Các doanh nghiệp Trung Quốc đổ tiền vào công nghệ sạch

Bên trong một nhà máy sản xuất tấm pin mặt trời tại Trung Quốc. (Ảnh: AFP)

Con số này tương đương mức tăng thường niên 60%, so với tổng 100 tỷ USD trong hai năm trước, khi Trung Quốc tận dụng lợi thế dẫn đầu về các công nghệ phục vụ chuyển dịch năng lượng. Ngay cả trước khi chính quyền Trump rút hỗ trợ liên bang cho năng lượng sạch, Trung Quốc đã là quốc gia đi đầu trong các lĩnh vực như năng lượng mặt trời, năng lượng gió, xe điện và pin xe điện.

“Kinh tế công nghệ sạch đang trở thành một dạng hợp tác phát triển mạnh, nơi các mục tiêu phát triển của từng quốc gia gặp gỡ sức mạnh công nghiệp - công nghệ của Trung Quốc”, Caroline Wang, nhà phân tích tại Climate Energy Finance (CEF) Úc, nhận xét trong một báo cáo. “Trong khi Mỹ xem sự trỗi dậy của Trung Quốc là mối đe dọa, nhiều quốc gia đang phát triển lại coi đó là nguồn cảm hứng và muốn noi theo”, ông bổ sung.

Theo CEF, Đông Nam Á là điểm đến hàng đầu của đầu tư năng lượng sạch Trung Quốc, trong đó Indonesia và Malaysia dẫn trước. Những dự án lớn tại khu vực này bao gồm nhà máy pin trị giá 6 tỷ USD ở Indonesia, do Indonesia Battery, Aneka Tambang và tập đoàn pin xe điện hàng đầu Trung Quốc CATL cùng phát triển.

Trung Đông và Bắc Phi cũng chứng kiến dòng vốn tăng mạnh vào năng lượng tái tạo từ Trung Quốc, khi nhiều chính phủ muốn giảm phụ thuộc vào dầu mỏ. Các nước này đang tung ra nhiều ưu đãi, từ thuế suất cạnh tranh đến quy trình phê duyệt nhanh, để thu hút doanh nghiệp Trung Quốc. Các dự án chủ yếu tập trung vào hợp tác liên doanh với đối tác địa phương, xây dựng năng lực khai thác trong nước và tạo thêm việc làm.

Đáng chú ý, ngành năng lượng sạch Trung Quốc cũng đang kinh doanh tốt tại các nền kinh tế kém phát triển, trong khi Mỹ dần rút lui khỏi cuộc chơi năng lượng sạch. Thực tế, 51% mức tăng trưởng doanh số xe điện của Trung Quốc trong năm nay đến từ các quốc gia ngoài Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD). Xuất khẩu sang ASEAN tăng 75% trong 8 tháng đầu 2025, trong khi xuất khẩu xe điện sang châu Phi gần như tăng gấp 3 lần, dẫn đầu là Morocco và Nigeria - quốc gia Tây Phi này ghi nhận mức tăng gấp 6 lần. Xuất khẩu sang Trung Đông tăng 72%, còn thị trường Mỹ Latinh tăng 11%. Và không chỉ xe điện: Riêng tháng 8, Trung Quốc xuất khẩu 46 GW thiết bị điện mặt trời, vượt cả tổng công suất lắp đặt của Úc.

“Công nghệ điện của Trung Quốc đang trở thành nền tảng cho hệ thống năng lượng mới, với chi phí liên tục giảm giúp tốc độ tăng trưởng nhanh hơn bao giờ hết, đặc biệt tại các thị trường mới nổi”, nhóm phân tích của Ember đánh giá.

