Cần đột phá mới cho chuỗi giá trị nông nghiệp

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng phát biểu tại hội nghị. Ảnh: Bích Hồng/BNEWS/TTXVN

Sáng 11/11, Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức Hội nghị sơ kết 6 năm thực hiện Nghị định số 98/2018/NĐ-CP của Chính phủ về chính sách khuyến khích phát triển hợp tác, liên kết trong sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp (Nghị định 98).

Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng cho biết, sau 6 năm triển khai, Nghị định 98 đã mang lại nhiều kết quả tích cực. Hàng loạt vùng nguyên liệu quy mô lớn được hình thành, gắn kết sản xuất – chế biến – thị trường; nhiều sản phẩm chủ lực quốc gia nâng tầm chất lượng và thương hiệu.

Mô hình hợp tác giữa Nhà nước – doanh nghiệp – hợp tác xã – nông dân đã góp phần chuyển đổi mạnh mẽ từ sản xuất nhỏ sang kinh tế chuỗi giá trị, tạo động lực tăng thu nhập và nâng cao giá trị nông sản.

Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế số, yêu cầu phát thải thấp và thương mại xanh, chuỗi liên kết không chỉ dừng ở hợp đồng mua bán, mà trở thành công cụ quản trị trung tâm của nông nghiệp hiện đại.

Với cam kết Net Zero vào năm 2050, các chuỗi giá trị xanh, tín chỉ carbon và truy xuất nguồn gốc sẽ là động lực kinh tế mới, đòi hỏi Nghị định 98 phải được sửa đổi, nâng cấp theo hướng hiện đại – bền vững – số hóa, lấy doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân làm trung tâm, vùng nguyên liệu làm nền tảng.

Thực tế triển khai cũng cho thấy Nghị định 98 vẫn còn những hạn chế. Theo ông Lê Đức Thịnh, Cục trưởng Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn, chính sách hiện hành mới nhấn mạnh vào việc hình thành “hợp đồng liên kết”, trong khi chưa tạo được khung pháp lý để hình thành các chuỗi giá trị có cam kết chia sẻ lợi ích, trách nhiệm và rủi ro giữa các bên.

Cơ chế, chính sách hỗ trợ liên kết mang tính dự án, kế hoạch, thiếu động lực lâu dài và chưa huy động sự tham gia của các tác nhân trong chuỗi; hay điều kiện thụ hưởng chính sách liên kết khó khăn.

Nghị định hiện hành đã bộc lộ nhiều hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu mới trong phát triển nông nghiệp. Nhiều quy định chưa bao quát các yêu cầu mới của nông nghiệp xanh như tín dụng xanh, bảo hiểm nông nghiệp, đo đếm phát thải hay tín chỉ carbon. Thủ tục xây dựng dự án vẫn phức tạp, gây khó khăn cho hợp tác xã và hộ sản xuất nhỏ lẻ.

Quang cảnh hội nghị. Ảnh: Bích Hồng/Bnews/vnanet.vn

Từ thực tiễn đó, các chuyên gia đề xuất sửa đổi Nghị định 98 theo hướng hỗ trợ phát triển vùng nguyên liệu đạt chuẩn, phục vụ chế biến và xuất khẩu, gắn với chuyển đổi số, truy xuất nguồn gốc và kinh tế xanh.

Khái niệm “liên kết” cần được mở rộng, bao gồm cả hợp đồng, tiêu chuẩn kỹ thuật, truy xuất và tín chỉ carbon; đồng thời bổ sung khái niệm “kế hoạch liên kết” để linh hoạt hơn cho các hợp tác xã nhỏ.

Bên cạnh đó, cần có quy định rõ ràng về vai trò của thương lái, đại lý trung gian trong chuỗi, đảm bảo minh bạch và chia sẻ lợi ích công bằng.

Ông Hoàng Vũ Quang, Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường góp ý, cần có cơ chế thuận lợi hơn để doanh nghiệp và hợp tác xã tiếp cận tín dụng thương mại; cho phép địa phương sử dụng nguồn kinh phí hợp pháp khác, như nguồn sự nghiệp kinh tế để triển khai các hoạt động thúc đẩy liên kết chuỗi giá trị.

Theo báo cáo từ 34 tỉnh, thành phố, đến hết tháng 6/2025, cả nước đã có 2.938 dự án và kế hoạch liên kết được phê duyệt, trong đó 2.331 dự án do hợp tác xã chủ trì, khẳng định vai trò then chốt của kinh tế tập thể trong liên kết chuỗi. Đặc biệt, các địa phương đã phê duyệt 1.738 chuỗi liên kết đối với sản phẩm chủ lực quốc gia, góp phần hình thành các vùng sản xuất hàng hóa tập trung, quy mô lớn.

Tổng kinh phí thực hiện các dự án liên kết đạt 15.243 tỷ đồng, trong đó ngân sách nhà nước hỗ trợ hơn 3.186 tỷ đồng (khoảng 21%), phần còn lại do doanh nghiệp, hợp tác xã và người dân đối ứng.

Chính sách hỗ trợ tập trung vào các “nút thắt” của chuỗi như tư vấn, hạ tầng, đào tạo, giống, bao bì, nhãn mác. Nhờ đó, tỷ lệ giá trị sản phẩm nông nghiệp được sản xuất theo hình thức hợp tác và liên kết đạt khoảng 31,2%, dự kiến đến cuối năm 2025 sẽ vượt 32%.

Bích Hồng/Bnews/vnanet.vn