Các nhóm chất cần có trong bữa ăn của trẻ nhỏ

Nhóm chất bột đường là nguồn năng lượng chính

Chất bột đường (glucid) là nền tảng cung cấp năng lượng cho mọi hoạt động sống. Ở trẻ nhỏ, năng lượng đóng vai trò đặc biệt quan trọng vì tốc độ phát triển nhanh, nhu cầu chuyển hóa cao.

Nguồn thực phẩm: gạo, ngô, khoai, sắn, các loại củ và đậu đỗ.

Đặc điểm: giàu tinh bột, nhưng ít protein và nghèo vi chất dinh dưỡng.

Nhóm tinh bột cung cấp năng lượng cho trẻ.

Khuyến nghị: ngoài cơm, bột hay cháo, cha mẹ cần bổ sung thêm thực phẩm khác để khẩu phần đầy đủ hơn, không chỉ dựa hoàn toàn vào tinh bột.

Thức ăn giàu bột đường giúp trẻ duy trì cân nặng và hoạt động thể chất, nhưng nếu lạm dụng mà thiếu các nhóm chất khác, trẻ dễ bị suy dinh dưỡng thể tiềm ẩn (ăn nhiều nhưng không đủ chất).

Nhóm chất đạm giúp xây dựng cơ thể và phát triển trí tuệ

Đạm (protein) là "vật liệu" để xây dựng tế bào, cơ bắp và các mô của cơ thể. Trẻ thiếu đạm sẽ chậm lớn, giảm sức đề kháng và kém phát triển trí não.

Nguồn thực phẩm động vật: thịt, cá, trứng, sữa, tôm, cua, lươn, nhộng, gan, tim. Đây là nguồn protein có giá trị sinh học cao, dễ hấp thu và giàu sắt, kẽm, vitamin B12.

Chất đạm giúp phát triển thể chất và trí tuệ của trẻ.

Nguồn thực phẩm thực vật: đậu đỗ (đậu nành, đậu xanh, đậu đen), vừng, lạc. Khi kết hợp cùng ngũ cốc, giá trị dinh dưỡng của đạm thực vật tăng lên gần bằng đạm động vật.

Khẩu phần ăn của trẻ nên có ít nhất 35% lượng đạm từ động vật để đảm bảo chất lượng dinh dưỡng. Bên cạnh việc giúp phát triển thể chất, protein còn hỗ trợ hình thành hormon, enzym và các kháng thể, giúp trẻ phòng chống bệnh tật.

Nhóm chất béo là nguồn năng lượng đậm đặc

Chất béo là "kho dự trữ năng lượng" của cơ thể, đồng thời đóng vai trò vận chuyển và giúp hấp thu vitamin tan trong dầu như A, D, E, K. Đặc biệt, các acid béo không no (DHA, ARA) có vai trò thiết yếu trong phát triển não bộ và thị giác của trẻ.

Nguồn thực phẩm: dầu ăn (dầu đậu nành, dầu mè, dầu cá), bơ, mỡ động vật (mỡ lợn, gà, cá).

Khuyến nghị: dầu thực vật dễ hấp thu hơn mỡ, nhưng cần phối hợp đa dạng. Mỗi bữa ăn dặm của trẻ nên thêm 2,5–10 ml dầu/mỡ, tùy độ tuổi.

Nếu thiếu chất béo, trẻ không chỉ thiếu năng lượng mà còn dễ bị khô da, chậm phát triển và kém hấp thu vitamin. Ngược lại, thừa chất béo dễ dẫn đến thừa cân, béo phì.

Nhóm vitamin và khoáng chất – yếu tố vi lượng không thể thiếu

Vitamin và khoáng chất tuy cần với lượng nhỏ nhưng lại có vai trò cực kỳ quan trọng, tham gia vào mọi hoạt động chuyển hóa và phát triển của cơ thể trẻ.

Vitamin A: giúp sáng mắt, tăng miễn dịch, phòng nhiễm khuẩn. Có nhiều trong gan động vật, trứng, sữa, rau xanh đậm, quả màu vàng cam như bí đỏ, cà rốt, xoài.

Vitamin C: hỗ trợ hấp thu sắt, tăng sức đề kháng. Nguồn phong phú từ cam, quýt, ổi, đu đủ.

Vitamin D và canxi: quyết định phát triển xương và chiều cao. Có trong sữa, cá nhỏ ăn cả xương, tôm cua, kết hợp tắm nắng.

Vitamin và khoáng chất rất cần thiết cho trẻ.

Sắt: tham gia tạo máu, phòng thiếu máu thiếu sắt – tình trạng thường gặp ở trẻ nhỏ. Có trong thịt đỏ, gan, lòng đỏ trứng, đậu đỗ.

Kẽm: cần cho tăng trưởng và miễn dịch. Nguồn thực phẩm gồm hải sản, thịt bò, các loại hạt.

Thiếu vi chất dễ dẫn đến suy dinh dưỡng thấp còi, thiếu máu, chậm phát triển trí tuệ và tăng nguy cơ bệnh tật. Vì vậy, khẩu phần của trẻ cần đa dạng và đủ rau quả để bổ sung vitamin, khoáng chất.

Nguyên tắc phối hợp bốn nhóm chất trong bữa ăn của trẻ

Một bữa ăn hoàn chỉnh cho trẻ cần có sự phối hợp hợp lý giữa 4 nhóm thực phẩm cơ bản:

Tinh bột (bột gạo, khoai, ngô): cung cấp năng lượng nền.

Đạm (thịt, cá, trứng, sữa, đậu đỗ): xây dựng cơ thể.

Chất béo (dầu, mỡ, bơ): bổ sung năng lượng đậm đặc và giúp hấp thu vitamin.

Rau xanh, củ quả: bổ sung vitamin, khoáng chất và chất xơ.

Nguyên tắc "đa dạng thực phẩm" giúp trẻ không bị thiếu chất, đồng thời hình thành khẩu vị phong phú, tạo hứng thú khi ăn.

Một số gợi ý thực hành cho cha mẹ

Luôn duy trì ít nhất 4 nhóm chất trong mỗi bữa chính.

Thêm dầu/mỡ vào bữa ăn của trẻ để tăng năng lượng.

Đổi món thường xuyên: hôm nay cá, mai thịt, ngày kia trứng để tránh nhàm chán.

Tận dụng thực phẩm địa phương: cua đồng, cá nhỏ, rau ngót, bí đỏ, chuối… vừa rẻ vừa giàu dinh dưỡng.

Không lạm dụng thực phẩm chế biến sẵn hay đồ ngọt, nước ngọt có gas vì dễ gây béo phì và thiếu vi chất.

Dinh dưỡng cho trẻ nhỏ không chỉ dừng ở việc "ăn no" mà phải là "ăn đủ chất" và "ăn cân đối". Mỗi bữa ăn cần bảo đảm sự hiện diện của bốn nhóm chất cơ bản: tinh bột, đạm, béo, vitamin và khoáng chất. Đây là nền tảng giúp trẻ tăng trưởng chiều cao, phát triển trí tuệ và phòng chống suy dinh dưỡng cũng như bệnh tật.

Bảng tóm tắt 4 nhóm chất dinh dưỡng trong bữa ăn của trẻ

PV