Tất cả được thúc đẩy bởi chu kỳ “thuận lợi” của đà giảm chi phí năng lượng tái tạo - hiện tượng kinh tế trong đó sản xuất và sử dụng tăng lên làm chi phí giảm xuống, từ đó lại kích thích nhu cầu và mở rộng sản xuất, tạo nên một vòng lặp tự củng cố: Giá giảm - triển khai tăng. Chu kỳ này được thúc đẩy nhờ tiến bộ công nghệ, quy mô sản xuất lớn hơn, cạnh tranh mạnh hơn và hiệu quả lắp đặt - vận hành cao hơn.

Giá trị xuất khẩu năng lượng xanh của Trung Quốc thực tế đã giảm 47% tính theo USD kể từ đỉnh tháng 3/2023, khi các doanh nghiệp sản xuất tấm pin mặt trời đang rơi vào cuộc chiến giá khốc liệt. Từ năm 2020, Trung Quốc chứng kiến giá tấm pin mặt trời và pin xe điện giảm mạnh, đặc biệt là giá mô-đun năng lượng mặt trời. Giá trung bình một bộ pin xe điện ở Trung Quốc đã giảm khoảng 30% trong năm 2024, kéo giá trung bình SUV chạy điện (BEV) giảm gần 10% trong năm.

Thị trường tự do

Năm ngoái, cựu Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen cảnh báo rằng việc Trung Quốc rót lượng vốn khổng lồ vào ngành năng lượng và nhiều lĩnh vực khác đã tạo ra tình trạng dư cung, làm méo mó thị trường toàn cầu. Trung Quốc đã đầu tư hơn 50 tỷ USD vào chuỗi sản xuất từ wafer đến tấm pin mặt trời, gấp 10 lần châu Âu, và hiện kiểm soát khoảng 95% nguồn cung polysilicon và wafer toàn cầu. Công suất lắp đặt năng lượng tái tạo của nước này, gồm điện gió và điện mặt trời, đạt 1.410 gigawatt trong năm ngoái, vượt cả điện than. Năm 2023, IEA cũng cảnh báo nguy cơ khi thế giới phụ thuộc quá lớn vào ngành năng lượng sạch và năng lượng mặt trời của Trung Quốc.

Tuy vậy, Bắc Kinh dường như đang có dấu hiệu muốn vận hành theo hướng thị trường tự do hơn trước.

Đầu năm nay, South China Morning Post đưa tin Trung Quốc đang tìm cách hiện đại hóa ngành năng lượng tái tạo bằng việc để giá điện sạch vận hành theo cơ chế thị trường thay vì do nhà nước ấn định như trước. Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia (NDRC) cùng Cơ quan Năng lượng Quốc gia (NEA) đã ban hành thông báo về “cải cách theo hướng thị trường”, theo đó giá mua điện từ các nguồn tái tạo như gió và mặt trời - vốn cố định trước đây - sẽ được thả nổi và quyết định theo cung - cầu.

“Với sự phát triển ồ ạt của năng lượng mới, cơ chế giá cố định cho điện lên lưới không còn phản ánh chính xác cung - cầu thị trường, cũng như không chia sẻ được trách nhiệm điều tiết hệ thống điện”, cơ quan chức năng nêu rõ.

Để bù lại cho cơ chế giá mới, Bắc Kinh sẽ áp dụng “khoản thanh toán cân bằng”, tương tự mô hình hợp đồng chênh lệch (contracts for difference) của Anh. Cơ chế này đảm bảo nhà sản xuất điện sẽ được bù khi giá thị trường thấp hơn mức đã thỏa thuận và phải hoàn trả phần lợi nhuận vượt mức khi giá cao hơn ngưỡng quy định.

Động thái này cho thấy Trung Quốc đang chuyển hướng khỏi mô hình hỗ trợ bằng trợ cấp, trong bối cảnh ngành năng lượng tái tạo đã phát triển đến giai đoạn trưởng thành. Lâu nay, nước này vẫn bị chỉ trích vì chính sách bảo hộ mạnh, bị cho là nguyên nhân dẫn đến dư cung toàn cầu.

Nh.Thạch

AFP