vọng trước phản ứng của công chúng về khoản tiền hỗ trợ bà Rose nhận được – điều đã khiến mạng xã hội ngập tràn meme và lời đùa cợt.

Một người trên mạng mỉa mai viết: “Điều kiện để nhận được 80K từ chính phủ: một con dao rọc giấy và một miệng cống”.

“Ước gì ai cũng được như vậy. Có lẽ tôi cũng nên chui vào cống”, một người khác viết.

Ông Trinidad nhận xét những phản ứng như vậy “cũng đáng buồn”, bởi bài học mà nhiều người rút ra chỉ là: “Người nghèo thì luôn được hỗ trợ, trong khi chẳng đóng góp gì cho nền kinh tế”.

Ông Arvin Dimalanta, cố vấn tại Trung tâm Tài nguyên vì Phát triển Hòa nhập Philippines (Inklusibo), cũng chia sẻ quan điểm tương tự. Ông cho rằng khoản hỗ trợ tài chính đó là con số rất khiêm tốn so với những khó khăn mà người vô gia cư như bà Rose phải đối mặt để tìm được chỗ ở, nhất là khi bị cưỡng chế di dời.

“Khi bạn đi thuê nhà, họ thường yêu cầu đặt cọc hai tháng tiền thuê. Rồi còn chi phí chuyển đồ, rồi những thứ thiết yếu khác như thực phẩm. Một gia đình có may mắn lắm thì khoản đó mới đủ sống trong hai tháng,” ông Dimalanta nói.

Thực trạng bị ẩn giấu

Người phụ nữ đang chui ra khỏi một lỗ thoát nước dọc theo một con phố ở Makati. Theo một nghiên cứu năm 2023, có khoảng 4,5 triệu người vô gia cư ở Philippines. Ảnh: William Roberts.

Ông Dimalanta cho biết trường hợp của bà Rose và những người sống trong cống đã làm nổi bật hiện thực về tình trạng vô gia cư tại Philippines.

Theo nghiên cứu năm 2023 của tổ chức phi chính phủ Joly Homes Foundation và Association Soeur Emmanuelle Philippines, Inc., Philippines hiện có khoảng 4,5 triệu người vô gia cư, trong đó 2/3 sống tại khu vực thủ đô Manila.

Đại dịch Covid-19 đã khiến tình hình càng thêm nghiêm trọng khi nhiều người mất việc làm và rơi vào cảnh nghèo đói.

Tuy nhiên, ông Dimalanta cho biết con số này vẫn gây tranh cãi, vì chưa có một định nghĩa tiêu chuẩn về “vô gia cư” tại Philippines. Một số người sống cố định trong những khu ổ chuột dựng tạm cũng có thể bị tính là vô gia cư, hoặc không.

Luật Nhà ở Đô thị năm 1992 (RA 7279) và Luật Bộ Phát triển Khu định cư và Đô thị (RA 11201) của nước này cũng không đưa ra định nghĩa rõ ràng về tình trạng vô gia cư.

Những người sống trên đường phố, làm việc vặt như bán hàng rong, nhặt rác, hay xin ăn, và trú ẩn ở những nơi như gầm cầu, nghĩa trang, hoặc cống ngầm, dễ bị bỏ sót trong các cuộc thống kê.

“Họ không muốn bị nhìn thấy, và cũng rất khó để biết họ ở đâu”, ông Dimalanta nói. Ông cho rằng điều này là hệ quả của cách tiếp cận trừng phạt và hình sự hóa mà chính quyền áp dụng với người vô gia cư.

Dù chính phủ có đề ra các chương trình nhà ở xã hội, nhưng theo ông Trinidad, nhiều người vô gia cư, như những người sống trong nghĩa trang, lại không được tiếp cận, vì bị xếp vào nhóm “người sống lang thang” thay vì “người định cư không chính thức”.

Ông Dimalanta nhấn mạnh rằng việc chuẩn hóa định nghĩa về vô gia cư sẽ giúp các chính sách hỗ trợ trở nên hiệu quả và toàn diện hơn. Ông cũng cho rằng chính phủ nên thay đổi cách tiếp cận từ “trừng phạt” sang “hỗ trợ tái hòa nhập”.

Ông Trinidad cho rằng câu chuyện của bà Rose là một lời nhắc nhở về “cái giá âm thầm phải trả cho giấc mơ đô thị ‘đẳng cấp thế giới’”.

Thu Quyên